اعتقاد بر این است که ذهن آگاهی منجر به یک حس اعتماد و صمیمیت در روابط با دیگران میشود و توانایی افراد را برای روی آوردن به وقایع بینفردی تنش زا و چالش با آنها افزایش میدهد. تمرینهای مراقبه نیز میتواند بهبودی روانشناختی را سرعت دهد و تاثیر مهمی در توانایی های اجتماعی داشته باشد و باعث رشد کلی شخص میشود. این تمرینها نه تنها کارکردهای بین فردی را روز به روز بهبود میبخشد، بلکه پاسخ های سازگارانه ای به تعارض اجتماعی میدهد(شاپیرو^[۴۳۰]، ۲۰۱۰؛ بارنس^[۴۳۱]، ۲۰۰۷؛ براون^[۴۳۲]، ۲۰۰۷؛ کرسول^[۴۳۳]، ۲۰۰۷).

تلوزینسکی و تنتریلا^[۴۳۴](۱۹۹۸) اثرات مراقبه تنفس را روی ۷۵ بیمار افسرده که مشکلات بینفردی را گزارش کرده بودند بررسی کردند. این بیماران تحت تمرین مراقبه و آرام سازی(ریلکسیشن) قرار گرفتند و در مقایسه با گروه کنترل که این تمرینات را انجام نداده بودند، یک تغییر مثبت را در کیفیت روابط بینفردی گزارش کردند و نشانه های افسردگی نیز کاهش یافته بود. همچنین در رابطه با شواهدی که خلق افسرده ممکن است پاسخهای خشم را برانگیزد و فرد را در روابط بین فردی با مشکلاتی روبرو کند، پژوهشی انجام شده است که نشان میدهد، درمانMBCT از طریق آگاهی از افکار و احساسات ناخوشایند، تکانشگری هیجانی فرد را کاهش میدهد و روابط بین فردی را بهبود میبخشد(الیس^[۴۳۵]، ۲۰۱۲).
MBCT میتواند با کاهش دادن استرس والدینی و تحریکپذیری آنها باعث بهبود روابط والد- فرزند شود که این تاثیر نه تنها در روابط والد- فرزندی بلکه از طریق بهبود آشفتگیهای خلقی، روابط با دیگران را بهبود بخشد و نشانه های افسردگی را کاهش دهد(رستیفو و بوگلز^[۴۳۶]، ۲۰۱۲).
۵-۲- نتیجه گیری کلی
مداخله آموزش شناختی رفتاری و استرس زدایی مبتنی بر ذهن آگاهی می تواند استرس عاطفه منفی و خستگی درد را در افراد مبتلا به درد مزمن کاهش بدهد. دکیسر، ریز، لیجسن، لیسن و دوولف^[۴۳۷] (۲۰۰۸) با مطا لعه مهارت های ذهن آگاهی و رفتار درون فردی نشان دادند که چهار مؤلفه از مؤلفه های ذهن آگاهی مشاهده گری، توصیف، عمل همراه با آگاهی و پذیرش بدون قضاوت با مهارت های ذهن آگاهی همبستگی مثبت و بالایی دارند، همچنین این مؤلفه ها با توصیف و تشخیص بهتر احساسات بدنی و اضطراب و آشفتگی کمتر همراه هستند.میت مانسگروبر،بک و اسچابلر^[۴۳۸] در بررسی خود در مورد حمایتگر ها ی ذهن آگاهی در اجتناب عملی، فرا هیجان و تنظیم هیجانی، دریافتند که تحت شرایط استرس زا آگاهی هشیارانه بیماران در ابتدا به سرعت افزایش یافته و سپس تنزل می یابد.در بررسی تاثیر مراقبه ذهن آگاهی بر کاهش درد مزمن در بیماران، مورون، لینچ، گریکو، تیندل و وینر^[۴۳۹] دریافتند با آموزش مراقبه ذهن آگاهی در این بیماران ، درد مزمن آن ها کاهش وکیفیت خواب آن ها بهبود یافته و نیز میزان توجه فراگیر این افراد به طور معنی داری افزایش یافت.
این گفته ها با پژوهش‌های کلمو، ماشن، هارلی، دروکر، هبرت و هندرسون^[۴۴۰]، ( ۲۰۱۲)که اثرات کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی را بر نتایج روانی اجتماعی و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به سرطان پستانی که در مراحل اولیه بیماری بودند بررسی کردند، همسو است. درمانگری به شیوه تنیدگی زدایی که آمیزش پیچیده‌ای از فنون شناختی و رفتاری است و هدف آن پیدا کردن راه‌ حل‌ هایی برای مسائل بیمار است می‌تواند در یادگیری و اصلاح شیوه‌های مقابله مؤثر تنیدگی باشد.
