مبانی نظری
۱-۳) مقدمه:
بهره‌وری به یک موضوع با اهمیت در تمام سطوح مبدل گردیده است. از آنجا که تغییر در بهره‌وری از یک سو عملکرد فنی و سازماندهی واحد اقتصادی را در طول یک دوره معین بازگو می کند و از سوی دیگر سیاست‌های گذشته را در بخش‌ها منعکس می‌کند معیار بهره‌وری و تغییرات آن راهنمای خوبی برای مدیران واحدهای تولیدی و برنامه‌ریزان اقتصادی در ارزیابی جایگاه بخش تولیدی خواهد بود.

این فصل به بررسی دیدگاه‌ها و سیر تحولات در زمینه بهره‌وری و کارایی می‌پردازد.
۲-۳) مقایسه کارایی و بهره وری:
کارایی ایده اصلی در مفهوم سازی بهره‌وری است. اما این موضوع روشن است که بهره‌وری از تفاسیر وسیع‌تری برخوردار است. بهره‌وری بر تولید کیفی محصول و کیفیت خروجی‌ها نیز می‌پردازد به این ترتیب مفهوم بهره‌وری مفاهیم کارایی و اثر بخشی را نیز در بر می‌گیرد.
در کل، بهره‌وری شاخص مقایسه خروجی با اهداف تعیین شده (اثربخشی) با مقایسه خروجی با ورودی (کارایی) است در واقع بهره‌وری شامل مقایسه خروجی‌های به‌دست آمده با اهداف از بیش تعیین شده و داده‌های به‌کار رفته می‌باشد.
۳-۳) انواع بهره‌وری:
در مطالعات اقتصادی با توجه به تابع تولید تقسیم‌بندی انواع بهره‌وری به‌صورت زیر انجام می‌شود:
۱-۳-۳) بهره‌وری جزیی^[۱۲]:
شاخص بهره‌وری جزیی از تقسیم ستانده بر نهاده خاص به‌دست می‌آید.
دایره‌المعارف بریتانیکا، بهره‌وری را نسبت ستانده (کالا یا خدمت یا مجموعه‌ای از ستانده‌ها) به داده (عامل یا نهاده) تعریف می‌کند.
۲-۳-۳) بهره‌وری متوسط^[۱۳]:
یک نهاده را به‌صورت نسبتی از کل ستانده یک فرایند اقتصادی به مقدار کل نهاده مورد نیاز برای تولید آن محصول تعریف می کنند.
۳-۳-۳) بهره‌وری نهایی^[۱۴]:
بهره‌وری نهایی یک نهاده عبارت است از نسبت افزایش در ستانده که در اثر افزایش نهایی یک واحد نهاده مورد بحث به‌دست می‌آید. به‌عبارت دیگر بهره‌وری نهایی به‌عنوان کارایی نهایی یک واحد اضافی نهاده نسبت به ستانده تعریف می‌شود مشروط بر آنکه در مقدار سایر نهاده‌ها تغییری ایجاد نشود.
۴-۳-۳) بهره‌وری عوامل کل^[۱۵]:
شاخص بهره‌وری عوامل کل(TFP) یکی از شاخص‌های معروف و شناخته شده است که تغییر در ستانده کل را نسبت به تغییر در همه نهاده‌ها نشان می‌دهد. این شاخص نسبت به بهره‌وری جزیی که فقط یک نهاده را در نظر می‌گیرد ترجیح داده می‌شود.(بابائی،۱۳۸۵:۵۳)
۴-۳) کارایی:
واژه کارایی، برابر با تعریف کمپل^[۱۶] در سال ۱۹۷۷ نسبتی است که برخی از جنبه‌های عملکرد واحد را با هزینه‌هایی که برای انجام آن متحمل شده مقایسه می‌کند. کارایی به‌معنای آگاهی از چگونگی انجام کار می‌باشد و انجام صحیح کار زمانی محقق می‌شود که به‌ازای هر واحد ورودی (داده)، خروجی (ستانده) بیشتری تولید گردد. این تعریف نسبتاً جامع در سال ۱۹۸۳ از جانت توتل^[۱۷] عرضه شده است.
کارایی در واقع نسبت بازده واقعی به‌دست آمده به بازدهی مورد انتظار (استاندارد و یا تعیین شده) و به‌عبارت دیگر، کارایی نسبت مقدار کار انجام شود به مقداری کاری است که باید انجام گیرد.
در قلمرو علم اقتصاد، مفهوم کارایی نشان‌دهنده تخصیص بهینه منابع است.
کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی تولید با توجه به عوامل تولید مشخص و کارایی تخصیصی نشان دهنده توانایی بنگاه برای استفاده از ترکیب بهینه عوامل تولید با توجه به قیمت آنها می باشد که از حاصلضرب دو کارایی فوق، کارایی اقتصادی حاصل می‌شود.

که کارایی فنی نیز شامل کارایی مدیریت و کارایی مقیاس می باشد.

۱-۴-۳) کارایی مقیاس^[۱۸]:
کوشش‌های زیادی برای اندازه‌گیری کارایی مقیاس و تأثیر آن بر روی تولید در طول زمان انجام گرفت. بنکر و تارال^[۱۹] در سال ۱۹۹۴ و فار و گروسکوف^[۲۰] در سال ۱۹۹۸ و بالک^[۲۱] در سال ۲۰۰۱ یک چارچوب برای تعریف کارایی مقیاس بیان کردند.
ویلسون^[۲۲] در سال ۱۹۹۹ تغییرات بهره‌وری را به تغییرات کارایی، تغییرات تکنولوژیکی و
مقیاس تجزیه کردند.
کارایی مقیاس یک مفهوم ساده برای نشان دادن یک داده- ستانده است.

