بافت کلاژ برای کودکان بسیار دوست داشتنی است. بافت می تواند آموزش در راستای طبیعت و آموزش مسائل طبیعی مثل برف ، پوست درخت ، خار گل سرخ و … باشد.

استفاده از ویژگی بافت ، برای فراهم سازی تصویر در کتاب های کودکان ، به ویژه کودکان کم توان (از جمله نابینایان) کاربرد آموزشی دارد. بافت پارچه ، پر ، چوب ، مقوا ، حصیر و مواد دیگر به خوبی می تواند امکاناتی ساده برای تجسم اشیاء در ذهن کودکان کم توان فراهم آورد. هرچند تولید کتاب های حسی-لمسی در شمارگان فراوان ، در کشور ما با کمبودهای جدی روبروست ، این فرایند می تواند برای گروه گسترده ای از مخاطبان کتاب سودمند باشد. تلاش برجسته ی فریبا کیهانی ، زهرا فرمانی و میهن محبوبی کارشناسان ادبیات و هنر کودکان ، در خلق تصویر برای کتاب های حسی- لمسی شنگول و منگول ، مهمان ناخوانده و گل یا پوچ قابل تقدیر و توجه است.
۴-۷ ملاکهای ارزیابی کتابهای علمی
مطالب مطرح شده در کتاب باید درست ، دقیق و مستند باشد. پس نویسنده باید احاطه ی کامل به موضوع مورد نظر داشته باشد. هدف کتاب علمی ، آموزش و انتقال تجربه است ، ولی چه بهتر که این آموزش پرکشش و دارای قالبی جذاب باشد و در صورت استفاده از روش های هنرمندانه ، آسیبس به درستی متن وارد نشده باشد. چارچوب واقعیت ، داستان را محدود می کند ، در حالی که شکل داستانی ، ارائه ی اطلاعات دقیق را دشوار می سازد و تنظیم این رابطه مشکل ترین و حساس ترین کار مؤلفان کتابهای علمی است.
کتاب علمی دارای هدف مشخصی است و مطالب مطرح شده باید در خدمت رسیدن به هدف به کار گرفته شوند. هدف کتاب گاهی بررسی کلی حوزه ی وسیعی از یک موضوع و گاهی هم بررسی دقیق و موشکافانه ی موضوعی خاص است ، ولی در هر صورت باید از پراکنده گویی ، کلی گویی و مطلق گویی پرهیز کند و دید انتقادی را در خواننده تقویت کند.
ساختار کتاب باید منطقی باشد و از طرف دانسته ها به ندانسته ها پیش رود و رابطه علت و معلولی در آن رعایت شده باشد و به چرایی ها پاسخ داده باشد و یا منابع معتبر و قابل دسترسی برای کسب اطلاعات بیشتر و یا پاسخ به پرسش ها معرفی کرده باشد.
روزآمد باشد و با آخرین کشفیات علمی انطباق داشته باشد. از مطالب علمی برای اثبات فرضیه های غیر علمی استفاده نکرده باشد.
اطلاعات ارائه شده متناسب با دانسته ها و علایق گروه سنی باشد و با نیازهای زمانی و مکانی مخاطبان متطبق باشد.
آزمایش های ارائه شده زمینه ای برای کشف ، جست و جو و سرگرمی مخاطب باشد. موارد مورد نیاز آزمایش در دسترس کودکان باشد و آزمایشها از ایمنی برخوردار باشند. مراحل مختلف آزمایش همراه با تصویر توضیح داده شود.
زبان کتاب علمی باید درست ، روان و متناسب متن باشد. در کتابهای علمی با روش ارائه ی مستقیم ، زبان معمولاً ساده و بدون پیرایه های ادبی است ، در صورتی که در کتابهایی که به روش غیر مستقم آموزش می دهند ، زبان می تواند و باید کارکرد ادبی داشته باشد. در هر صورت ، کتاب باید دایره ی واژگان مورد استفاده ی خواننده را افزایش دهد و از علایم دستوری به درستی استفاده کرده باشد و از ساده کردن بیش از حد متن که ممکن است باعث برداشت های نتدرست شود ، بپرهیزد. نقش ویراستاران ادبی و تخصصی در ارائه ی زبان مناسب کتاب بسیار مهم و جدی است.
همزمان با اشغال فضای بیشتری توسط تصویر در کتابهای علمی ، نیاز به ارزیابی کیفیت و ارزش این تصاویر نیز افزایش یافته است. دو هدف عمده ی تصویر در کتابهای علمی ، درک درست متن و جذاب تر کردن آن برای خواننده است. در مجموع ، تصویرگر باید تصویر ذهنی خلاق از واقعیت در اختیار مخاطب قرار دهد و هر چه گروه سنی مخاطب پایین تر باشد ، نقش تصویر اهمیت بیشتری پیدا می کند. تصاویر باید دقیق ، درست و هماهنگ با متن باشند. الهام بخش و تفکربرانگیز بوده و ذوق و خلاقیت را در خواننده برانگیزند. (افطسی ، کتاب ماه کودک و نوجوان شماره ۱۸۲ ، آذر ۹۱)
فصل ۵:
معرفی ناشران کتابهای علمی-آموزشی کودکان در ایران :
۵-۱ انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
۵-۱-۱ تاریخچه
پس از شهریور ۱۳۲۰ ، بر اثر نیاز روز افزون جامعه ایران به آموزش و پرورش پویا ، دست اندر کاران تعلیم و تربیت کشور علاوه بر اجرای مصوبات قانونی به وضع قوانین جدید آموزشی و اجرای آنها مبادرت ورزیدند. در واپسین سالهای دهه ۱۳۳۰ روند اصلاحات اجتماعی در ایران شتاب گرفت (طاهر احمدی ، ۱۳۸۲).
