پرورش این گیاهان است. یکی از گیاهان داروئی پرارزش رزماری یا اکلیل کوهی یا رومارن است. این گیاه بومی ایران نیست، ولی در چند سال اخیر گسترش چشمگیری در اکثر نقاط ایران داشته و در هر پارک و فضای سبزی میتوان آنرا دید.
رزماری (اکلیل کوهی، اکلیل الجبل) با نام علمی Rosmarinums officinalis L. از خانواده نعناع (Lamiaceae) میباشد. Rosmarinus نام لاتین آن از کلمه ros به معنی شبنم و marinus به معنی دریا گرفته شده است. این جنس دارای گونه‌های درختچه‌ای، برگ‌های باریک دارد. عمدتا پراکنش آن در جنوب و شمال آفریقاست (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). رزماری گیاهی درختچه‌ای، با شاخه‌های متعدد و چوبی است. برگ‌های آن بسیار باریک با سطح بالایی سبز و سطح زیرین خاکستری، گل‌ها به رنگ آبی روشن، که در دو موقع از سال یعنی ابتدا و انتهای فصل رویش ظاهر می‌شوند (در شرایط نیمه سرد، به مدت ۵/۱ تا ۲ ماه در نیمه دوم اسفند و اواخر تابستان به مدت ۵/۱ تا ۲ ماه). بذرهای کوچک و سیاه رنگ، به مقدار زیادی در سال‌های چهارم به بعد در غلاف‌های حاصل از گل‌ها تشکیل می‌شوند (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). ارتفاع آن به۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر می رسد. ساقهها چوبی، برگها سبز دایمی، متقابل با کنارههای باریک و دراز، نوک تیز و نسبتاً خشن هستند (حسین زاده و همکاران، ۱۳۸۵). بیشترین مواد مؤثر در هنگام گل‌دهی و از سرشاخه‌های جوان رزماری استحصال میشود. این اندام دارای اسانس، تانن، فلاونوئید (آپی‌جنین[۱] و دیوسمین[۲])، اسید رزمارینیک[۳]، رزماریسین[۴] و دی‌ترپن پیکروسالوین[۵] است. اسانس دارای بورنئول[۶]، کامفن[۷]، کامفور[۸] و سینئول[۹] است (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). گیاه رزماری ضد عفونی کننده و معرّق است. به عنوان مدرّ، مقوی معده و صفرا آور نیز معرفی شده است. از نظر تولید عسل بسیار مهم است و در معطر کردن مواد غذایی، مانند پیتزا و خوراک مرغ و در فرآورده‌های زیبایی و ادکلن استفاده میشود. گاهی اکسیر جوانی نامیده میشود و تأثیر آن روی مردها بیشتر است (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). تحمل خوبی به کم‌آبی و کم و بیش به شوری دارد. همچنین به بسیاری از آفت‌ها و بیماری‌ها و به تشعشع زیاد خورشید مقاوم است، بنابراین در حاشیه سنگ فرش و آسفالت میتوان این گیاه را به خوبی کشت کرد. رزماری به آلودگی هوا تحمل خوبی نشان می‌دهد، ولی آب ایستادگی پای بوته را تحمل نمی‌کند. از نظر سازگاری مشابه اسطوخدوس بوده، اما تحمل به شوری آن بیشتر از اسطوخدوس است. رزماری در زیبا سازی فضای سبز کاربرد دارد. این گیاه بسیار هرس پذیر است و به فرم‌های دلخواه (توپیاری[۱۰]) قابل شکل‌دهی است. این گیاه از راه بذر، قلمه و خوابانیدن هوایی قابل تکثیر است. قلمههای تهیه شده از ساقه‌های سال دوم، یا سوم (یا حتی قلمههای بسیار قطور)، در گلخانه سرد نگهداری و به راحتی ریشه‌دار می‌شوند. قلمههای تهیه شده از ساقه‌های سال دوم و سوم سریع‌تر ریشه‌دار شده و شروع به رشد می‌کنند، اما قلمههای قطور پس از ریشه‌دار شدن و شروع رشد، شاخه‌های گوناگونی تولید می کنند و بسیار پر پشت می‌شوند. در روش تکثیر مستقیم رزماری، با کاشت قلمه ساقه در زمین اصلی درصد تلفات آنها به طور معمول زیادتر از کاشت قلمه در خزانه است (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). برداشت اندام هوایی رزماری از سال دوم یا سوم امکان پذیر است. چنانچه برداشت در سال چهارم و یا پنجم صورت گیرد، به علت چوبی شدن ساقهها از کیفیت محصول کاسته میشود. گل و برگ رزماری هر دو معطر بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. برداشت آن در تابستان انجام شده و محصول در سایه خشک میشود. برای برداشت رزماری و اسطوخدوس در هر هکتار به ۳۵ تا ۴۰ کارگر نیاز است (دوازده‌امامی و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۷). در سطح جهان، ۲ گونه رزماری و واریته‌ها یا کولتیوارهای گوناگونی برای آن گزارش شده است که از نظر رنگ گل، ساقه، بنیه و تحمل شرایط محیطی متفاوتند، مانند کولتیوارهای Arp، blue، Roseus، Pinkie، Tuscan، Severnsea، و واریته albiflorus (بون، ۱۹۹۵). این گیاه بومی ایران نیست و در مناطق مدیترانه‌ای می‌روید (مظفریان، ۱۳۸۲).