معادله (۲-۶)
که در آن:
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: مجموع داراییهای سال قبل
: رشد درآمد
: رشد حسابهای دریافتنی
: داراییهای ثابت مشهود
:‌نرخ بازده داراییهای سال جاری یا سال قبل
: جزء باقیمانده
۲-استفاده از اقلام تعهدی اختیاری تعدیل شده از نظر عملکرد گذشته و پرتفوی صنعت. در این روش اقلام تعهدی اختیاری برآورد شده از مدل تعدیل شده جونز به وسیله دچو وهمکاران (۱۹۹۵) با بهره گرفتن از یک پرتفوی تطبیقی بر مبنای صنعت وعملکرد گذشته تعدیل می‌گردد.
با وجود قابلیت‌هایی که این مدل دارد، اما ایرادهای وارد شده به آن این است که این مدل نمی‌تواند به طور کامل ودقیق تاثیر عملکرد شرکت را کنترل کند (استابن،۲۰۱۰ و دچو وهمکاران،۲۰۱۲) وهمچنین به دلیل کنترل تاثیر عملکرد شرکت، قدرت پیش‌بینی مدل بسیار کاهش می‌یابد (دچو و همکاران،۲۰۱۲).
۲-۳-۷. مدل بال و شیوا کمار(۲۰۰۶)
فرض ضمنی در مدل ریس و دیگران و کازنیک، خطی بودن رابطه بین نقد حاصل از عملیات و تعهدات است. اگر صرفا به اثرکاهش بی ثباتی تعهدات دقت کنیم، این فرض احتمالا درست است. اما تعهدات علاوه بر اثر کاهش بی ثباتی، اثر نامتقارن در شناسایی بموقع زیان دارد که رابطه خطی بین CFO و تعهدات را تحت تاثیر قرار می‌دهد (بال و شیواکمار ۲۰۰۶). طبق نظر بال و شیواکمار (۲۰۰۶) محافظه‌کاری در حسابداری بیان می‌دارد که مدل‌های تعهدات اختیاری که جریان نقد را بعنوان متغیری دارای رابطه خطی در نظر می‌گیرند، بدرستی طراحی نشده‌اند. آن ها بر این عقیده‌اند که بهترین رابطه، رابطه خطی چندبخشی است. با بهره گرفتن از مدل بال و شیواکمار میزان R² بمیزان قابل توجهی افزایش یافت. مدل بال و شیواکمار در ذیل ارائه شده است:
معادله (۲-۷)

که در آن:
DCFO : یک متغیر ساختگی که برای جریان نقد عملیاتی منفی، عدد یک و در غیر اینصورت ، صفر را اختیار می‌کند

۲-۳-۸. استابن (۲۰۱۰)
انتقاداتی که استابن (۲۰۱۰) به مدلهای قبل از خود وارد می‌کند عبارتند از اینکه ۱)مدلهای قبلی در مورد اینکه کدام بخش سود مدیریت شده است، اطلاعی به دست نمی‌دهند۲)مدلهای قبلی منجر به نتایج متضاد شده است. وی دلیل این امر را تفکیک اقلام تعهدی اختیاری از اقلام تعهدی غیر اختیاری می‌داند،‌زیرا احتمال وجود اشتباه در برآورد این اقلام بسیار زیاد است. ۳) مدلهای قبلی توانایی کشف مدیریت سود را ندارند. و ۴)مدلهای قبلی منجر به اشتباه در اندازه‌گیریها می‌شدند. وی با در نظر گرفتن این انتقادات و این استدلال که تمرکز بر یک جزء از اجزای سود باعث کاهش اشتباه اندازه‌گیری می‌شود، به جای اقلام تعهدی اختیاری از درآمد اختیاری استفاده می‌کند. به نظر وی درآمد ایده آل ترین جزء از اجزای سود است زیرا معمولا بزرگترین رقم از اجزای سود است که مدیریت می‌تواند نسبت به آن اعمال اختیار کند بنابراین وی با بهره گرفتن از مدل زیر به برآورد درآمد اختیاری می‌پردازد:
معادله (۲-۸)