به همین ترتیب در سال ۱۳۴۰ دگرگونی بنیادی در کتب درسی دبستان بوجود آمد و روش آموزش الفبا به طور کلی با روش پیشین تفاوت یافت.دگرگونی در آموزش و پرورش و افزایش تعداد باسوادان موجب توجه جامعه به ادبیات کودکان و نوجوانان و جلب توجه ناشران شد. بدین ترتیب در دیماه ۱۳۴۱ شورای کتاب کودک بوجود آمد. پس از گذشت نزدیک به دو سال از کار شورای کتاب کودک دولت نیز برای دستیابی به اهداف خود وارد حیطه کودکان و نوجوانان شد و دو سازمان مهم دولتی بنیان نهاد. یکی مرکز انتشارات آموزشی و دیگری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دومین نهاد دولتی در حیطه ادبیات کودکان و نوجوانان بود. کانون در سال ۱۳۴۴ ، پس از نهضت ۱۵ خرداد و همزمان با تعدادی سازمان دیگر ، در زمینه کودکان و نوجوانان تأسیس شد.
کانون به طور رسمی در ۲۳ آذر ۱۳۴۴ گشایش یافت و مدیرعاملی آن تا سال ۱۳۵۷ به لیلی امیر ارجمند سپرده شد. با تأسیس کانون نیاز به مواد خواندنی مناسب کاملاً احساس می شد. به دنبال احساس چنین نیازی سازمان انتشارات کانون نخستین گام را برداشت و به تهیه و انتشار کتاب هایی همت گمارد که از نظر حیث نمونه باشد. کانون برای سامان بخشیدن به موقعیت کتابهای کودکان ، چاپ متون نویسندگان ایرانی را مقدم بر ترجمه آثار خارجی شمرد.
سازمان انتشارات توانست با جلب همکاری نویسندگان ، شاعران و نقاشان و هنرمندان نامدار آن زمان ، گستره فعالیت خود را وسیع تر سازد. بعنوان نمونه اگر در سال اول تنها دو کتاب چاپ کرد ، در سال سوم ۱۳ عنوان کتاب با تیراژ سی تا چهل هزار چاپ نمود است.
در سال ۴۸ کانون علاوه بر شرکت در نمایشگاه براتیسلاوا و دریافت جایزه ، موفق شد شش عنوان کتاب را ترجمه و در آمریکا به چاپ برساند ، به گونه ای که فرشید مثقالی در سال ۱۳۵۳ موفق به دریافت جایزه هانس کریستین آندرسن شد (طاهر احمدی ، محمود ،۱۳۸۲ ،«از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(۱۳۴۱-۱۳۵۷) » پاییز و زمستان ۱۳۸۲ ، گنجینه اسناد، دوره ۱۳ ، شماره ۳و۴ ، ص۸۳-۸۹)
کانون در سال ۱۳۴۵ با چاپ کتاب «مهمان ناخوانده» کار انتشار کتاب برای کودکان را آغاز کرد و تا کنون بیش از ۱۴۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده است. مدیریت چاپ و انتشار کانون سالانه چند میلیون نسخه به چاپ می رساند . این واحد از دو بخش اصلی واحد کارشناسان و شورای اصلی تصویب آثار تشکیل شده است. نویسندگان آثار خود را به دبیرخانه عرضه می کنند ، کارشناسان هر یک نظر خود را اعلام می کنند و چنانچه اثر امتیاز لازمه را به دست آورد ، اثر برای چاپ به دیگر واحدها ارسال می شود.
۵-۱-۲ اهداف
کانون با بیش از چهار دهه فعالیت مستمر و پیگیر ، اثری به جای ماندنی بر ادبیات و هنر کودکان گذاشت. تأسیس کانون بیش از هر چیز ، زاده تحولات اجتماعی بود. فقر شدید در حوزه تولیدات فرهنگی کودکان ، افزایش تعداد باسوادان و به تبع آن تشدید نیاز به محصولات فرهنگی عواملی بودند که هم انگیزه تأسیس کانون شدند و هم موجب موفقیت آن در سطح ملی و بین المللی. کانون در فراز و نشیب فعالیت های خود فضایی را ایجاد کرد که در آن یک نسل از هنرمندان و نویسندگان جوان حول محور ادبیات و هنر کودک گرد هم آمدند و ضمن شکوفا کردن استعدادهای خود آثاری آفریدند که هم در نوع خود ارزشمند بودند و هم به عنوان الگوی مناسب مورد استفاده دیگران قرار گرفتند.
۵-۱-۳ معرفی نمونه های روش های تصویرسازی علمی-آموزشی
از میان آثار علمی – آموزشی نشر کانون تعداد محدودی کتاب را به عنوان نمونه ای از روش های ارائه تصویرسازی علمی-آموزشی این نشر انتخاب کرده ام که در ادامه این فصل با این آثار و روش های ارائه آنها آشنا خواهیم شد.
در ابتدا به معرفی کتاب «نقلی» می پردازیم که در ۳ شماره به چاپ رسیده است.این مجموعه شامل داستانهایی از قهرمان اصلی کتاب «نقلی و پدربزرگش» است.روند کتاب به گونه ایست که کودک با چگونگی زندگی و نحوه رویارویی شخصیت اصلی داستان با وقایع زندگی و دید او نسبت به پیرامون خویش آشنا شد و راه کارهای مناسب را در این پروسه آموزشی می بیند. روش تصویرسازی که تصویرگران برای بیان مفهوم در نظر گرفته است کلاژ می باشد. تصویرگر در این کتاب هر مرحله از داستان را به صورت پلان به پلان در هر صفحه به تصویر کشیده که باعث لذت بخشی آموزش شده است. در ارائه این کتاب از روش خاصی استفاده نشده ، از همین رو می توان گفت که این کتاب صرفاً یک کتاب تصویری آموزشی است.(تصویر ۵-۱)
(تصویر ۵-۱)
کتاب «ماجراهای شیری که غمگین بود» را نیز می توان در رده کتابهای آموزشی کانون قرار داد. این کتاب به گونه ای تصویرسازی شده که در خلال داستان حیوانات به آموزش اعداد به کودک می پردازد. کودک در این کتاب با تصویرسازی حیوانات آشنا شده و با افزایش آنها در هر پلان به شمردن ترغیب و با خواندن متن و دیدن تصویرسازی کتاب از نوع آموزش آن لذت می برد. سایز کتاب خشتی بوده و در آن از روش کلاژ با اشیاء روزمره ای همچون لباس،روتختی،دکمه و … استفاده شده است. (تصویر ۵-۲)
(تصویر ۵-۲)