استفاده از قلمه های چوب سخت و چوب نیمه سخت و یا علفی، تهیه قلمه در زمان مناسبی از دوره رشد سالانه گیاه مادری، مناسب بودن دما و رطوبت محیط ریشه زایی قلمه، استفاده از بستر کاشت مطلوب، انجام برخی از تیمارها پیش یا پس از تهیه قلمه، کاربرد تنظیم کننده‌های رشد گیاهی و یافتن غلظت بهینه این مواد از عوامل مهمی هستند که برای افزایش ریشهزایی قلمه بایستی به دقت مورد توجه قرار گیرند. یکی از این تنظیم کننده‌های رشد گیاهی که در ریشهزایی قلمهها مورد استفاده قرار میگیرد هورمون اکسین میباشد. گزارش شده است که اکسینها فرآیندهای گیاهی که در تکوین آن نقش دارند را هماهنگ می‌کنند. برای مثال، اکسین موجب پیشبرد رشد ریشه تازه روی کال که در روی قلمهها تشکیل می شود، می‌گردد. در گونه‌ها یا ارقامی که به سختی به ریشه می‌روند، لازم است اغلب از منبع اکسینی خارج از گیاه، استفاده شود یکی از مهم‌ترین موارد استفاده از اکسینها، کاربرد آنها در تسریع ریشه های نابجا در قلمههای ساقه است .(Hartmann et al., ۱۹۹۷) نظریه ویژگیهای مطلوب رزماری از نظر سازگاری به شرایط منطقه به نظر می رسد تامین قلمه ریشه دار یکی از راه های موثر در ترویج و توسعه آن به عنوان گیاه زیستی و دارویی می باشد. از این روش به منظور بررسی تاثیر سیستم کاشت و استفاده از هورمون ایندول بوتیریک اسید روی ریشه زایی قلمه های رزماری انجام شد.