که در آن:
AR: حسابهای دریافتنی
R: درآمد
SIZE: اندازه شرکت (لگاریتم داراییهای شرکت در پایان سال)
AGE: سن شرکت
GRR_N: نرخ رشد درآمدهای شرکت- تعدیل شده بر اساس میانه صنعت (در صورت مثبت بودن=صفر)
GRR_N: نرخ رشد درآمدهای شرکت- تعدیل شده بر اساس میانه صنعت (در صورت منفی بودن= صفر)
GRM: حاشبه سودناخالص شرکت- تعدیل شده بر اساس میانه صنعت در پایان سال
SQ: مجذور متغیر
: تغییرسالانه
انحراف از خطر رگرسیون (یعنی DR)این مدل به عنوان شاخص معکوس از بیان صادقانه و بی‌طرفی قلمداد می‌شود. استابن (۲۰۱۰) در تحقیقی نتایج این مدل را با مدلهای قبلی مقایسه می‌کند. نتایج این پژوهش حاکی از این است که ۱)این مدل توانایی کشف مدیریت درآمد و مدیریت سود (از طریق درآمدها) را دارد، در حالیکه مدلهای قبلی چنین توانایی نداشتند،۲)با توجه به اینکه این مدل صرفا بر یک جزء از اجزای سود متمرکز می‌شود،‌بنابراین باعث کاهش اشتباه اندازه‌گیری می‌شود، و ۳) این مدل سوگیری کمتری دارد.
با وجود اینکه این مدل نسبت به تمام مدلهای پیشین دارای مزیتهایی است اما مثل مدلهای قبلی، به مدیریت هزینه‌ها توجهی ندارد.
۲-۳-۹. دچو و همکاران (۲۰۱۲)
دچو و همکاران (۲۰۱۲) مدل جدیدی را برای ارزیابی مدیریت سود ارائه کردند. این مدل مبتنی بر این واقعیت بود که هر گونه مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی در یک دوره خاص، باید در دوره‌های دیگر برعکس شود. بدین معنی که همواره فعالیت‌ مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی برگشت پذیر است. اگر محقق قادر به تشخیص دوره برگشت باشد، توجه به این دوره‌ها می‌تواند باعث افزایش قدرت توضیح دهندگی مدل شود (دچو و همکاران،۲۰۱۲). گراکوس (۲۰۱۲) چنین بیان می‌کند که این مدل با تلاش در جهت مدلینگ کردن ماهیت پویای اقلام تعهدی کمک زیادی به ادبیات مدیریت سود کرده است. اما در مورد این مدل نکاتی وجود دارد که باعث می‌شود این مدل قابلیت کاربرد در پژوهش‌های مربوط به مدیریت سود را دارا نباشد. اول این‌که در این مدل نیز همانند مدلهای قبلی متکی بر برآورد اقلام تعهدی اختیاری است. نکته دوم اینه که در این مدل، محقق باید قادر به تشخیص دوره برگشت مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی باشد و هیچگونه رهنمودی برای تعیین این دوره‌ها ارائه نشده است.
۲-۴. مدل شبکه عصبی
۲-۴-۱. مقدمه
در سالیان اخیر شاهد حرکتی مستمر از تحقیقات صرفاً تئوری به تحقیقات کاربردی بویژه در پردازش اطلاعات برای مسائلی که یا برای آنها راه حلی موجود نیست و یا به راحتی قابل حل نیستند، بوده‌ایم. با توجه به این واقعیت، علاقه­ فزاینده‌ای در توسعه نظری سیستم های پویای هوشمند آزاد از مدل، که مبتنی بر داده‌های تجربی هستند، ایجاد شده است. شبکه‌های عصبی مصنوعی جز آن دسته از سیستم‌های پویا قرار دارند که با پردازش داده‌های تجربی، دانش یا قانون نهفته در ورای داده‌ها را به ساختار شبکه منتقل می‌کنند. امروزه شبکه‌های عصبی به موازات مدل‌های پیش‌بینی سنتی در ادبیات مدل‌های پیش بینی اقتصادی و مالی وارد شده‌اند. این مدل‌ها با بهره گرفتن از هوش مصنوعی، روابط بین متغیرها را هر چقدر هم که پیچیده باشند یاد گرفته و از آن برای پیش بینی مقادیر آتی متغیرها استفاده می‌نمایند. این روش که اقتباسی از فرایند یادگیری مغز انسان (هوش طبیعی) است ابتدا در سایر رشته های علمی مانند فیزیک ،‌کامپیوتر و علوم مهندسی در زمینه های شناخت الگو، خوشه بندی، مدلسازی، طبقه بندی و کنترل بکار می رفت، اما اقتصاددانان از اواخر دهه ۱۹۸۰ با بهره گرفتن از این مدل‌های مرسوم به شبکه عصبی اقدام به شناسایی، تخمین، مدل‌سازی و پیش‌بینی متغیرهای اقتصادی و مالی نمودند به طوری که این مدل‌ها جایگاه مهمی در ادبیات پیش‌بینی متغیرهای اقتصادی و مالی به خود اختصاص داده است. شبکه‌های عصبی مصنوعی دارای ویژگیهایی می‌باشند که آنها را در برخی از کاربرد‌ها مانند تخمین توابع، پیش‌بینی، تشخیص الگو، کنترل و به طور کلی در هر جا که نیاز به یادگـیری یک نگاشت خطی و یا غیرخطی باشـد، ممتـاز می‌نمـایند. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به قابلیت یادگیری، قابلیت تعمیم، پردازش موازی و مقاوم بودن اشاره نمود. مهمترین مزیت این مدل نسبت به سایر مدل‌های ساختاری و سری زمانی آن است که در طراحی این مدلها نیازی به اعمال فرض‌های آماری خاص در مورد رفتار متغیرها مانند فرض‌های مربوط به تابع توزیع احتمال آنها و نحوه ارتباط بین متغیرها نیست. البته همین نقطه قوت مدل‌های شبکه عصبی یعنی آزادی آن‌ها از قیود و مفروضات مدل‌های آماری و اقتصادسنجی، از نظر برخی از اقتصاددانان نقطه ضعف آن نیز به شمار می‌رود، زیرا از نظر آنها اگر نتوان نتایج حاصل از این مدل‌ها را از لحاظ آماری ارزیابی کرد به عنوان مثال سطح اعتماد مقادیر پیش‌بینی شده را مشخص نمود، نمی‌توان از آن‌ها نتایج آماری معتبری را استنتاج نمود. از آنجایی که برای مدلسازی و پیش‌بینی با این مدل‌ها نیاز به داده‌های فراوان می‌باشد و متغیرهای مالی دارای طولانی‌ترین سری‌های زمانی هستند و همچنین معمولا توزیع احتمال مربوط به متغیرهای مالی از توزیع‌های احتمال استاندارد و شناخته شده تبعیت نمی‌کنند، متغیرهای مالی یکی از وسیع‌ترین زمینه‌های کاربردی این مدل‌ها در پیش‌بینی هستند.
شبکه عصبی مصنوعی، ماشینی است که به قصد مدلسازی شیوه‌های مغز برای حل مسائل، طراحی شده و توسط قطعات الکترونیکی و یا شبیه سازیهای کامپیوتری پیاده‌سازی می‌شود. شبکه عصبی را می توان بصورت زیر تعریف کرد:
شبکه­ عصبی مصنوعی، یک پردازشگرِ موازی توزیع شده است که از واحدهای پردازشی ساده تشکیل شده است که دارای تمایل ذاتی برای یادگیری و ثبتِ تجربه و استفاده از آن می باشد. شبکه عصبی مصنوعی از دو جنبه شبیه مغز می‌باشد:
شبکه طی فرایند یادگیری، از محیط اطلاعات دریافت می‌کند.
شدت اتصالهای بین نرونی، که وزنهای سیناپسی نامیده می‌شود، برای ذخیره اطلاعات مذکور استفاده می‌شود.
یک شبکه عصبی مصنوعی از عناصر پردازشگری (شبیه به نرون های سیستم عصبی زیستی ) در یک شـبکه به هم پیوسـته تشکیل شده است. هر یک از این عناصر پردازشـگر، دروندادها را می‌پذیرد، آنها را پردازش می‌کند و سپـس به صورت یک برونداد در می‌آورد و برای استفاده در اختیار سایر عنـاصر پردازشـگر قرار می‌دهد. ایجاد شبکه‌های عصبی با به کارگیری مثال‌هایی از حل مسئله­ خاص در دنیای واقعی ممکن می‌شود. این مثال‌های واقعی مربوط به یک زمینه کاربردی خاص است و نقش آموزش‌دهنده به شبکه عصبی را بازی می کند. در صورت طراحی صحیح و مثالهای آموزشی کافی یک سیستم شبکه عصبی مصنوعی عملیاتی می تواند برونداد صحیح را ایجاد کند و برای حل مسائل عملی مفید واقع شود. پس از آنکه یک شبکه عصبی به اندازه کافی آموزش دید، طراح یا کاربر شبکه می‌تواند پارامترهای شبکه را قفل کند (هر چند که در مواردی پارامترهای شبکه آزاد گذارده می‌شوند تا در طول کاربرد واقعی بازهم شبکه آموزش ببیند). در این مرحله شبکه عصبی برای کاربرد واقعی خود و حل مسائل آماده خواهد بود.
۲-۴-۲. ساختار شبکه های عصبی مصنوعی
نگاره­ ۲-۱ ساختار کلی شبکه‌های عصبی را نشان می‌دهد. در این شکل هر گره نماینده­ یک سلول عصبی مصنوعی است. اطلاعات از طریق گره‌های لایه­ی ورودی به شبکه وارد می شود. این ورودی ها از طریق رابط‌ها به گره‌های لایه‌های پنهان منتقل شده و بعد از پردازش از طریق لایه‌های مختلف از گره‌های لایه خروجی خارج می‌شوند..