نتایج تجربی تحقیق آنان، برای سه مدل توسعه یافته نشان می دهد که، مدل ۲ قابلیت تشریحی و توانایی پیش بینی بهتری برای قیمت سهام دارد. همچنین ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام، بدهی ها و سرمایه گذاری به طور عمده و مثبتی با قیمت سهام برای کل نمونه مرتبط می باشند.

بوت^[۵۷] و همکاران(۲۰۰۹) آنان بررسی نمودند که چطور وچرا قدرت بازار بر سیاست های تقسیم سود اثر می گذارد بدین منظور از سه معیار اندازه گیری بازار یعنی ۱٫شاخص هر فایندل و هرچیمن ۲٫پایه واردات شر کت ها ۳٫شاخص لرنر استفاده کردند.نتایج تحقیق نشان می دهدقدرت بازار به طور مثبتی بر تصمیمات تقسیم سود یعنی هم توانایی پرداخت سود سهام و هم مقدار سود قابل تقسیم اثر می گذارد.همچنین آنان دریافتند تاثیر ساختار بازار بر تصمیمات تقسیم سود سهام، یک رسیک تجاری می باشد.
بازلی ال نجار^[۵۸] (۲۰۱۰) به بررسی ارتباط هم زمان بین سپرده های شرکت و سیاست های تقسیم سود در یک نمونه گسترده شامل ۴۰۰ شرکت غیرانتفایی برای دوره زمانی ۲۰۰۸- ۱۹۹۱ پرداختندنتایج تحقیق آنان نشان می دهد که سپرده ها؛ به وسیله تقسیم سود، اهرم ،رشد، اندازه،ریسک،قابلیت سودآوری ونسبت سرمایه در گردش تحت تاثیر قرار گرفته است و همچنین نشان دادند که هنگامی که هر دو متغیر سپرده ها و سود سهام تقسیمی به طور هم زمان تحت کنترل هستند هیچکدام تاثیر با اهمیتی بریکدیگر ندارند.
مازنا راملی^[۵۹](۲۰۱۰) به بررسی تاثیر سیاست های تقسیم سود و ساختار مالکیت در یک دوره زمانی۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ در شرکت های مالزی پرداختند؛ نتایج تحقیق او نشان می دهد شرکت هایی که سود بیشتری بین سهامداران تقسیم کرده اند سهامداران بزرگ آنها افزایش یافته است؛ و همچنین اهمیت تقسیم سود وقتی که در شرکت به سهامداران بزرگ اهمیت بیشتری در توزیع سود داده شود بیشتر خواهد شد.
رفیلوف(۲۰۱۲) به بررسی تاثیر ویژگی های شرکت بر تصمیم گیری تقسیم سود پرداخت ، نتایج تحقیق او نشان می دهد دهدکه سیاست های تقسیم سود به چرخه عمر و تضاد منافع بین سهامداران اقلیت و اکثریت بستگی دارد.
هنربخش و بیرجندی^[۶۰](۲۰۱۳) به بررسی تاثیر سیاست های تقسیم سود برارزش بازار شرکت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند ، نتایج تحقیق حاکی ازآن است که ، در مدل اول، بدهی ها ، درآمد های دائمی ودر مدل دوم، خالص جریان نقد عملیاتی ، بدهی ها و سرمایه گذاری و در مدل سوم، سرمایه گذاری ها و بدهی های به طور عمده و مثبتی در ارتباط با قیمت سهام، کل نمونه های انتخابی می باشند، همچنین نتایج حاصل از مقایسه سه مدل موید این واقعیت است که، قابلیت تشریحی و توانایی مدل دوم به منظور پیش بینی ارزش بازار شرکت بیش دو مدل دیگر می باشد.
۲-۹-۲)سوابق داخلی
برخلاف نتایج تحقیقات قبلی در ایران، ادعا می‌شود که الگویی برای تقسیم سود درایران وجود دارد، و شرکتها ازیک سیاست مشخص در زمینه تقسیم سود پیروی می‌نمایند. هرچند این الگو ساده می‌باشد، ولی با توجه به ساختار اقتصاد ایران قابل توجیه است . ضمناً باید توجه نمود که چندین شرکت نیز وجود دارند که عکس‌العمل خوبی نسبت به حداقل چهار مدل از ۱۰ مدل ارائه شده و با ضرایب کاملاً معنی‌دار از خود نشان می‌دهند.
این موضوع دلالت برآن دارد که مدیریت در اینگونه شرکتها (مانند شیشه قزوین، سیمان شرق پارس الکتریک ) کاملاً قوی و آگاه می‌باشد. همچنین شرکتهایی وجود دارند که سیاست تقسیم سود مشخص و خاصی را دنبال می‌نمایند. ( ازجمله این شرکتها می‌توان شرکت آبسال را نام برد که مبنای تقسیم سود سال جاری همیشه براساس سود سال قبل است).برخی از تحقیقات انجام شده به قرار زیر می باشد:
صمدزاده ( ۱۳۷۲ ) خط مشی های تقسیم سود و تاثیراتشان بر ارزش سهام شرکت ها را مورد بررسی قرار داده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، سیاست های تقسیم سود در بازار بورس ، برای مدیران شرکتها شناخته شده نبوده وسهام داران نیز به سود سهام نقدی و تغییرات آن به عنوان یک تعدیل دارای پیام توجه نمی کنند.
مهرانی ( ۱۳۷۳ ) در تحقیق خود به دنبال ایجاد مدلی برای رابطه بین سود ، تقسیم سود و سرمایه گذاری است . نتایج تحقیق بیانگر آن است که الگوئی برای تقسیم سود در ایران وجود دارد ؛و شرکت ها از سیاست مشخص اما ساده ای در زمینه تقسیم سود پیروی می نمایند. همچنین نتایج نشان می دهد که متغیرهای سود سال قبل و تقسیم سود سال قبل، عوامل مهمی در تصمیم گیری ها نمی باشند. علاوه بر این سیاست های سرمایه گذاری ، مستقل از سیاست های تقسیم سود هستند.
خدایاری ( ۱۳۷۶ ) در این تحقیق ،ارتباط بین تغییرات سود سهام نقدی و تغییرات در ترکیب ترازنامه و اقلام آن و همچنین ارتباط بین تغییر در ترکیب ترازنامه و نرخ بازده سهام شرکت ها را آزمون می کند . نتایج تحقیق بیانگر آن است که بین تغییرات سود سهام نقدی وترکیب ترازنامه واقلام آن و بین تغییر ترکیب ترازنامه و اقلام آن و بین تغییر ترکیب ترازنامه و نرخ بازده سهام شرکتها رابطه معناداری مشاهده نمی شود
بشیری (۱۳۷۸ ) تاثیر وضعیت نقدینگی بر تقسیم سود در شرکت های سهامی ( صنعت نساجی ) را بررسی نموده است . نتایج تحقیق حاکی از ارتباط میان وضعیت نقدینگی و تقسیم سود شرکت ها است.
خادم (۱۳۸۱) دراین تحقیق ارتباط بین سیا ست های تقسیم سود سهام و تغییرات قیمت سهام شر کت ها آزمون می شود . نتایج تحقیق بیانگر آن است که تصمیمات سر مایه گذاران به منظور خرید یا فروش سهام تحت تاثیر سیاست های تقسیم سود اتخاذ شده توسط شرکت ها نمی باشد .و آنها عوامل دیگری را برای تصیم گیری خود مد نظر قرار می دهند ، عواملی از قبیل : نوع صنعتی که شرکت در آن فعالیت دارد ، میزان ریسک سر مایه گذاری در شرکت ، عایدات سر مایه ای ، ارزش جایگزینی دارایی ها و …..
جهانخانی (۱۳۸۴) در این تحقیق، شناسایی و تبیین عوامل تعیین کننده سیاست تقسیم سود شرکت ها را آزمون می کند.نتایج تحقیق حاکی از آن است که سیاست تقسیم سود شر کت ها از الگوی گام تصادفی پیروی می کند.همچنین با تو جه به تایید نظریه پیام رسانی ، انتظار میرود تا اگر شرکتی از رشد سود بالایی (پایینی) بر خوردار باشد ،بازده نقدی آن نیز بالا (پایین) باشد . اندازه ، فرصت های سر مایه گذاری ،ساختارمالی ، ریسک و اهرم مالی شرکت از دیگر مواردی هستند که در توضیح سیاست تقسیم سود شرکت های بورس ، ایفای نقش می کنند.
خوش طینت (۱۳۸۷) تاثیر تقسیم سود سهام بر روی رفتار سر مایه گذاران بررسی را بررسی کرد . نتایج تحقیق حاکی از آن است که سر مایه گذاران در قبال افزایش تقسیم سود سهام واکنش نشان می دهند زیرا واکنش سرمایه گذاران (خرید ، فروش ، نگهداری سهام) به وسیله حجم داد ستد تجاری منعکس می شود همچنین نتایج این پژوهش نشان می دهد افزایش تقسیم سود سهام بر روی حجم داد وستد تجاری سهام اثر می گذارد و و اکنش سر مایه گذاران بر افزایش تقسیم سود سهام یک واکنش کوتاه مدت می باشد.
بطور خلاصه پیشینه تحقیق در جداول ذیل ارائه شده است :
جدول (۲-۲) : خلاصه پیشینه تحقیقات خارجی

- ابتدا DNA الگو تقلیب (denature) می­ شود تا رشته­ های مکمل جدا شوند. دمای مورد نیاز برای این مرحله c°۹۴ می­باشد.