فصل اول: مقدمه
فصل دوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
۱- اهمیت تکثیر به روش قلمه‌زنی
نیاز روزافزون به گیاهان دارویی و فضای سبز ما را در انتخاب مناسب‌ترین گونه‌ها و شیوه‌های مختلف تکثیر آنها وادار می‌کند. برخی از گیاهان غیر بومی با شرایط خاصی از نقاط مختلف، سازگاری مطلوبی نشان می‌دهند. بنابراین با ازدیاد غیر جنسی میتوان نسبت به تکثیر و پرورش آنها اقدام کرد. تکثیر از راه قلمه‌زنی یکی از مهم‌ترین روش‌های ازدیاد درختان و درختچه‌های زینتی است. بررسی اثرات مهم شرایط خاک و سایر شرایط محیطی در اجرای کار از عوامل مهم تکثیر به روش قلمه‌زنی هستند (همتی و خانجانی شیراز، ۱۳۸۸). همچنین تکثیر به روش قلمه‌زنی روشی ارزان، سریع و ساده برای گیاهان با ژنوتیپ مرغوب میباشد، که نیاز به روش‌ها و لوازم کار پیوند زدن، خوابانیدن یا کشت بافت ندارد (Libby, 1974). افزایش رویشی برای تولید گیاهان مشابه نژادگان پایه مادری به کار برده میشود و این شیوه تکثیر بر اساس خاصیت توانمندی[۱۱] و نامتمایز شدن[۱۲] هر سلول گیاهی امکان‌پذیر است. از میان روش‌های تکثیر رویشی، استفاده از قلمهها یکی از مهم‌ترین روش‌های افزودن درختچه‌های زینتی خزان‌دار، همیشه سبز پهن برگ و باریک برگ میباشد (خوشخوی، ۱۳۷۶). حتی زمان قلمه‌گیری در طول سال نیز اثر زیادی روی نتایج حاصله در ریشهزایی آنها دارد (Zobel and Talbert, 1984). زمان قلمه‌گیری بیشتر به شرایط فیزیولوژیکی و آناتومیکی گیاه مربوط بوده و به زمان ویژه‌ای وابسته نیست که علل این تفاوت را میتوان در مسائل ژنتیکی و آناتومیکی هر گیاه جستجو کرد (Macdonald, 2000). از دیگر مسائل مهم قلمه‌زنی، سن شاخه‌هایی است که قلمه از آنها تهیه میشود. در مورد درختان ذکر شده است که، قلمه درختان جوان به آسانی ریشه می‌دهند، اما قلمههای حاصل از درختان مسن شاید غیر ممکن باشد (Zobel and Talbert, 1984). ابعاد قلمه یعنی طول و قطر آنها نیز در ریشهزایی مؤثر میباشد (همتی و خانجانی شیراز، ۱۳۸۸). بیان شده است که گونه های همیشه سبز پهن برگ و باریک برگ در طول سال یک یا چند جست رشد دارند که با توجه به زمان پیدایش آنها میتوان قلمه گرفت. میزان ریبونوکلئیک اسید شاخساره به عنوان شاخصی از فعالیت جوانه و تفاوت‌های فصلی ریشهزایی به شمار میرود و در دوره حداکثر ریشهزایی قلمهها شاخساره و فعالیت لایه زاینده آوندی در بالاترین میزان خود قرار دارد (Hartmann et al., 1997). وجود برگ روی قلمه بر میزان RNA برای ریشهزایی آن مفید است. برگ‌های جوان محل ساخت اکسین، ترکیب‌های فنلی همساز با اکسین، از جمله ارتو دی هیدروکسی فنل و نیز هیدراتهای کربن است که در تسهیل ریشهزایی قلمه مهم میباشد. با وجود این که برگ برای ریشهزایی قلمه مفید است ولی از دست دادن آب توسط برگها ممکن است میزان آب قلمهها را به اندازهای کاهش دهد که پیش از تشکیل ریشه، قلمهها خشک شوند. به همین منظور از سیستم مه افشان نوبتی در ریشهزایی قلمهها در سطح گستردهای استفاده می شود. در این روش لایهای از آب روی قلمه ها و بستر کاشت قرار میگیرد که با کاهش دمای برگ و افزایش رطوبت نسبی محیط، از هدر روی آب قلمهها به طور چشمگیری میکاهد (Moss and Dalgleish, 1985). در افزایش قلمهها، منبع تهیه قلمه از اهمیت فراوان برخوردار است. شرایطی که گیاه مادری در آن پرورش می‌یابد بر قابلیت ریشه‌دهی قلمههای حاصل از آن تأثیر می‌گذارد. میزان دما، نور و افزودن دی اکسید کربن به محیط رشد گیاه مادری، بهبود تغذیه گیاه مادری و تأثیر عناصر روی و نیتروژن بر میزان اکسین درون‌زاد، میزان هیدراتهای کربن یا نسبت آن به نیتروژن در گیاه مادری (خوشخوی، ۱۳۷۶) بر ریشه‌دهی قلمههای حاصله از آن اثر می‌گذارد.