نگاره­۲-۱. ساختار کلی شبکه های عصبی مصنوعی
یک شبکه عصبی مصنوعی، مجموعه‌ای از نرون‌های به هم متصل در لایه‌های مختلف است که اطلاعاتی را برای یکدیگر ارسال می‌کننند. اولین لایه در سمت چپ در شکل، لایه ورودی و لایه آخر نیز لایه خروجی است. داده‌ها از لایه ورودی وارد می‌شود. تمام لایه‌های شبکه عصبی به جز لایه ورودی کار پردازش را انجام داده و در نهایت خروجی بدست می‌آید. لایه‌های بین لایه ورودی و لایه­ خروجی را لایه‌های میانی یا لایه‌های پنهان می‌نامند. ساده‌ترین شکل شبکه فقط دو لایه دارد. لایه ورودی و لایه خروجی شبکه، شبیه یک سیستم ورودی-خروجی عمل می‌کند و ارزش نرون‌های ورودی را برای محاسبه ارزش نرون خروجی مورد استفاده قرار می‌دهد.
نرون‌ها به صورت طبیعی به روش خاصی به هم اتصال می‌یابند تا یک شبکه عصبی را تشکیل دهند. ساختار شبکه‌های عصبی مصنوعی به صورت گراف‌های جهت‌دار موزونی است که نرو‌ن‌های مصنوعی، گره‌ها هستند و پیکانهای جهت‌دار (به همراه وزن ها)، ارتباط بین آنها را نشان می‌دهند. نحوه قرار گرفتن نرون‌ها می‌تواند به گونه‌ای باشد که شبکه تک لایه یا چند لایه را به وجـود آورد. تعداد دیـواره‌های وزنه‌ای حـائل بیـن دو لایه از نرون‌هـا مشـخص کننده تعـداد لایه‌هاست.
نگاره ۲-۲ ‌گرافی ساده از یک نرون عصبی مصنوعی را نشان می‌دهد. هر نرون می‌تواند از یک و یا چند ورودی تشکیل شود. در اینجا نیز، بردار ‌p ، بردار ورودی نرون عصبی مصنوعی می‌باشد.
نگاره۲-۲. نرون عصبی مصنوعی

خداوند، در دل کسانی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند، ایمان را نوشته و آنها را با روحی از جانب خود تأیید کرده است و آنها را به بهشتهایی درمیآورد… همیشه در آن جا ماندگارند. (مجادله، ۲۲)
پس خداوند زمانی به وسیلهی روح خود و زمانی به وسیلهی حضورش یا توسط فرشتگان تجلّی میکند. بر اساس فرمودهی قرآن، ملک بر مریم ظاهر شد، خداوند میفرماید: روح خود را به سوی اوفرستادیم تا به شکل بشری خوش اندام بر او نمایان شد… .گفت: من فقط فرستادهی پروردگارم توأم، برای این که به تو پسری پاکیزه ببخشم. (مریم، ۱۷و ۱۹؛ آل عمران، ۴۲-۴۸)