- در مرحله بعد واکنش، تا رسیدن به یک دمای اتصال (annealing) سرد می­ شود تا پرایمر­های الیگو نوکلئوتیدی بتوانند به DNA الگو متصل شوند. طی مرحله اتصال، DNA پلی­مراز مقاوم به حرارت فعال بوده و به محض اتصال پرایمر­ها بهDNA الگو، افزایش طول آن­ها را آغاز خواهد کرد. دمای مورد نیاز جهت اتصال پرایمر­ها °c72-40 (غالبا شروع با °c55) می­باشد.
- نهایتا واکنش تا رسیدن به دمایی نزدیک به دمایی نزدیک به دمای بهینه فعالیت آنزیم پلی­مراز حرارت داده می­ شود، که c°۷۲ دمای بهینه برای بسیاری از DNA پلی­مراز­های مقاوم به حرارت می­باشد.
- تکرار سه مرحله بالا برای ۴۰-۲۵ بار، که بستگی به کاربرد­های خاص دارد.
نهایتا واکنش تا دمای اتاق یا C°۴ سرد می­ شود که بستگی به کاربرد محصول و نوع ترموسایکلر مورد استفاده دارد (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
شکل۱-۱- واکنش زنجیره­ای پلی­ مراز(PCR)
۱-۲-۱۰- بیان ژن
بیان ژن فرایندی است که در آن اطلاعات بیولوژی درون ژن استفاده می‌شود تا یک محصول کاربردی از آن به­دست آید. محصول ژن­ها عمدتا پروتئین‌ها هستند و از محصولات غیر پروتئینی می‌توان به rRNA،tRNA،snRNA اشاره کرد. فرایند بیان ژن بوسیله تمام یوکاریوت‌ها و پروکاریوت‌ها (باکتری‌ها و غیره) انجام می­گیرد. مراحل مختلفی را می‌توان برای فرایند بیان ژن در نظر گرفت که عموما شامل رونویسی، اتصال RNA، ترجمه و تغییرات بعد از ترجمه یک پروتئین می‌باشد. تنظیم ژن به سلول این امکان را می‌دهد تا بتواند ساختار و کاربرد خود را کنترل کند و این مسئله پایه­ای برای تفاوت­های سلولی، دگرگونی (تکامل) و مهارت تطبیق ارگانیسم­ها با شرایط جدید است. تنظیم ژن همچنان می‌تواند به عنوان یکی از زیر لایه­ های تکامل در نظر گرفته شود چون­که کنترل زمان­بندی، مکان و مقدار ژن می‌تواند تاثیرات مهمی در عملکرد ژن­ها درون سلول یا کل ارگانیسم پرسلولی داشته باشد. در علم ژنتیک، بیان ژن یکی از مهمترین مسائل بنیادی است که کمک می­ کند تا ژنوتیپ به صورت فنوتیپ ظاهر شود. درواقع کدهای ژنتیکی که در رشته­ های DNA ذخیره شده ­اند به­وسیله بیان ژن تفسیر می­شوند و خصوصیات و نحوه بیان ژن باعث به ­وجود آمدن فنوتیپ در ارگانیسم خواهد شد (یزدی صمدی و ولی­زاده، ۱۳۸۰).
۱-۲-۱۰-۱- مراحل مختلف بیان ژن
الف- رونویسی
تولید یک کپی RNA از روی DNA را مرحله رونویسی می­نامند (یزدی صمدی و همکاران، ۱۳۸۰)، به عبارت دیگر واکنش رونویسی ساختن یک مولکول RNA می­باشد. این فرایند بوسیله ی RNA polymerase انجام می­ شود. نکته کلیدی آغاز رونویسی این است که یک آنزیم RNA پلی­مراز باید در جایگاه آغاز رونویسی که به وسیله پروموتر یا راه­انداز مشخص می­ شود، و درست در دست بالای ژنی که باید رونویس شود قرار می­گیرد. همانطور که در شکل ۱-۲ مشاهده می­ شود رونویسی با حضور الگوی ۳ DNA تنظیم می­گردد و DNAی الگو ترتیبی که نوکلئوتید­های منفرد به RNA پلیمریزه می­شوند را هدایت می­ کند. بنابراین رونوشت ۵RNA به شکل گام به گام ساخته می­ شود تا این­که در هر لحظه یک نوکلئوتیدRNA را به رشته RNA درحال تولید، اضافه شود. رشته RNA با رشته DNA اصلی (غیرالگو) یکسان است تنها با این تفاوت که در آن به جای تیمین(T) از اوراسیل(U) استفاده شده است. عمل رونویسی پس از رسیدن به یک توالی مشخص خاتمه می­یابد (مجد و همکاران، ۱۳۸۰).
شکل۱-۲: رونویسی- تولید یک کپی RNA از روی DNA.
در پروکاریوت­ها مولکول­های mRNA رونوشت مستقیم ژن­ها هستند (جز درارکی­باکتر­ها) و تقریبا بدون تغییر و همزمان با رونویسی عمل ترجمه آن­ها آغاز می­ شود. اما در یوکاریوت­ها مولکول­های mRNA پس از رونویسی عمل پردازش (شکل۱-۳) یا حذف اینترون­ها و اتصال اگزون­ها صورت می­گیرد.
شکل۱-۳: پردازش- مرحله حذف اینترون و اتصال اگزون­ها
ب- ترجمه
برای بعضی ژن­ها رونوشت RNA محصول نهایی بیان ژن است (شکل ۱-۴). در ژن­های دیگر این رونوشت دستخوش مرحله دوم بیان ژن یعنی ترجمه می­ شود. در حین عمل ترجمه مولکول RNA (که RNA­ی پیک یا mRNA نامیده می­ شود)، ساختن یک پلی­پپتید را هدایت می­ کند به­ طوری که توالی اسید­های آمینه­ی آن به وسیله­ توالی نوکلئوتیدی mRNA تعیین می­ شود، (که آن­هم از توالی نوکلئوتیدی ژن به­دست آمده است). هر سه باز ریبونوکلئوتیدی متصل به­هم یا تریپلت محل استقرار یک اسید آمینه خاص را تعیین می­ کند و تشخیص اسیدآمینه مربوط به هر تریپلت توسط رمز ژنتیک مشخص می­گردد. ساخت پروتئین کلید اطلاعات ژنتیکی است، در مورد همه ژن­ها نقطه پایانی بیان ژن ساختن یک مولکول RNA یا یک پلی پپتید است (یزدی صمدی و ولی­زاده، ۱۳۸۰).
شکل۱-۴: ترجمه- ساخته شدن پلی­پپتید
۱-۲-۱۱- واکنش نسخه­برداری معکوس^[۱۰۸]
اساس RT-PCR بر آنزیم نسخه­بردار معکوس، یک DNA پلی­مراز وابسته به RNA، و توانایی آن برای ساخت رشته DNAی مکمل (رشته اول cDNA) از روی mRNA الگو بنا شده است. واکنش نسخه­برداری معکوس را می­توان روی RNA کل سیتوپلاسمی و یا بر روی mRNA خالص­شده انجام داد. نکته مهم این است که DNA ژنومیک نیز می ­تواند به عنوان PCR عمل کند. یک کنترل مناسب جهت بررسی آلودگی واکنش با DNA ژنومی یک واکنش شاهد است که در آن مرحله نسخه­برداری معکوس انجام نشده است. بسیاری از کیت­های تجاری، خالص­سازی RNA کل و یا mRNA را با کیفیت بالا و عاری از DNAانجام می­ دهند، ولی می­توان در مراحل خالص­سازی RNA یک مرحله هضم با DNASE I عاری از RNASE (Rnase free dnase I) قرار داد.
مرحله بعدی تبدیل mRNA به رشته اول cDNA می­باشد. این کار اغلب با بهره گرفتن از پرایمر Oligo-dt انجام می­ شود که می ­تواند به دم پلی mRNA ۳´A یوکاریوت­ها متصل شود و امکان cDNA را از روی مولکول­های mRNA موجود در واکنش توسط آنزیم نسخه­بردار معکوس فراهم سازد. این کار را می­توان بر رویmRNA جدا شده از ستون و یا بر روی mRNA جذب شده بر روی یک بستر جامد انجام داد. در نهایت بررسی محصولات حاصل از تکثیر RT-PCR انجام می­ شود (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