۲- اهمیت بستر کاشت در رشد گیاهان
خاک به عنوان مهم‌ترین بستر کاشت، قشر سطحی و حیاتی زمین است که موجودات زنده در آن رشد و نمو می‌کنند و بقای بشر به آنها متکی است. از نظر کشاورزی یک خاک خوب شرایط کافی را برای حداکثر رشد و نمو و تولید محصول بیشتر را فراهم می‌کند (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴). به طور کلی خاک از نظر تأمین آب و مواد غذایی برای گیاهان حائز اهمیت است. همچنین، محیطی است که ریشه گیاهان را در خود نگه می دارد. اکسیژن لازم برای گیاه توسط خلل و فرج خاک به گیاه می رسد و گاز دی اکسید کربن زاید به وسیله این حفرات از خاک خارج میشود. خاک محیط رشد گیاه است و توسعه ریشه‌ها در آن باعث پایداری ومستقیم ماندن درگیاه میشود. مهم‌ترین قسمت خاک برای رشد و نمو گیاهان قسمت‌های فوقانی آن است، زیرا ریشه بیشتر گیاهان در این قسمت متمرکز شده و بیشتر آب و مواد غذایی نیز در این بخش قرار دارد. علاوه بر این بیشترین عملیات خاک‌ورزی و اصلاح خاک نیز به این قسمت محدود میشود. ولی قسمت تحتانی هم به طور غیر مستقیم روی گیاهان مؤثر است. نفوذ آب در خاک و زهکشی به قسمت‌های تحتانی بستگی دارد و گیاهان هم که ریشه عمیق دارند از این بخش خاک استفاده می‌کنند (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴). ثابت شده است که شرایط محیطی مانند دما، نور، رطوبت و بستر کاشت برای موفقیت در ریشهزایی اهمیت دارند (Moe and Andersen, 1988). درودی و همکاران (۱۳۸۷) طی بررسی تأثیر بستر کاشت (شامل ماسه، ماسه+پیت ماوس و خاک معمولی) بر ریشه‌دهی قلمه گیاه سماق (Rhus coriaria L.)، گزارش کرده‌اند که بستر کاشت اثر معنی‌داری بر جوانه‌زنی قلمهها داشت.
۲-۱- انواع بافت خاک و اثر آنها بر رشد گیاهان
مواد معدنی خاک از نظر اندازه ذرات و ترکیب شیمیایی بسیار متغیر می‌باشند. اگر ذرات درشت خاک بیشتر از ذرات ریز باشند، خاک حالتی شنی و در صورتی که ذرات ریز غالب باشند خاک خصوصیات رسی به خود میگیرد (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴). درصد‌های مختلف از ذرات شن، لای و رس در خاک را بافت خاک و نحوه قرار گرفتن و چگونگی اجتماع ذرات خاک را ساختار آن می‌نامند. بافت خاک را به کلاس‌های شنی، رسی و لومی طبقه‌بندی می‌کنند. در خاک‌های شنی، ۷۰ درصد یا بیشتر شن بوده و کاملاً از خاک‌های با بافت سنگین متمایز است. اگر در خاک بیش از ۳۵ تا ۴۰ درصد ذرات رس باشد به آن خاک رسی گویند. ذرات رس در حالت مرطوب خاصیت شکل پذیری از خود نشان می‌دهند. اگر درصد رطوبت موجود از حدی بیشتر شود، این ذرات منبسط شده و حالت چسبندگی به خود می‌گیرند. به طور کلی وجود لای و رس در خاک به آن یک بافت ریز داده و سرعت حرکت آب و هوا را کاهش می‌دهد و به علت چسبندگی زیاد در مقابل عمل ماشین‌های کشاورزی مقاومت نشان می‌دهند (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴). اما چنانچه به مقدار متناسب از ذرات مختلف در خاک وجود داشته باشد آن را خاک لوم می‌نامند. خاک‌های لومی به دلیل داشتن خواص توأم شنی و رسی، دارای وضعیت فیزیکی مناسبی بوده، یعنی هم حالت چسبندگی و سنگینی زیاد ندارند و هم از قدرت کافی برای نگهداری آب و مواد غذایی برخوردار هستند. عواملی مانند بافت، ساختار و مواد آلی خاک، در مقدار آب قابل استفاده، مقدار آب در ظرفیت مزرعه و ضریب پژمردگی، نیز مؤثرند (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴). از نظر عملی بافت و ساختار خاک (در واقع بستر کاشت) تأثیر عمیقی بر مقدار آب اضافه شده، نفوذپذیری سطح خاک، ظرفیت هدایت آبی قسمت‌های عمیق خاک، ظرفیت مزرعه خاک دارند. بنابراین خاک‌های شنی دارای نفوذپذیری و هدایت آبی زیادی بوده و به علت کمی قدرت نگهداری آب در آنها، حرکت اشباعی به آسانی و با سرعت انجام میگیرد (مظاهری و مجنون‌حسینی، ۱۳۸۴).