فرشتهای نیز، خود را به زکریا نشان داد تا خبر تولد پسرش را به او بدهد. (آل عمران، ۳۹-۴۱)
هرچند تمایز روشن میان روح و فرشته در قرآن دشوار است. با این حال، قرآن شیوهای دستوری ارائه میدهد که این استنباط را میسّر میسازد که: هر گاه روح خدا با امر او پیوسته شد، منظور وحیی است که به پیامبران ابلاغ میکنند. هر گاه روح به نحوی ذکر شده که فقط متعلّق به خداوند است، مراد از آن، آفرینش آدم یا حمل معجزه گونهی مریم به عیسی است. هرگاه سخن از روح القدس است، منظور هم یاری او با عیسی و مؤمنان است. و هرگاه فرشتگان شریک روح قرار داده شدهاند، مسئلهی داوری آخرین با سرنوشت مقدّر و ثابت انسان است.
(ماسون، دنیز، ترجمهی تمامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۰)
۳-۲۲- وظایف فرشتگان در قبال انسانها
فرشتگان که ستایشگران خداوند در آسمانند، و پیام رسانان او به پیامبران تا وحی را به آنان ابلاغ نمایند، کم و بیش آشکار همچون حامی و مدافع است برگزیده و مانند نگهبان و شاهد بر اعمال هر فرد، مداخله میکنند.
آیا همگی ایشان روحهای خدمتگزار نیستند که برای خدمت آنانی که وارث نجات خواهند شد، فرستاده میشوند؟ (عبرانیان، ۱: ۱۴)
کتاب مقدّس، نمونه های بسیاری ذکر میکند که نشانگر مداخلهی روحهای آسمانی در شؤون امت برگزیده است. بر اساس نقل سفر خروج، فرشتهای میان لشکر اسرائیل و فرعون قرار گرفت. اردوی اسرائیل را در شب روشنایی داد و آنان را در گذر از دریای سرخ هدایت کرد، در حالی که فرعون و لشکریانش را کور کرد و در دریا غرقشان نمود. (خروج، ۱۴: ۱۹-۳۰)
در زمان سنحاریب، فرشته، ۱۵۸۰۰۰ نفر از اردوی اشّور را زد(کتاب دوم پادشاهان، ۱۹: ۳۵).
یوشع، دید که «مردی با شمشیر برهنه در دست خود، پیش وی ایستاده بود… او را گفت… من سردار لشکر خداوند هستم. (یوشع، ۵: ۱۳-۱۴)
یهوه به داود میگوید:
چون آواز صدای قدمها در سر درختان توت بشنوی، آن گاه تعجیل کن؛ زیرا که در آن وقت، خداوند پیش روی تو بیرون خواهد آمد تا لشکر فلسطینیان را شکست دهد.
(کتاب دوم سموئیل، ۵: ۲۴؛ مکابیان دوم، ۲: ۲-۴)
عیسی(ع) هنگامی که در زمان دستگیری خود، به یکی از حواریّون خویش فرمود: آیا گمان میبری که نمیتوانم الآن از پدر خود درخواست کنم که زیاده از دوازده فوج از ملائکه برای من حاضر سازد؟ به این لشکر آسمانی اشاره نمود. (متّی، ۲۶: ۵۳)
بر اساس قرآن و سنت اسلامی، فرشتگان در جنگ بدر، که نخستین پیروزی بزرگ مسلمانان در سال دوّم هجرت بود، دخالت داشتند: به یادآورید هنگامی را که خدا یکی از دو دسته ] کاروان تجارتی قریش یا سپاه ابوسفیان[ را به شما وعده داد… به یادآورید زمانی را که پروردگار خود را به فریاد میطلبیدید، پس دعای شما را اجابت کرد که: « من شما را با هزار فرشتهی پیاپی، یاری خواهم کرد»… پیروزی جز از نزد خدا نیست. هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی میکرد که من با شما هستم؛ پس کسانی را که ایمان آوردهاند ثابت قدم بردارید. به زودی در دل کافران وحشت خواهم افکند. پس فراز گردنها را بزنید، و همهی سرانگشتانشان را قلم کنید.
(انفال، ۷، ۱۰ و ۱۲ و ۴۳-۴۶)
در آیاتی دیگر، این ارتش آسمانی را با سکینه همراه میآورد: آن گاه خدا سکینهی خود را بر فرستادهی خود و بر مؤمنان فرود آورد، و سپاهیانی فرو فرستاد که آنها را نمیدیدند.
(توبه، ۲۶ و ۴۰۹)
چنانکه در آغاز سورهی صافّات میبینیم، فرشتگان جنگآور، از آسمان در برابر هجوم شیطانها دفاع میکنند، مداخلهی فرشتگان، گاه در جهت منافع عموم است، ولی بر اساس کتاب مقدّس و سنتهای یهودی، مسیحی و اسلامی، برخی کارهای آنان به افراد خاص مربوط میشود.
فرشتگان، شاهدان همهی اعمال انسانها وظیفه دارند اعمال هر روزه را برای داوری آخرین ثبت نمایند. خداوند میفرماید: آن گاه که دو فرشته دریافت کننده از راست و از چپ، مراقب نشتهاند، آدمی هیچ سخنی را به لفظ درنمیآورد مگر اینکه مراقبی آماده نزد او آن را ضبط میکند وسکرات مرگ حقیقت را به پیش آورد؛ این همان است که از آن میگریختیم؛ و در صور دمیده شود؛ این است روز تهدید من. وهر کس میآید در حالی که با او سوق دهنده و گواهی دهندهای است.
(ق، ۱۶-۲۱)
فرشتهی ثبت کننده «حافظ» نامیده شده است؛ یعنی کسی که نگاه میدارد وآن که اعمال ثبت میکنند. مادهی «حفظ» به معنای نگه داشتن، ضبط کردن، محافظت کردن و ثبت کردن آن چه از دیگری شنیدهایم است. واژهی حافظ برای خداوند به کار رفته و به معنای نگارنده و حفط کننده است. (بقره، ۲۵۵)
هنگامی که به این عنوان برای فرشته به کار میرود، بیشتر مفهوم عمل ثبت کردن برداشت میشود تا معنی نگاهبانی در مفهوم مسیحی اصلاح: فرشتهی نگهبان.
فرشتهی قرآن، محافظ انسان نیست و از انسان حمایت نمیکند ولی مراقب او است در قرآن آمده است: هیچ کس نیست مگر اینکه نگاهبانانی بر او گماشتهاند (طارق، ۴). خداوند به کسانی که داوری آخرین را انکار میکنند، میفرماید: و قطعاً بر شما نگهبانانی گماشته شدهاند؛ فرشتگان بزرگواری که نویسندگان اعمال شما هستند؛ آن چه را میکنید میدانند.
(انفطار، ۱۰-۱۲؛ انعام، ۶۱)
برای انسان، فرشتگانی است که پی در پی او را به فرمان خدا از پیش رو و از پشت سرش پاسداری میکنند. (رعد، ۱۱)
خنّوج به فرشتگانی اشاره میکند که همهی اعمال هر فرد را با نوشتن ثبت میکند، در حالی که در نظر ترتولیان، فرشتگان از آسمان به اعمال انسان مینگرند… کلیسای کاتولیک به فرشتهی محافظی که نزد هر فرد انسانی گمارده شده باور دارد.
(ماسون، دنیز، ترجمهی تهامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۳)
در تلمود میخوانیم: دو فرشتهی موکّل، انسان را در بازگشت از کنیسه به خانه در عصر شنبه، همراهیکند. یکی خوب و آن دیگری خبیث است. (همان)
مشیّت الهی در کنار هر یک از ما، فرشتهای با طبیعت مجرّد قرار داده تا در زندگی یاور ما باشد. قاتل نوع ما، که در پی صدمه زدن به زندگی انسان است، با قرار دادن شیطانی بد و خبیث اقدامی مشابه، اما بر ضد انسان به کار میگیرد. و انسان خود را میان این دو همراه که نیّتهای مخالف دارند، مییابد. (همان)
۳-۲۳- شفاعتگری فرشتگان