۱-۲-۱۱-۱- PCR به همراه نسخه­برداری معکوس (RT-PCR)
بررسی بیان ژن نیاز به تعیین دقیق میزان mRNA دارد، ولی اساس PCR تکثیر DNA است نه RNA اکنون سوال این است که چگونه می­توان از آن برای بررسی RNA استفاده کرد؟ برای این­کار ابتدا RNA را با بهره گرفتن از روش کاملا شناخته شده نسخه­برداری معکوس که در حالت طبیعی توسط ویروس­های RNA­ دار برای تبدیل RNAی ژنومی آن­ها به DNAدر داخل سلول میزبان به­کار می­رود، تبدیل به DNAمی­ شود (شکل ۱-۵). سپس تکثیر PCR بر روی cDNA (DNA مکمل Complementry) به­دست آمده می­گیرد (کریمی و همکاران، ۱۳۸۳).
RT-PCR استاندارد یک روش سریع، متنوع و فوق­العاده حساس برای بررسی بیان یک ژن مورد نظر ارائه می­دهد و هم­چنین می ­تواند اطلاعات نیمه کمی نیز درباره میزان بیان فراهم سازد.
شکل۱-۵: رونویسی معکوس- تکثیر PCR از روی cDNA
فصل دوم:
مروری بر پژوهش­های پیشین
۲-۱- ویژگی­های مرفولوژیک و رویشی
تحقیقات بسیاری در مورد ویژگی­های رویشی و مورفولوژیک گیاهان در ارتباط با تنش خشکی صورت گرفته است و اکثر آن­ها بر تاثیر بسیار زیاد تنش کمبود آب بر این صفات تاکید دارند. در مطالعه­ ای که توسط لی و همکاران (۲۰۰۷) صورت گرفت اثر تنش خشکی روی Populus przewalskii کاهش معنی­داری را در خصوصیات رویشی از جمله ارتفاع ساقه، قطر یقه، بیوماس کل، تعداد کل برگ و مساحت کل برگ مشاهده شد. هم­چنین مطالعه دیگری بر روی Q. ilex نشان داد که نسبت ساقه به ریشه در تیمارهای شدید خشکی کاهش یافت (سالوادور و همکاران، ۲۰۰۴). تاثیر تنش خشکی بین ژنوتیپ­های بادام تلخ از نظر وزن خشک (ساقه، برگ و ریشه) هم اختلاف معنی­داری مشاهده گردید (رحمانی و همکاران، ۱۳۸۵). در گیاه زیتون نیز نسبت وزن خشک به سطح برگ در تیمار بدون آبیاری نسبت به کنترل، افزایش یافت (سوفو و همکاران، ۲۰۰۵). در مطالعه­ ای که توسط جیمس^[۱۰۹] و همکاران (۲۰۰۵) بر روی گونه­ های مختلف Alnus sp. صورت گرفت، گونه ­هایی که تحت تنش خشکی بودند از نظر رشد طولی ساقه کاهش معنی­دار بیشتری نسبت به گونه­ های شاهد داشتند.
بررسی بر روی ۵ گونه مهم جنگلی در تارایی توسط رائو^[۱۱۰] (۲۰۰۸) نیز نشان داد که طی تنش خشکی تغییرات ارتفاع نهال و میزان بیوماس در این گونه­ ها متفاوت بود، به­ طوری که گونه­ Leucaena leucocephala به­عنوان متحمل­­ترین گونه عکس­العمل کمتری را نشان داد و گونه­ Albizzia lebbek بعنوان حساس­ترین گونه به خشکی، بیشترین کاهش را از لحاظ این پارامترها در برابر تنش کمبود آب نشان داد و سریع‌تر از ۴ گونه دیگر از بین رفت.
همچنین طی تحقیقی که پولوس و همکاران (۲۰۰۷) انجام دادند اثبات کردند که خشکی تاثیر معنی­داری روی خصوصیات رویشی گونه­ های بلوط مورد مطالعه داشت. به طوری که این مقادیر در گونه Q. sideroxyla بیشتر ازگونهQ. laceyi تحت تاثیر قرار گرفت و آن­ها به این نتیجه رسیدند که گونه Q. laceyi نسبت بهsideroxyla Q. مقاوم­تر می­باشد. وناتور^[۱۱۱] (۱۹۷۶) در مطالعه بر رویPinus cariabae مشاهده نمود که نهال­های حاصل از خانواده­های مقاوم به خشکی، با کاهش سطح برگ و بیوماس هوایی از کم شدن یا مصرف آب اجتناب می­ کنند.
مطالعه بر روی نهال­های Q. ilex و Cariaria nepalensis و Eucalyptus microtheca نیز نشان داد که طی تنش خشکی نسبت ریشه به ساقه، به دلیل افزایش میزان رشد ریشه نسبت به میزان رشد وزن برگ و ساقه در این گونه­ ها افزایش می­یابد که می ­تواند دلیلی برای تلاش گیاه برای دسترسی به آب و بقا باشد (سالوادور و همکاران، ۲۰۰۴ ؛ بارگالی و تیواری، ۲۰۰۴ ؛ سوسیلوتو و برنینگر، ۲۰۰۷).
در سال ۲۰۰۴ ژانگ و همکاران^[۱۱۲] در بررسی روی اکوتیپ­های مختلف صنوبر بر روی خاک­هایی با محتوای آب متفاوت به این نتیجه رسیدند که تغییر در مقدار آب سبب کاهش ارتفاع، سطح کل و تعداد کل برگ، و نسبت ریشه به ساقه می­ شود و در اکوتیپ­های مختلف مقدار این پارامترها کاهش یافت. مرچانت و همکاران^[۱۱۳] (۲۰۰۷) با بررسی ۶ گونه اکالیپتوس تحت شرایط کمبود آب کاهش معنی­داری را در ارتفاع گیاه، قطر و سطح برگ و SLA ۳ گونه از آن­ها مشاهده نمود ولی این پارامترها در گونه­ های دیگر معنی­دار نشد.
۲-۲- ویژگی­های فیزیولوژیکی
۲-۲-۱- محتوی نسبی آب (RWC)
در یک آزمایش که بین تیمارهای مختلف تنش خشکی بر روی دو گونه­ بلوط انجام گرفت، RWC برگ­ها تفاوت معنی­داری را نشان نداد ولی میزان بیوماس در گونه Q. ruber نسبت به Q. petraea طی استرس آبی عکس­العمل شدیدتری را از خود نشان داد ( گیگر و توماس^[۱۱۴]، ۲۰۰۵). تزارا^[۱۱۵] و همکاران (۲۰۰۳) با مطالعه بر روی گونه Lycium nodosum تحت تنش خشکی و شوری به این نتیجه رسیدند که افزایش این تنش­ها باعث کاهش میزان RWC می­ شود.
نتایج پولوس و همکاران (۲۰۰۷) بر روی دو گونه Q. laceyi و Q. sideroxyla حاکی از کمتر بودن میزان RWC برگ در حالت کنترل در Q. laceyi در مقایسه با Q. sideroxyla بود که مقاومت بیشتر Q. laceyi را در برابر خشکی نشان داد. شونفلد و همکاران (۱۹۸۸) بیان کردند که با افزایش تنش رطوبتی، RWC برگ­ها در گونه گندم کاهش پیدا می­ کند که علت کاهش محتوای نسبی آب، کاهش پتانسیل آب برگ و کاهش جذب آب از ریشه­ها در شرایط تنش خشکی می­باشد. سینگ و سینگ (۱۹۹۵) در بررسی تأثیر تنش خشکی بر روی گندم و ذرت در شرایط مزرعه ای گزارش کردند که افزایش شدت تنش خشکی سبب کاهش محتوای نسبی آب برگ می­ شود. هم­چنین مارتین و همکاران (۱۹۸۸) نیز در شرایط تنش خشکی، افت در محتوای نسبی آب ارقام متحمل و حساس ذرت را گزارش و بیان کردند کاهش در محتوای نسبی آب ارقام حساس به خشکی در شرایط تنش رطوبتی بیش از ارقام متحمل به خشکی است .