۳- نقش هورمون اکسین در گیاهان
اکسین یک اصطلاح ژنریک برای مواد رشد است که به نوعی طویل شدن سلولی را تحریک می‌کنند. اما اکسینها یک طیف وسیعی از عکس‌العمل‌های رشد را باعث می‌گردند. تعدادی از مواد طبیعی همان فعالیت اکسین را ارائه می‌دهند، اما اسید ایندول استیک (IAA) اولین ماده استخراج شده و شناخته شده میباشد (کوچکی و سرمدنیا، ۱۳۸۴). در حالی که IAA را به عنوان اکسین اصلی در گیاهان می‌شناسند، تعدادی از مواد شبیه به اکسین طبیعی به IAA تبدیل می‌شوند. IAA معمولاً به صورت طبیعی، به شکل آزاد وجود ندارد بلکه بیشتر به حالت متصل با اسید اسکوربیک، قند، اسید آمینه و ترکیبات آلی دیگر (به شکل پیوسته) وجود دارد. شکل‌های پیوسته به وسیله هیدرولیز آنزیمی به آسانی به IAA آزاد تبدیل میشود (کوچکی و سرمدنیا، ۱۳۸۴). اسیدهای فنوکسی استیک، نفتالین استیک، پیکولینیک و بنزوئیک و دی‌نیتروفنول‌ها نمونه‌ای از اکسین‌های ساخته شده‌ای هستند که در کشاورزی اهمیت خاصی به ویژه به صورت علف‌کش دارند. عکس‌العمل گیاه به اکسینها از تأثیر روی متابولیسم سلول، تا هماهنگی ساختار ظاهری گیاه که شامل ریزش برگها و پیری گیاه است، تغییر می‌کند. عکس‌العمل اکسین به غلظت آن بستگی دارد. غلظت‌های بالای اکسین به دلیل رقابت در اتصال روی محل‌های گیرنده، بازدارنده رشد است، زیرا افزایش غلظت، احتمال اشغال محل‌های گیرنده به وسیله مولکول‌هایی که تا حدودی به هم چسبیده‌اند را افزایش می‌دهد و از این طریق باعث تأثیر کمتر کمپلکس میشود. بعلاوه عکس‌العمل گیاه نسبت به اکسین تا حد زیادی بسته به میزان حساسیت اندام گیاهی تغییر می‌کند. ساقهها به طیف وسیعی از غلظت اکسین، عکس‌العمل نشان می‌دهند. رشد ریشه اساساً در قسمت اعظمی از دامنه غلظت این هورمون بازداشته میشود (کوچکی و سرمدنیا، ۱۳۸۴). همچنین بیان شده است که اکسینها فرآیندهای گیاهی که در تکوین گیاه نقش دارند را هماهنگ می‌کنند. برای مثال، اکسین موجب پیشبرد رشد ریشه تازه بر روی کال که در روی قلمهها تشکیل شده، می‌گردد. در گونه‌ها یا ارقامی که به سختی به ریشه می‌روند، لازم است اغلب از منبع اکسینی خارج از گیاه، استفاده شود (Hart and Carlson, 1967). ترکیبات تجارتی ریشه‌زا در بازار وجود دارند. این ترکیبات تشکیل کال و ریشه را جلو می‌اندازد، که این امر میتواند استقرار گیاه پس از قلمه‌زنی را بهبود بخشد. گونه‌ها و ارقامی که به سختی ریشه می‌دهند با فرو بردن سطح قلمه در یک ترکیب ریشه‌زا تکثیر می‌نمایند (کوچکی و سرمدنیا، ۱۳۸۴).