بر اساس آنچه در قرآن آمده است، فرشتگان میتوانند نزد خداوند برای انسان شفاعت کنند. سورهی شوری، پس از بیان لین که فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبیح میگویند، میافزاید: «آنها برای کسانی که در زمین هستند، آمرزش میطلبند». (شوری، ۵)
با این وجود، «جز برای کسی که خدا رضایت دهد، شفاعت نمیکنند و خود از بیم او هراسانند».
(انبیاء، ۲۸)
کسانی که عرش خدا را حمل میکنند، و آنها که پیرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبیح میگویند و به او ایمان دارند و برای کسای که گرویدهاند طلب آمرزش میکنند: « پروردگارا! رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد؛ کسانی را که توبه کرده و راه تو رادنبال کردهاند، ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار». (احزاب، ۴۳؛ نجم، ۲۶)
سنت یهودی، ایدهی وجود شفاعت کنندگانی را که میان انسان و خدا قرار میگیرند را رد میکنند. با این حال، فرض شده که خداوند به خنّوخ فرمود: به نگاهبانان آسمان بگو… شما را سزد که شفیع انسانها باشید… فرشتگان … میطلبند… شفاعت میکنند… برای فرزندان انسان دعا میکنند.
(ماسون، دنیز، ترجمهی تهامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۴)
کلیسای کاتولیک، از کثرت قدّیسان هراس ندارد؛ قدّیسانی که مقبولیت خود را از آنها کسب میکند و مشتاقانه، فرشتگان را مسئول عرضهی دعاهایش به درگاه خداوند قرار میدهد؛ و این گونه به شفاعت فرشتگان نگاه میکند. رافائل فرشته، به طوبیاس میگوید: هنگامی که تو و سازا در نماز بودید این من بودم که درخواستهای شما را در مقابل جلال پروردگار عرضه داشتم وآنها را برخواندم، و همین گونه بود آن گاه که مردگان را در خاک میکردی(طوبیاس، ۱۲: ۱۲). که در این جا، فرشته شاهد اعمال طوبیاس است و آنها را ثبت میکند. همین نقش منسوب به فرشتگان، در مکاشفات یوحنّا نیز مشاهده میشود: فرشتهی دیگر آمد نزد مذبح بایستاد با مجمری طلاق و بخور بسیار بدو داده شد تا آن را به دعاهای جمیع مقدّسین بر مذبح طلا که پیش تخت است بدهد. و دود بخور از دست فرشتهبا دعاهای مقدّسین در حضور خدا بالا رفت. (مکاشفات، ۸: ۴-۳)
۳-۲۴- فرشتهی مرگ
فرشتهی مرگی که بر شما گمارده شده، جانتان را میستاند، آن گاه به سوی پروردگارتان ازگردانیده میشوید(سجده، ۱۱). فرشتهی مرگ یا ملک الموت فقط همین یک بار در قرآن آمده است و سنّت اسلامی او را عزرائیل مینامد.
مصدر توفّی، مشتق از وفی به وفای عهد و ادای دین ترجمه میشود و در معنی مجازی، هنگامی که از خداوند سخن میرود، به معنی دریافت کردن و اخذ نمودن به هنگام مرگ است، همان طور که وجه یک وام ر دریافت میکنیم. خداوند ارواح مردگان را میستاند یا جمع مینماید؛ و فرشتگان این وظیفه را به نام او به انجام میرسانند. (ماسون، دنیز، ترجمهی تهامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۵)
دانیال نبی مرگ آن دو را که به «سوزان» افترا زده بودند، اعلام میکند و به نخستین آنها میگوید: «فرشتهی خدا حکم تو را از او دریافت نموده و میآید تا تو را از میان خورد کند»… و به دیگری میگوید: «اینک فرشتهی خدا است که شمشیر به دست، در انتظار است تا تو را به دو نیم کند». (دانیال، ۱۳: ۵۵)
قرآن، فرشتگانی را که وظیفهی میراندن انسانها را بر عهده دارند، بااین عبارت وصف میکند: « کسانی که آنها را نزد خداوند احضار میکنند» یا «کسانی که آنها را گرد میآورند» و باز میگوید: خداوند نگهبانانی بر شما میفرستد تا هنگامی که یکی از شما را مرگ فرا رسد، فرشتگان ما جانش بستانند؛ در حالی که کوتاهی نمیکنند. آن گاه به سوی خداوند- مولای به حقشان- برگردانیده میشوند. آگاه باشید که داوری از آن او است و او سریعترین حساب رسان است.
(اعراف، ۳۷)
آیین عبادی لاتین در مورد مردگان، از فرشتگانی نام میبرد که ارواح گزیدگان را میگیرند تا به سوی بهشت برند. هنگام مرگ مؤمن، مأمورین اجرای مراسم میگویند: «بیایید قدّیسان خداوند؛ بشتابید فرشتگان پروردگار؛ روح او برگیرید و به خداوند متعال تسلیم نمایید». زمانی که تشییع کنندگان جنازه از کلیسا خارج میشوند، گروه کر میخواند: «که فرشتگان، تو را به بهشت برند؛ شهیدان تو را بپذیرند و تو را به شهر مقدّس اورشلیم برند؛ گروه هم سرایان فرشتگان از تو پذیرایی کنند تا از استراحت ابدی با لازاروس بهرهمند شوی».
(ماسون، دنیز، ترجمهی تهامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۶)
۳-۲۵- نقش فرشتگان در روز بازپسین و در جهان دیگر
این آیات قرآنی به پایان جهان اشاره دارند: آنگاه که زمین، سخت در هم کوبیده شود، پروردگارت و فرشتهها صف در صف آیند. (فجر، ۲۱-۲۲؛ بقره، ۲۱۰)
عرش پروردگارت را آن روز، هشت فرشته بر سر خود برمیدارند. (حاقّه، ۱۷)
روزی که روح و فرشتگان به صف ایستند و سخن نگوید مگر کسی که خدای رحمان به او رخصت دهد و سخن راست بگوید. (نبأ، ۳۹-۳۸)
چنان که مشخص است، فرشتگان همهی اعمال انسان را برای داوری آخرین ثبت میکنند. در آن روز، فرشتگان با اجازهی خداوند برای برخی مؤمنان وساطت میکنند؛ اما بای کافران شاهدانی که به ضررشان شهادت میدهند. پس از آن باید برگزیدگان را به بهشت هدایت کنند و محکومان به دوزخ رادر جهنم سرازیر سازند. فرشتگان، سعادتمندان را با این سخنان خوشامد میگویند: «این همان روز است که به شما وعده میداند» (انبیاء، ۱۰۳ و فصّلت، ۳۰). «درود بر شما باد به پاداش آن چه انجام میدادید به بهشت درآیید». (نحل، ۳۲ و احزاب، ۴۴۹)
وصیّت نامهی دوازده سراسقف نشان دهندهی باوری رایج در میان خاخامها است. در این وصیّت نامه میخوانیم: آخرین لحظات زندگی انسانها، عدالت یا بیدینی آنان را نشان میدهد؛ آن گاه که فرشتهی خداوند یا فرشتهی شیطان را ملاقات میکنند. زیرا روحی که این جهان ترک میگوید، اگر آشفته حال باشد، با روح شری شکنجه میشود که خود با شهوات و اعمال زشتش به او خدمت کردهبود، اما اگر انسان دذر آرامش خاطر است، فرشتهی دوستی را با شادی ملاقات میکند و این فرشته، او را به سوی زندگی سرمدی هدایت میکند.(ماسون، دنیز، ترجمه تهامی، ۱۳۷۹/ج۱/۲۲۷)