رامیرز-والیجو و کلی (۱۹۹۸) نیز بالا بودن محتوای نسبی آب در ارقام مقاوم به خشکی باقلا را گزارش کردند. سالوادور و همکاران (۲۰۰۴) با بررسی نهال­های Q. ilex در دو دوره ۵/۲ و ۵/۳ ماهه در پتانسیل آب ۶/۲ تا ۷۶/۲ مگاپاسکال و رویو و همکاران (۲۰۰۱) نیز با برررسی گونه Pinus halepensis در دو سال متوالی طی ۳ ماه، در ۴ تیمار کنترل، ضعیف، متوسط و شدید تفاوت معنی­داری را در میزان محتوی نسبی آب در تیمارهای مختلف کمبود آب مشاهده ننمودند. در تحقیقی که توسط رعنائیان و همکاران، (۱۳۹۲) بر روی گیاه توتون انجام گرفت، میزان محتوای نسبی آب در گونه­ های تحت تنش کاهش معنی­داری نسبت به گونه­ های شاهد داشتند. طی تحقیق که شریعت و عصاره در سال ۱۳۸۷ بر روی ۴ گونه اکالیپتوس تحت شرایط خشکی انجام دادند با افزایش شدت تنش خشکی در اثر کاهش پتانسیل آبی از ۱/۰- به ۲/۱- مگاپاسکال، شاهد کاهش معنی­داری در میزان RWC برگ هر ۴ گونه بودند (شریعت، ۱۳۸۷).
۲-۲-۲- عملکرد فتوسیستم II
سوزا^[۱۱۶] و همکاران (۲۰۰۳ ) در تحقیق بر روی گونه­ Vigna unguiculata تحت تنش خشکی به این نتیجه رسیدند که با افزایش تنش خشکی عملکرد فتوسیستم II ( (fv/fm کاهش یافت. پولوس و همکاران (۲۰۰۷( عکس­العمل­های فیزیولوژیک دو گونه­ Q. laceyi و Q. syderoxila را در ۵ زمان به مدت ۷ هفته در برابر استرس­های کم آبی مورد مطالعه قرار دادند و طبق نتایج گونه­ Q. syderoxila بردباری کمتری نسبت به خشکی نشان داد به­ طوری که میزان کلروفیل فلورسنس در هفته ۶ در این گونه کاهش پیدا کرد و کاهش این پارامتر در گونه­ Q. laceyi که یک گونه­ مقاوم شناسایی شد در هفته ۷ اتفاق افتاد. طی تحقیقی که پوپوویک^[۱۱۷] و همکاران در سال ۲۰۱۰ روی نهال­های Q. ruber انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که طی تنش خشکی میزان fv/fm کاهش پیدا می­ کند، به طوری که در این بررسی عملکرد فتوسیستم II از همان تنش کمبود آب ضعیف سیر نزولی را در پی داشت.
بررسی تاثیر تنش خشکی در دو گونه­ P. khinjuk و P. mutica توسط رنجبرفوردویی^[۱۱۸] و همکاران (۲۰۰۰) تفاوت معنی­داری را از نظر میزان کلروفیل فلورسنس II در بین تیمار تنش کمبود آب و کنترل نشان داد که این تفاوت در گونه­ P. mutica بیشتر از P. khinjuk بود که حاکی از مقاومت بیشتر P. khinjuk است. بررسی روی نهال­های دو گونه Q. agrifolia , Q. lobata تحت شرایط استرس آبی تفاوت معنی­داری را از نظر فتوسنتز و عملکرد فتوسیستم II نشان داد، به طوری که نهال­های Q. agrifolia نسبت به Q. lobata تحت استرس بیشتری قرار گرفتند و این پارامترها در آن­ها بیشتر کاهش یافت (ماهال^[۱۱۹] و همکاران، ۲۰۰۹). در مطالعه متی^[۱۲۰] و همکاران (۱۹۹۶) تنش خشکی در هر دو گونه Q. ilex, Q. pubescens باعث کاهش در میزان عملکرد فتوسیستم II شد که این تفاوت معنی­دار در Q. ilex بیشتر از Q. pubescens بود. اپرون (۱۹۹۷) با بررسی تاثیر تنش خشکی روی دو گونه Cedrus atlantica و C. libaniدر دو پروونانس ترکیه و فرانسه بیان کردند که با توجه به اینکه کمبود آب باعث بسته شدن روزنه­ها می­ شود، این امر خود باعث کاهش فتوسنتز و عملکرد فتوسیستم II می­ شود که گونه C. libani در پروونانس ترکیه تفاوت معنی­دار بیشتری را در حالت استرس آبی نسبت به گونه Cedrus atlanticaاز پروونانس فرانسه نشان داد. حاجی میرزایی (۱۳۸۵) بر اساس نتایج به­دست آمده از آزمایش غلظت کلروفیل در برگ های نهال­های پسته وحشی گزارش نمود که با افزایش مدت زمان خشکی میزان غلظت کلروفیل در برگ­ها کاهش می­یابد که این حالت در مورد غلظت کلروفیل a، کلروفیلb ، مجموع کلروفیل a وb و نسبت کلروفیل a به b نیز مشاهده شد. به نظر می­رسد کاهش میزان کلروفیل تحت تنش به ­واسطه­ تجزیه آن است. همچنین مجموع رنگدانه­های a وb در گونه تاغ با افزایش تنش خشکی کاهش معنی داری را نشان می­دهد. نسبت کلروفیل aبه b با افزایش دفعات آبیاری در گونه تاغ به شدت کاهش یافت. به عبارت دیگر افزایش مدت زمان بین دو آبیاری به میزان بیشتری باعث کاهش کلروفیل aگردید (بالابندی۱۳۸۴).
دامسین و رامبال (۱۹۹۵) گونه Q. pubescens را در معرض خشکی تابستان قرار دادند و عملکرد فتوسیستم II را هم تحت نور و درجه حرارت شدید و هم در تاریکی اندازه ­گیری نمودند و مشاهده نمودند که تنها برگ­ها در نور و درجه حرارت شدید عملکرد فتوسیستم II آن­ها کاهش یافت و در تاریکی تغییری مشاهده نشد، بنابراین گونه مورد مطالعه را گونه ­ای بردبار به خشکی معرفی نمودند.
مزوروس و همکاران (۲۰۰۸) عکس­العمل­های فیزیولوژیکی گونه Q. petraea را در مقابل استرس­های خشکی و گرمایی مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که این استرس­ها، فعالیت­های فتوشیمیایی برگ این گونه را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد فتوسیستمII نسبت به مشخصه­های رشدی برگ تغییرات بسیار کمتری داشت.
در تحقیقی که پوپوویک و همکاران (۲۰۱۰) بر روی نهال­های Q. robur تحت تنش انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که عملکرد فتوسیستم II در خشکی کاهش پیدا کرد. مطالعات دیگر انجام گرفته بر روی Q. robur نیز همین نتیجه را اثبات نمود (مولچانوو^[۱۲۱]، ۲۰۰۹ ؛ روسنکویست و همکاران^[۱۲۲]، ۲۰۱۰).
۲-۲-۳- نشت الکترولیت (EC)
تحقیقی که سالوادور در سال ۲۰۰۴ انجام داد، دریافت که خشکی سبب افزایش نرخ نشت الکترولیت برگ و در نتیجه کاهش پایداری سلول‌های غشایی می­ شود. نادلر و همکاران (۲۰۰۷) ، ۴ گونه موز ( (Musa acuminate، مانگو(Mangifera indica L.) و زیتون(Olea europaea L.) و خرما (Phoenix dactylifera L.) را تحت رژیم آبیاری متفاوت قرار دادند و تفاوت معنی­داری در میزان EC ساقه در این گونه­ ها و تیمارهای مختلف آبی مشاهده نمودند. به طوری که با کاهش میزان آبیاری، مقدار نرخ نشت الکترولیت ساقه افزایش یافت.