۵-۳- محدودیتها و موانع پژوهش
- با توجه به اینکه طرح حاضر یک طرح مطالعهی تک آزمودنی بود، یکی از محدودیتهای پژوهش این است که و ما نمیتوانیم نتیجه بگیریم که بهبودیهای مشاهده شده تابع متغیرهای کنترل نشدهی دیگری مانند تماس با درمانگر یا تنها گذشت زمان نبودند. اما این انتقادی است که بر تمام روش های رواندرمانی وارد است زیرا دقیقترین روش های کارآزمایی نیز نمیتوانند برای مثال اثر متغیرهای مداخلهگر مانند برقراری رابطه با درمانگر را کنترل کنند.
- محدودیت دیگر اینکه طول دورهی پیگیری ۱ ماهه نمیتواند زمان مناسبی برای دورهی پیگیری باشد.
- اندازهی نمونهی بکار رفته در این پژوهش به دلیل محدودیتهای موجود اندک میباشد. همچنین از نمونه گیری دردسترس استفاده شده است که در نتیجه باید تعمیم نتایج را با احتیاط انجام داد.
- محدودیت دیگر این پژوهش این بود که آزمودنیها از لحاظ متغیرهایی مانند وضعیت اجتماعی-اقتصادی، تاهل، و شغل همتاسازی نشده بودند که در نتیجه باید تعمیم نتایج را با احتیاط انجام داد.
- در این پژوهش متغیر جنس کنترل‌شده است لذا تعمیم این یافته‌ها به جنس مذکر نیازمند مداخله جداگانه است.
- ازآنجایی‌که پیش‌آزمون و پس‌آزمون همسان بودند، اجرای پیش‌آزمون باعث شد آزمودنی تجربه بیشتری در پس‌آزمون داشته باشد. این عامل می‌تواند نتیجه نهایی را خدشه‌دار کند.
- به‌جز پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده ابزارهایی هستند که می‌توانند زمینه کسب اطلاعات دقیق را برای پژوهشگر فراهم آورند. امّا عدم امکان وجود فرصت برای انجام مصاحبه و تحلیل آن‌ها و همچنین نداشتن مجوز برای مشاهده و کنترل رفتارهای کارکنان، پژوهشگر را در زمینه استفاده از این ابزارها محروم ساخت.
- یکی از معایب این پژوهش استفاده از تعداد بیماران کم بود که به علت نوع پژوهش (تک آزمودنی) می‌تواند در نوع خود دارای اهمیت باشد. اما به لحاظ ضریب اطمینان از جهت تعمیم به جامعه بزرگ افراد سرطانی ام اس و یا میگرنی بهتر است از تعداد زیاد آزمودنی و به صورت آزمایشی کامل انجام شود. البته چنین شرایطی نیازمند کار گروهی و حمایت‌های جدی اقتصادی است.
۵-۴- پیشنهادات
۵-۴-۱- پیشنهادات پژوهشی
- پیشنهاد میشود مطالعات کیفی و کتابخانهای در ارتباط با اندیشههایی که فلسفهی زیربنایی ذهن آگاهی را در فرهنگ خودمان تشکیل میدهد انجام گیرد تا بتوان با پیشفرضها و زیرساختهای قویتری دربارهی کاربرد چنین روشی برای برخورد با آشفتگیهای روحی-روانی در جلسهی درمان با بیماران برخورد نمود.
- از آنجا که امکان مزمن شدن خستگی در بیماران سرطانی وجود دارد بهتر است مداخلات خستگی درد در طول درمان سرطان و نیز بعد از درمان انجام شود.
- از آنجا که بیماران سرطانی ام اسی و میگرنی در ابعاد روحی روانی دچار مشکلات عمیقی می‌شوند بهتر است مداخلات برای این دسته از بیماران با تاکید بر ارتقاء سلامت روان آنان انجام شود.
- طبق تجربه درک شده در این پژوهش، پزشکان متخصص ام اسی و میگرنی و سرطان تمرکز خود را بر روی درمان گذاشته و توجه کمی به توانبخشی و مشکلات بهداشتی بازماندگان این دسته از بیماران دارند. توصیه می‌گردد تیم‌های مراقبت و سلامت متشکل از روانشناسان، پزشکان، پرستاران و … جهت ارائه خدمات لازم به این بیماران تشکیل گردند.
- بهتر است نمونه‌ها در حجم بزرگ‌تر و در مقیاس استانی و کشوری موردمطالعه قرار گیرد.
- پیشنهاد می‌شود تفاوت‌های مرتبط با جنسیت بررسی شود.
- پیشنهاد می شود این طرح درمانی و آموزشی در قالب گروه درمانی نیز اجرا شود.
۵-۴-۲- پیشنهادات کاربردی
- پیشنهاد میشود در تحقیقات آتی با تعداد نمونهی بیشتر اثربخشی این روشدرمانی مورد بررسی قرار گیرد.