در نهایت عمق نرمال متوسط محاسبه شده از تمام روش­ها بعنوان عمق نرمال نظیر در آزمایش­ها مورد استفاده قرار گرفت.
۳-۹ کنترل نوع آبشستگی در پایاب
با توجه به اینکه در این تحقیق میزان آبشستگی پایاب به عنوان معیاری برای بررسی عملکرد حوضچه انتخاب شده است باید فرم جریان پایین دست به گونه ای باشد که آبشستگی حاصل تنها ناشی از آبشستگی موضعی باشد و آبشستگی عمومی در کانال پایین دست ایجاد نشود. برای بدست آوردن روابط هیدرولیکی در زمان شروع حرکت ذره، و آستانه لغزش ذرات بعنوان مرز بین آبشستگی آب زلال و آب حاوی رسوب، روش های متعددی ارائه شده است که در مجموع به دو دسته روش­ تنش برشی و سرعت بحرانی تقسم می­شوند.

۳-۹-۱ روش­های تنش برشی
این دسته از روش­ها آستانه لغزش را به تنش برشی کف وابسته می­ کنند که از جمله این روش­ها می­توان به دیاگرام شیلدز(۱۹۳۶)، دیاگرام گسلر(۱۹۷۱) اشاره کرد که این دسته از روش­ها در این تحقیق مورد استفاده قرار نگرفتند.
۳-۹-۲ روش­های سرعت بحرانی
تعدادی از دانشمندان هیدرولیک رسوب، بجای استفاده از تنش برشی، سرعت جریان را بعنوان مهمترین فاکتور در فرموله کردن آستانه حرکت بکار برده­اند. روابطی که پیشنهاد گردیده است عمدتا بر مبنای تجزیه و تحلیل آنالیز ابعادی و استفاده از داده های تجربی بوده است. شفاعی بجستانی(۱۹۹۱)، نشان داد که تمام روابط تجربی دیگران، در فرم سرعت بحرانی را می توان به صورت رابطه یکسانی نوشت و رابطه­ کلی ارائه کرده­است. رابطه ۳-۱۰ رابطه ارائه شده توسط شفاعی بجستان(۱۹۹۱) می­باشد.

ابن رابطه یک رابطه بدون بعد می­باشد و در هر سیستم ابعادی قابل استفاده می­باشد. در این رابطهd عمق جریان، V سرعت متوسط،Gs چگالی ذرات و D_s قطر ذرات است، a و m ضرایب ثابتی هستند که در جدول ۳-۷ آورده شده اند. عبارت سمت چپ رابطه ۳-۱۰ عدد فرود ذرات می­باشد که در روابط آستانه لغزش و مطالعات آبشستگی بشرط آنکه قطر ذرات تغییر داده شود ظاهر می­ شود. در واقع این عبارت نشان دهنده نسبت نیروی اینرسی به نیروی بالا برنده ذره در اثر اختلاف چگالی ذره با سیال می­باشد.
جدول ۳-۷ مقادیر a و m در رابطه آستانه لغزش ذرات

۱-۳-۲- اهداف جزئی:
۱- پیش بینی اضطراب امتحان بر حسب اضطراب جدایی در نمونه های مورد مطالعه به تفکیک جنسیتی
۲- پیش بینی اضطراب امتحان بر حسب سبک دلبستگی در نمونه های مورد مطالعه به تفکیک جنسیتی
۱-۴ فرضیه‌ها و سؤالات پژوهش:
۱-۴-۱ فرضیه ‏های تحقیق:
۱- اضطراب امتحان بر حسب اضطراب جدایی در نمونه های مورد مطالعه به تفکیک جنسیتی قابل پیش بینی است.
۲- اضطراب امتحان بر حسب سبک دلبستگی در نمونه های مورد مطالعه به تفکیک جنسیتی قابل پیش بینی است.
۱-۴-۲ سؤالات تحقیق:
۱-آیا اضطراب امتحان بر حسب سبک دلبستگی در نمونه های مورد مطالعه قابل پیش بینی است؟
۲-آیا اضطراب امتحان بر حسب اضطراب جدایی در نمونه های مورد مطالعه قابل پیش بینی است؟
۱-۵ تعاریف اصطلاحات:
دلبستگی:
تعریف مفهومی: ارتباط روانی پایدار بین دو انسان(حق شناس، ۱۳۸۹)
عملیاتی: سنجش بر اساس آزمون اختلال دلبستگی رندالف
اضطراب جدایی:
تعریف مفهومی: اضطراب شدید و نامناسب با سطح رشد فرد در رابطه با جدایی از منزل یا کسانی که فرد به آن‌ها دلبستگی دارد(اسلامی، ۱۳۸۴).
تعریف عملیاتی: نمره فرد در آزمون اضطراب جدایی (CSI-4)
اضطراب امتحان:
تعریف مفهومی: اضطراب امتحان نوعی خود اشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره توانایی‌های خود بروز پیدا کرده و اکثراً به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش‌های جسمانی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی منجر می‌گردد (گل پور، ۱۳۹۱).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش اضطراب به عنوان مفهومی در نظر گرفته شده است که به وسیله آزمون اضطراب ساراسون سنجیده می‌شود. در این ارتباط سطوح اضطراب با موارد ذیل مشخص می‌شود.
فصل دوم
مبانی نظری پژوهش
۲-۱ اختلال اضطراب جدایی ( separation anxiety)
اضطراب جدایی یک پدیده رشدی عالم‌گیر انسان است که در بچه های شیرخوار زیر یک سال ظاهر می‌شود و نشان دهنده آگاهی کودک از جدا شدن او از مادر یا مراقب اولیه است. اضطراب جدایی یا اضطراب بیگانه، اصطلاحی است که برای دوره شیرخوارگی مورد استفاده قرار گرفته، بخشی مورد انتظار از رشد طبیعی است و به احتمال زیاد به عنوان یک پاسخ انسانی که ارزش دوام دهنده زندگی دارد تکامل یافته است. ابراز درجاتی از اضطراب جدایی در بچه‌هایی که نخستین بار وارد مدرسه می‌شوند نرمال شمرده می‌شود. مع‌هذا اختلال اضطراب جدایی، زمانی تشخیص داده می‌شود که اضطراب مفرط نا متناسب از نظر رشدی به هنگام جدایی از منبع وابستگی اساسی ظاهر گردد.