۱/۱۳

ظرفیت کل استادیوم ها

۳/۱۲

۸/۱۲

۸/۱۲

۲/۱۳

۳/۱۴

۴/۱۴

۱۴

۷/۱۳

۱/۱۴

۱/۱۴

درصد استفاده از ظرفیت

۱/۹۰

۹۱

۱/۹۱

۲/۹۴

۵/۹۱

۸/۹۳

۷/۹۴

۲/۹۴

۱/۹۱

۵/۹۲

(دلویتی و تاچ ، ۲۰۰۶: ۲۰)
انجام هزینه ها ی بسیار کلان در زمینه امکانات و فضاهای ورزشی باعث شده تا تعداد تماشاگران حاضر در استادیوم های فوتبال انگلستان هر ساله افزایش یابد. جدول (۴-۳۴) ظرفیت استادیوم ها و کل تماشاگران لیگ برتر در طی فصل های متوالی را نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می شود در هیچ یک از فصل های مسابقات، ظرفیت پرشدن استادیوم های فوتبال از ۹۰ درصد کمتر نبوده است.
نمودار (۴-۱۸) : روند تامین مالی از طریق درآمد روزمسابقه در فصل های متوالی لیگ برتر انگلستان( ۱۹۹۸-۲۰۰۵)
(دلویتی و تاچ،۲۰۰۷: ۳۵)
وجود چنین رغبت عمومی برای تماشای مسابقات لیگ برترفوتبال انگلستان باعث شده تا باشگاه های لیگ برتر فوتبال بتوانند هر ساله از این منبع بیشتر تامین مالی نمایند. یافته ها حاکی از آن است که در فصل ۹۸-۱۹۹۷ مقدار درآمد روز مسابقه لیگ برتر انگلستان ۳۰۳ میلیون یورو بوده است. در حالی که این مقدار در فصل ۲۰۰۶-۲۰۰۵ به ۶۵۵ میلیون یورو رسیده است.( نرخ رشد سالانه ۵/۱۴ درصد) نمودار(۴-۱۸) اطلاعات کاملی را در این خصوص نشان می دهد.

۴-۳-۴-۵- حامیان مالی
۴-۳-۴-۵-۱- مقدمه
به دلیل رغبت عمومی نسبت به لیگ برتر و افزایش نمایش تلویزیونی مسابقات برای کل دنیا حمایت مالی تلاش گسترده ای بین شرکت های تجاری ملی و بین المللی بوجود آمده تا بر سر ابزار تبلیغاتی قدرتمندی چون لیگ برتر انگلستان به رقابت بپردازند. به همین دلیل درآمد حاصل از حمایت مالی ورزشی در دهه های اخیر رشد بسیاربالایی را در لیگ برتر انگلستان تجربه نموده است. حمایت مالی ورزشی ورزشی در لیگ فوتبال انگلستان انواع مختلفی دارد. حامیان مالی اصلی^[۱۵۰] ، حامی مالی رسمی^[۱۵۱]، تامین کننده لوازم^[۱۵۲] و حامی مالی پیراهن تیم^[۱۵۳] مهم ترین انواع آن به شمار می روند. شرکت های حامی مالی داخلی و خارجی به منظور تحقق اهداف بازاریابی که به دنبال آن هستند، یکی از روش های فوق را برای حمایت از صنعت فوتبال انگلستان برمی گزینند. به عنوان نمونه تیم منجستر یونایتد یک قرارداد ۳۵۷ میلیون یورویی با شرکت تولیدکننده لوازم ورزشی نایک^[۱۵۴] منعقدکرده است. طبق این قرارداد تیم فوتبال باشگاه منچستر یونایتد به مدت ۱۳ سال از سال ۲۰۰۲ ملزم به استفاده از لباس های از لباس های تولیدی این شرکت به همراه آرم تبلیغاتی آن در مسابقات می باشد.(الهی ، ۱۳۸۳ :۲۵)
جدول(۴-۳۵) تامین مالی حامیان مالی پیراهن باشگاه های لیگ برترفوتبال انگلستان ۲۰۰۵-۲۰۰۴و میزان درآمد حاصل شده برای باشگاه

ردیف

باشگاه

حامی مالی

بخش صنعتی مربوطه

درآمد در۱ سال

• • قسمت اول اندازه گیری انتظارات مشتریان که از ۲۲ پرسش تشکیل شده و به منظور شناسایی انتظارات مشتری در ارتباط با یک خدمت مورد استفاده قرار میگیرد.

• • • قسمت دوم اندازه گیری دریافت مشتری، که این قسمت نیز دارای ۲۲ پرسش نظیر پرسش های قسمت اول است و برای اندازه گیری ارزیابی مشتری در خدمات دریافت شده توسط یک سازمان به کار برده می شود.

  

محدودیت های مدل سروکوال
انتقادات زیادی نیز به مدل سروکوال وارد شده است و مهمترین آن اینکه این مدل صرفاً جهت اندازه گیری رضایت مشتریان از خدمات ارائه شده توسط شرکت ها به کار می آید و روش مطلوبی برای رضایت سنجی از محصولات نمی باشد. این مدل وارد جزئیات نمی شود و به صورت کلی و کلان به رضایت سنجی می پردازد(ملکی، دارابی، ۱۳۸۷، صص ۳۰-۲۸).
۲-۳-۱۷- شاخص رضایت مشتری
تمایل وسیعی در بین کشورهای توسعه یافته و رو به توسعه وجود دارد که شاخص رضایت مشتری (سی .اس.آی) را برای سطح خرد (بنگاه)، ملی و بین المللی تعریف نمایند و صنایع و بنگاههای خود را با آن مبنا مورد ارزیابی قرار دهند. اهمیت این شاخص تا بدانجاست که این کشورها این معیار را نه تنها برای سازمان ها و صنایع مختلف بلکه به صورت ملی مورد بررسی قرار داده و جایگاه شاخص ملی رضایت مشتریان را هم بهای تولید ناخالص ملی دانسته و از نتایج آن در برنامه ریزی های راهبردی خرد و کلان بهره می برند(وزیر زنجانی، مؤتمنی، موسوی دلازیانی، ۱۳۸۹، ص ۷۵).
جدول ۲-۱۵- عناوین شاخص های ملی رضایت مشتری در کشورها همراه با سال ابداع آن
۲-۳-۱۷-۱- شاخص ملی رضایت مشتری آمریکا (ACSI)
یکی از مهمترین شاخص های رضایت مشتری از کیفیت کالاها وخدمات عرضه شده که با بهره گرفتن از مدل های علی-معلولی و پیامدها توسعه یافته اند، شاخص رضایت مشتری آمریکا ACSI می باشد. این مدل علاوه بر ارائه مقادیر پارامترهای میانگین و پراکندگی برای متغیر رضایت مشتری و علل آن برای یک سازمان، به ارزیابی تاثیر متغیرها بر یکدیگر نیز می پردازد.
مدل ACSI شامل تعدادی متغیر پنهان می باشد که به وسیله چند شاخص قابل اندازه گیری و از طریق نظر سنجی مشتریان محاسبه می شود. اعتبار این شاخص به دلیل محاسبه درون سنجی از روابط علی ومعلولی ارتقا می یابد. در این مدل، رضایت مشتری از جمله متغیرهایی است که با بهره گرفتن از چند شاخص قابل اندازه گیری محاسبه می شود. این رویکرد چند شاخصه است و شاخص های مورد نظر شامل رضایتمندی کل، تلقی مشتری از کیفیت محصول یا خدمت در قیاس با انتظارات او و کیفیت محصول یا خدمت دریافتی در قیاس با محصول یا خدمت ایده آل مشتری میباشند(شکل ۴)
نمودار ۲-۱۸- مدل کلی ACSI
متغیرهای شش گانه پنهان مستقیماً قابل اندازه گیری نیستند، بلکه هریک از آن ها به کمک معیارهای متعدد که در شکل فوق مشخص شده است، ارزیابی می شوند. جدول ۳ شاخص های مدل ACSI را که برای اندازه گیری متغیرهای پنهان مورد استفاده قرار می گیرند، نشان می دهد. با بهره گرفتن از نظرات مشتریان سازمان در خصوص هریک از معیارها، وضعیت آن متغیرها مشخص می شود. با بهره گرفتن از داده های جمع آوری شده مقدار شاخص رضایت مشتری محاسبه می شود(همان منبع، ص ۷۶).
۲-۳-۱۷-۲- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری اروپا (ECSI)
فقدان اطلاعات معتبر ،که به صورت منظم در طی زمان نمایانگر استنباط مشتریان از عملکرد کیفی سازمان ها دراغلب بخش های اقتصادی قاره اروپا می باشد بعنوان انگیزه اصلی جهت تدوین شاخص رضایت مشتری در اروپا معرفی شده است.از سوی دیگر الزامات مدل تعالی EFQM عامل بعدی در تلاش سازمان های اروپایی جهت اندازه گیری رضایت مشتریان به شمار می رود.
جدول ۲-۱۶- شاخص های مدل ACSI
نمودار ۲-۱۹- مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا (ECSI)
این مدل که در شکل نشان داده شده، یک مدل ساختاری است که شامل تعدادی متغیر پنهان می باشد و ساختار کلی آن با مدل ACSI یکسان است.در این مدل، با ۷ متغیر پنهان مواجه هستیم. این مولفه ها عبارتند از :