۳-۱- تأثیر کاربرد خارجی اکسین بر ریشهزایی
به دنبال کشف اکسینها به عنوان مواد شیمیایی تنظیم کننده رشد گیاهی در دهه ۱۹۳۰، توانایی اکسینها در تسهیل شکل‌گیری ریشه در قلمهها مورد تأیید قرار گرفت و تحقیقات به سمت روش‌های مؤثر در کاربرد اکسینها بر قلمهها به صورت جدی آغاز شد (Blythe et al., 2007). تاثیر مثبت کاربرد اکسین در تشویق ریشه‌دهی قلمههای ساقه بر انتقال کافی آن از محل کاربرد به محل آغازش ریشه نابجا بستگی دارد (Blythe et al., 2004). انتقال اکسین به سه روش: ۱- بن‌سو[۱۳] و با انتقال قطبی، ۲- غیر فعال و از طریق آوند آبکش، ۳- تارک‌سو[۱۴] و از طریق آوند چوبی، صورت میگیرد. نقش اکسین در کمک به از نو شکل‌گیری مریستم‌های ریشه است و میزان آغازش مریستم، وابسته به غلظت و توانمندی اکسین به کار رفته و میزان حساسیت بافت میباشد (خوشخوی، ۱۳۷۶؛ Pacholczak et al., 2005). از میان هورمون‌های ریشه‌زای اکسین، IBA و NAA حداکثر تأثیر را در تحریک تولید ریشه‌های نابجا دارند و IBA احتمالاً بهترین ماده ریشه‌زا است (خوشخوی، ۱۳۷۶؛ Blythe et al., 2007). نتایج حاصل از پژوهش چهرازی و معلمی (۱۳۸۲) روی گیاه گل کاغذی نشان داده است که استفاده از هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) باعث افزایش درصد ریشهزایی در قلمه گردیده است. به طوری که قلمه‌هایی که با غلظت ۲۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر تیمار شده بودند، ریشهزایی را بیش از سه برابر، در مقایسه با شاهد افزایش دادند. همچنین استفاده از هورمون اکسین علاوه بر افزایش درصد ریشهزایی باعث افزایش تعداد، طول و وزن خشک ریشه گردید بود. نتایج حاصل از تحقیقات زرین‌بال بر روی قلمههای دارایی نشان داده است که افزایش غلظت ایندول بوتیریک اسید (IBA) تا ۴۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر باعث بیشتر شدن تعداد ریشه در هر قلمه گردید (زرین‌بال، ۱۳۶۸). بلایت و همکاران (Blythe et al., 2000) در بررسی غلظت‌های مختلف دو نوع اکسین مصنوعی (IBA و NAA) بر ریشهزایی قلمههای کاملیا، مشاهده کرده است که تیمارهای ۲۵۰۰ پی پی ام IBA + 1250 پی پی ام NAA و ۳۰۰۰ پی پی ام IBA قادر به افزایش ۷۷ تا ۸۱ درصدی ریشهزایی قلمهها می باشند. در راستای تعیین تأثیر هورمون اکسین (شامل غلظت‌های صفر، ۲۰۰۰، ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰) بر ریشه‌زنی قلمههای گیاه زینتی خرزهره (Nerium oleander L.)، گزارش شده است که کاربرد اکسین در غلظت‌های ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر بر درصد ریشهزایی، طول بزرگترین ریشه، میانگین طول ریشه، وزن خشک ریشه و میزان رشد اندام‌های هوایی جدید، اثر معنی‌داری داشت (حبیبی کوتنایی، ۱۳۸۹). طی بررسی تأثیر غلظت‌های مختلف اکسین شامل صفر، ۱۰۰۰، ۲۰۰۰، ۳۰۰۰، ۴۰۰۰ و ۵۰۰۰ ppm بر ریشهزایی چهار گیاه زینتی (رزماری، Hedera، Syngonium و Gadenia)، اظهار داشته‌اند که ریشهزایی به وسیله غلظت‌های مختلف اکسین در مقایسه با شاهد (غلظت صفر) افزایش یافت، اما در این میان غلظت بهینه برای هر گیاه متفاوت بود، به طوری که بیشترین درصد ریشهزایی قلمههای رزماری و Hedera در غلظت ppm 3000 بدست آمد در حالی که قلمههای Gadenia و Syngonium به ترتیب بیشترین درصد ریشهزایی را در غلظت‌های ppm 4000 و ۱۰۰۰ دارا بودند (Abu-Zahra et al, 2013). صداقت‌کیش و همکاران (۱۳۹۱) طی بررسی دو شیوه متفاوت کاربرد هورمون‌های اکسین بر ریشهزایی قلمههای گیاه دارایی (Duranta repens L.)، بیان کرده‌اند که شیوه سنتی فروبری سریع انتهای قلمه در محلول‌های ریشه‌زا مؤثرتر در میزان ریشه‌دهی قلمههای دارایی بود.