- پیشنهاد میشود در تحقیقات آینده تاثیر این نوع درمان با طرحهای قویتر و درنظر گرفتن دوره های پیگیری ۳ ماهه و ۶ ماهه سنجیده شود.
- گرچه شیوه کارآزمایی بالینی تک آزمودنی روشی خلاقانه برای بررسی اثربخشی درمان است، جهت بالابردن اعتبار بیرونی یافتهها به محققان علاقمند به این حوزه پیشنهاد میشود که درمان ترکیبی آموزش شناختی رفتاری و استرس زدایی مبتنی بر ذهن آگاهی را درچارچوب طرحهای گروهی مورد بررسی قراردهند.
- همچنین توصیه میشود در پژوهشهای آتی مداخلهگرها و واسطه های تاثیرات مداخله مانند ترجیح مولفه مداخله، سطح فعالیت پیش از مداخله و اجتناب نیز مورد بررسی قرار گیرد.
- از آنجا که تمام درمانهای ارائه شده تنها توسط یک نفر ارائه شده است احتمال سوگیری در نتایج وجود دارد، بنابراین پیشنهاد میشود که این موضوع در پژوهشهای آتی مورد توجه قرار گیرد.
- پیشنهاد میشود که اثربخشی و مقایسهی این درمانها بر روی سایر اختلالات خلقی از جمله اختلال دوقطبی، اختلال افسردگی اساسی، افسردگی فصلی و … نیز مورد بررسی قرار گیرد.
منابع
منابع فارسی
آهی، ق. (۱۳۸۵). هنجاریابی نسخه کوتاه پرسش نامه طرحواره یانگ. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی، تهران، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
تیزدل، ج. (۱۳۸۰). دانش و روش های کاربردی رفتاردرمانی شناختی. حسین کاویانی. (۱۳۸۰). تهران: پژوهشکده علوم شناختی.
حمیدپور، حسن. (۱۳۸۶). بررسی کارایی و اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر هشیاری فراگیر (MBCT) در درمان و جلوگیری از عود برگشت
افسرده خویی [نسخه الکترونیکی]. فصل نامه پژوهش در سلامت روان شناختی، ۱، ۲۵-۳۲٫
دابسون، کیت استفان و محمدخانی، پروانه (۱۳۸۶). مختصات روانسنجی پرسشنامهی افسردگی بک II، در یک نمونهی بزرگ مبتلایان به اختلال افسردگی اساسی. ویژه نامهی توانبخشی در بیماریها و اختلالات روانی، ۸ (۲۹)، ۸۶-۸۰٫
روزنهان، سلیگمن؛ مارتین، آی . بی، (۱۳۸۲) ، روانشناسی نابهنجاری : آسیب شناسی روانی، ( ترجمه یحیی سید محمدی). تهران: ارسباران.
سادوک، بنجامین؛ سادوک، ویرجینیا. (۲۰۰۳). خلاصه روان پزشکی در علوم رفتاری. نصرت ا… پورافکاری. (۱۳۸۲). تهران: شهرآشوب.
سگال، زیندل؛ تیزدل، جان؛ ویلیامز، مارک. (۲۰۰۲). راهنمای عملی شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن. پروانه محمدخانی. (۱۳۸۴). بی جا: بی نا.
شارف، ریچارد، (۱۳۸۳)، نظریه های روان درمانی و مشاره، (ترجمه مهرداد فیروز بخش)، تهران: ویرایش.
شاهجویی، تقی؛ محمود علیلو، مجید؛ بخشی پور رودسری، عباس؛ فخاری، علی. (۱۳۹۰). تحمل نکردن بلاتکلیفی و نگرانی در افراد مبتلا به اختلال
اضطراب فراگیر و اختلال وسواسی جبری [نسخه الکترونیکی]. مجله روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، ۱۷ (۴)، ۳۰۴-۳۱۲٫
شریفی، ونداد؛ اسعدی، سید محمد؛ محمدی، محمدرضا؛ امینی، همایون؛ کاویانی، حسین؛ سمنانی، یوسف؛ شعبانی، امیر؛ شهریور، زهرا؛ داوری آشتیانی،
رزیتا؛ حکیم شوشتری، میترا (۱۳۸۳). پایایی و قابلیت اجرای نسخه فارسی مصاحبهی ساختار یافته تشخیصی برای .(SCID) DSM-IV فصلنامه تازه های علوم شناختی، ۶، ۲۲-۱۰٫
علیلو، مجید؛ هاشمی، تورج؛ هاشمی، زهره. (۱۳۹۰). اثربخشی درمان فراشناختی در کاهش علایم افسردگی، اضطراب و افکار ناکارآمد در اختلال افسردگی اساسی [نسخه الکترونیکی]. مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، ۳۳، ۸۹ – ۹۴٫