• • تصویر سازمانی عرضه کننده.

• • انتظارات مشتری.

• • تلقی مشتری از کیفیت محصول.

• • تلقی مشتری از کیفیت خدمات.

• • ارزش درک شده.

• • رضایت مشتری.

• • وفاداری مشتری.

البته باید به این نکته اذعان داشت که ممکن است در واقعیت زوابط بیشتری مابین متغیرها موجود باشد ودر جدول زیر به برخی شاخص ها وعوامل مدل اشاره می کنیم(همان منبع، صص ۷۷-۷۶).
جدول ۲-۱۷- شاخص ها و عوامل مدل ECSI
۲-۳-۱۷-۳- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری سوئیس(SWICS)
کار ایجاد یک شاخص ملی برای رضایت مشتری در کشور سوئیس سال ۱۹۹۶ طی یک پروژه تحقیقاتی در دانشکده امور بازاریابی و کسب وکار دانشگاه بازل آغاز شد. مطالعات برای تحقق چند هدف عمده صورت پذیرفت :

• • ترویج آگاهی عمومی نسبت به ضرورت برقراری نظام مدیریت کیفیت در سازمان ها، تبلیغ فرهنگ مشتری گرایی در سطح ملی و توسعه علاقه و انگیزه سازمان ها جهت بهبود کیفیت محصولات و خدمات به مشتریان.

• • بررسی و مقایسه رضایت مشتری در موقعیت ها و سطوح مختلف اقتصادی.

• • توسعه یک مدل ساخت یافته و بهبود آن در مقایسه با مدل های کشور سوئد و کشور آمریکا برای اندازه گیری رضایت مشتری.

• • بررسی تمایل مشتریان برای تکمیل پرسش نامه هایی با حجم زیاد و همچنین ارزیابی سیستم مصاحبه تلفنی در قیاس با سایر متدهای نظرسنجی مشتریان.

مهمترین اصلاحاتی که در این مدل صورت گرفته، معرفی یک متغیر پنهان جدید به نام گفتمان با مشتری و توسعه مدل در روش محاسبه متغیر وفاداری مشتری می باشد که شکل ۶ گویای آن است(همان منبع، ص ۷۸).
نمودار ۲-۲۰- بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس
۲-۳-۱۷-۴- معرفی مدل شاخص ملی رضایت مشتری مالزی
شاخص رضایت مشتری در مالزی یک شاخص ملی اقتصادی است که نمایانگر ارزیابی مشتریان از کیفیت خدمات ارائه شده توسط سازمان ها و موسسات دولتی در مالزی می باشد. این شاخص در سال ۲۰۰۰ میلادی بنیان نهاده شد. این شاخص با تامین اطلاعات مناسب درباره مشتریان، راه را برای تصمیم گیری های استراتژیک سازمان های این کشور هموار ساخته است. این شاخص در کنار سایر شاخص های اقتصادی همچون شاخص قیمت مصرف کنندگان و شاخص تولید ناخالص ملی، بعنوان یکی از معیارهای مهم ارزیابی سازمان ها در این کشور شناخته شده است.
این مدل یک مدل علی معلولی است که شامل ۶ متغیر پنهان معرفی شده در شکل ۷-۸ می باشد. هریک از این ۶ متغیر پنهان، بوسیله تعدادی متغیر اندازه پذیر محاسبه میشوند. این متغیرها نیز به نوبه خود مستقیماً توسط سوالاتی که از مشتریان پرسیده می شود، اندازه گیری می شوند.
نمودار ۲-۲۱- مدل شاخص رضایت مشتری در مالزی
از نتایج جالب توجه مدلMCSI باید به تاثیر مستقیم رضایتمندی مشتری بر وفاداری و بهبود تصور مشتری نسبت به سازمان عرضه کننده اشاره کرد. افزایش یک درصدی در رضایت مندی مشتری، می تواند دو درصد افزایش در وفاداری مشتری در پی داشته باشد(همان منبع، ص ۷۹).
۲-۳-۱۸- مقایسه مدل های اندازه گیری رضایت مشتری و شاخص ملی کشورهای مختلف
پس از مطالعه و بررسی مدل های اندازه گیری رضایت مشتری و شاخص های ملی کشورهای مختلف، در جداول زیر آنها را با یکدیگر مقایسه می کنیم(همان منبع، ص ۸۰).
جدول ۲-۱۸- مقایسه مدل های مختلف رضایت مشتری
جدول ۲-۷ مقایسه شاخص رضایت مشتری کشورهای مختلف
۲-۳-۱۹- ابعاد رضایت مشتریان از کیفیت خدمات
در یک دسته بندی معتبر خواسته های مشتری در قالب کیفیت مورد انتظار از سه طبقه یا لایه تشکیل شده اند و تحقق هر یک از این لایه های کیفی به شرط تحقق لایه کیفی پیشین در افزایش رضایت مستمر مشتری مؤثر است. این لایه ها عبارتند از :

• • کیفیت پایه (Basic Quality) :اینها مقادیر کمینه ای هستند که از ایجاد عدم رضایت جلوگیری می کنند. برخی از این موارد از گونه ایمنی، پایایی و دوام محصول هستند. این خواسته ها تلویحی است و مشتری فرض می کند که این خصوصیات در محصول لحاظ شده اند.

• • کیفیت کارائی (Performance Quality) : مبین گروهی از خواسته های مشتریان هستند که الزامات عملکردی محصول را تشکیل می دهند و برآورده نساختن آنها موجب نارضایتی مشتریان می شود.

• • کیفیت انگیزشی (Excitement Quality) : ویژگی هایی است که تا قبل از ارائه خدمت به صورت یک نیاز و یا خواسته از دید مشتری پنهان است. در نتیجه برآورده نشدن آنها عدم رضایت مشتری را سبب نمی شود، لیکن برآورده ساختن آن توسط تولیدکننده محصول سبب رضایت محسوس مشتری می گردد. ویژگی این خواسته ها این است که هر چند از طرف مشتری بیان نمی شوند، ولی در صورت شناسائی، طراحی و ارائه آنها، واجد مزیت های رقابتی برای خدمت مورد نظر است.

سیر تحولات خواسته های مشتریان به گونه ای است که ارائه ویژگی های کیفی انگیزشی بعد از مدتی آنها را به ویژگی های عملکردی و حتی اساسی تبدیل می کند. بنابراین، سازمان بایستی در چرخه رضایت مشتری همواره پویائی داشته باشد و همگام با نوآوری ها، در برآورده ساختن نیازهای انگیزشی و همچنین تکوین خواسته های انگیزشی جدید بکوشد (Al-Hashash, Hussain, 2008,).