فصل سوم
مواد و روش ها
۱-زمان، موقعیت و مشخصات اقلیمی محل اجرای آزمایش
این تحقیق در زمستان سال زراعی۹۲-۱۳۹۱ در گلخانه زینتی پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل اجرا گردید. این گلخانه به مساحت ۱۶۰۰ متر مربع دارای سیستم گرمایش، سرمایش و مجهز به سیستم آبیاری مه پاش میباشد. پژوهشکده کشاورزی در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زابل در موقعیت جغرافیایی ۶۱ درجه و ۴۱ دقیقه طول شرقی و عرض جغرافیایی ۳۰درجه و ۵۴ دقیقه شمالی و ارتفاع ۴۹۵متر از سطح دریا قرارگرفته است. آب‌وهوای شهرستان زهک بر اساس طبقه‌بندی کوپن جزو اقلیم‌های خشک و بسیار گرم با تابستان گرم و خشک میباشد. طبق آمار ایستگاه هواشناسی زهک میانگین دراز مدت (۴۰ساله) بارندگی در منطقه ۶۳ میلیمتر، میانگین تبخیر سالانه ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلیمتر، میانگین درجه حرارت ۲۳ درجه سانتی‌گراد با حداکثر۴۹درجه سانتی‌گراد و حداقل۷- درجه سانتی‌گراد میباشد.
ماسه بادی استفاده شده در طرح بدون عناصر غذایی و مواد آلی و دارای۳۸/۷ pH= بود.
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده در گلدان‌ها
| فسفر(میلی گرم در کیلو گرم) |
پتاسیم(میلی گرم در کیلو گرم) |
درصد نیتروژن |
اسیدیته |
هدایت الکتریکی(دسی زیمنس برمتر) |
درصد مواد آلی خاک |
بافت خاک |
| ۵/۹ |
۱۲۵ |
۰۵/۰ |
۳۸/۷ |
۴۵/۱ |
۲۷/۱ |
لومی |
۲-قلمه مورد استفاده
باغ گیاهان دارویی پژوهشکده کشاورزی با قدمت هفده‌ساله دارای انواع مختلفی از گیاهان دارویی از جمله رزماری میباشد و قلمه مورد نیاز طرح از این مجموعه تامین شد.
۳-طرح آزمایشی و تیمارهای مورد بررسی
آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش تیمارهای مورد بررسی بستر کاشت در سه سطح شامل ۱۰۰درصد خاک زراعی،۱۰۰درصد ماسه بادی و ۵۰درصد خاک زراعی+۵۰ درصد ماسه بادی و غلظت‌های هورمون ایندول بوتیریک اسید(IBA) در چهار سطح شامل عدم مصرف هورمون (شاهد)، ۴ ،۲ و۶ میلی گرم در لیتر بود.
۴-نحوه اجرای آزمایش
شاخه‌های جوان گیاه رزماری به طول ۳۰ تا۴۰ سانتی متر از کلکسیون گیاهان دارویی پژوهشکده کشاورزی انتخاب و به گلخانه تحقیقاتی منتقل شد. هر قلمه به طول ۲۰سانتی متر و دارای ۴ برگ بود. قبل از کشت ۵سانتی متر انتهایی قلمهها به قارچ کش مانکوزب با نسبت ۵/۱ در هزار ضدعفونی و سپس به مدت ۵ثانیه در غلظت‌های مورد نظر از هورمون ایندول بوتیریک اسید (IBA) نگهداری و بلافصله در گلدان‌هایی که با بستر‌های کاشت مورد نظر پر و به منظور ته نشینی خاک آنها دو مرحله آبیاری شد بودند کاشته شد. گلدان‌های مورد استفاده ۲۰سانتیمتر ارتفاع و ۵/۱سانتی متر قطر دهانه داشتند.در هر گلدان ۶قلمه در بستر مورد نظر کشت و ارزیابی‌ها ۴۰روز پس از کاشت شروع و به فاصله هر ۱۵ روز در سه نوبت انجام شد.
۵-ویژگیهای مورد بررسی