طبق DSM-IV-TR اختلال اضطراب جدایی وجود حد اقل سه علامت مربوط به نگرانی مفرط در ارتباط با جدایی از فرد مورد وابستگی را ایجاد می‌کند. نگرانی ممکن است به صورت اجتناب از رفتن به مدرسه، ترس و ناراحتی موقع جدایی، شکایت مکرر نظیر علایم جسمی به صورت سر درد و دل درد به هنگام انتظار جدایی و کابوس مربوط به مسائل جدایی تظاهر نماید.
اختلال اضطراب جدایی تنها اختلال اضطرابی است که فعلاً در بخش کودکان و نوجوانان DSM-IV-TR وجود دارد. کودکان واجد علائم اختلال اجتنابی مشمول ملاک‌های تشخیصی DSM-IV-TR برای جمع هراسی یا فوبی اجتماعی می‌گردند که برای بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. کودکان و نوجوانان ممکن است با اختلالات اضطرابی در بخش بزرگسالان DSM-IV-TR توصیف شده‌اند از جمله فوبی ویژه، اختلال هراس، اختلال وسواسی-جبری و اختلال استرس پس از سانحه مورد توجه قرار گیرند.
۲-۲ همه گیر شناسی
شیوع اختلال اضطراب جدایی حدود ۴ درصد در بچه‌ها و نوجوانان در سنین پایین تخمین زده می‌شود. اختلال اضطراب جدایی در بچه های کوچک‌تر بیشتر از نوجوانان دیده می‌شود و شیوع آن در دختر و پسر گزارش شده است. شروع ممکن است در سال‌های پیش از مدرسه باشد، اما بیش از همه در سنین ۷ تا ۸ سالگی دیده می‌شود. شیوع اختلال اضطراب جدایی بین ۳ تا ۴ درصد کودکان دبستانی و ۱ درصد نوجوانان تخمین زده می‌شود. میزان اختلال اضطراب منتشر در کودکان مدرسه ۳ درصد تخمین زده می‌شود. میزان فوبی ۱ درصد و میزان فوبی های ساده ۴/۲ درصد است. در نوجوانان شیوع اختلال هراس در طول عمر ۶/۰ و شیوع اختلال اضطراب منتشر ۷/۳ درصد گزارش شده است.
۲-۳ سبب شناسی
۲-۳-۱ عوامل روانی-اجتماعی
بچه های کوچک، که رشد نیافته و وابسته به نقش مادری هستند، آسیب پذیری خاصی برای اضطراب مربوط به جدایی دارند. رابطه بین صفات –مزاجی و استعداد ابتلا به اضطراب جدایی مورد تحقیق قرار گرفته است. گرایش مزاجی به شرمگین بودن غیر عادی و کناره گیری در موقعیت‌های نا آشنا به نظر می‌رسد. یک الگوی واکنشی پر دوام است و بچه های کوچک واجد این تعامل در خطر بالاتر ابتلا به اختلالات اضطرابی در چند سال بعدی زندگی هستند.
۲-۳-۲ عوامل یادگیری
اضطراب فوبیک: ممکن است از راه الگو سازی مستقیم از والدین به کودک منتقل شود. اگر یکی از والدین ترسو باشد، احتمال بیشتری هست که کودک دچار انطباق فوبیک به موقعیت‌های تازه خصوصاً محیط مدرسه گردد. بعضی از والدین به نظر می رسد با محافظت بیش از حد آنان از خطرات مورد انتظار یا مبالغه در معرفی خطرات، اضطراب را به آنان می‌آموزند. مثلاً پدر و مادری که به هنگام رعد و برق در اتاق از ترس دولا می‌شوند به کودک می‌آموزند که همان کار را بکند. پدر و مادری که از موش و حشرات می‌ترسند
عاطفه ترس را به کودک خود منتقل می‌سازند. برعکس، پدر و مادری که هنگام اولین نگرانی فوبیک کودک از حیوانات، شدیداً بر او خشم می‌گذارند ممکن است از راه ابراز خشم بسیار شدید خود موجب پیدایش ترس فوبیک در او گردند.
۲-۳-۳ عوامل ژنتیک
مجموعه مزاجی مهارشدگی رفتاری، شرمگینی مفرط، میل به کناره گیری از موقعیت‌های نا آشنا و اضطراب جدایی همه احتمالاً دارای یک سهم ژنتیک می‌باشد. مطالعات خانوادگی نشان داده‌اند که فرزندان بیولوژیک والدین مبتلا به اختلال اضطراب بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب جدایی داشته باشند. اختلال اضطراب جدایی و افسردگی در دوران کودکی همپوشی پیدا می‌کنند و بعضی از متخصصین اختلال اضطراب جدایی را یکی از ویژگی‌های اختلال افسردگی می‌دانند.
۲-۴ تشخیص و ویژگی‌های بالینی
اختلال اضطراب جدایی شایع‌ترین اختلال اضطرابی دوران کودکی است. طبق DSM-IV-TR برای شمول ملاک‌های تشخیصی اختلال باید با سه تا از علائم زیر حداقل به مدت چهار هفته مشخص باشد: نگرانی مستمر و مفرط در مورد از دست دادن یا آسیب دیدن احتمالی افراد مورد وابستگی عمده؛ نگرانی مستمر و مفرط در مورد اینکه رویدادی نامطلوب موجب جدایی از فرد مورد وابستگی عمده خواهد شد؛ دودلی یا امتناع مستمر و مفرط در مورد اینکه رویدادی نامطلوب موجب جدایی از فرد مورد وابستگی عمده یا بدون افراد بالغ مهم در سایر زمینه‌ها؛ دودلی یا امتناع مستمر از خوابیدن در مکانی دور از خانه؛ کابوس‌های تکراری با محتوای جدایی؛ شکایت مکرر از علائم جسمانی از جمله سردرد و دل‌درد، وقتی انتظار جدایی از افراد مورد وابستگی عمده وجود دارد؛ و ناراحتی یا آشفتگی قابل ملاحظه در عملکرد به وجود آورد.
۲-۴-۱ ملاک‌های تشخیصی DSM-IV-TRبرای اختلال اضطراب جدایی
A-اضطراب مفرط و از نظر رشدی نا متناسب در مورد جدایی از خانه یا کسانی که کودک نسبت به آن‌ها دلبستگی دارد، که با حد اقل با سه تا یا بیشتر از خصوصیات زیر مشخص می‌شود:
۱)ناراحتی مفرط تکرار شونده وقتی جدایی از خانه یا فرد مورد دلبستگی اساسی روی می‌دهد یا انتظار آن می‌رود.
۲)دلواپسی مستمر و مفرط در مورد از دست دادن یا صدمه احتمالی برای افراد مورد دلبستگی اساسی
۳)دلواپسی مستمر و مفرط در مورد واقع ای مصیبت بار که موجب جدایی از منبع دلبستگی شود (مثلاً دزدیده شدن یا گم شدن).
۴) دو دلی یا امتناع مستمر از رفتن به مدرسه به دلیل ترس از جدایی
۵) ترس یا تردید مستمر و مفرط نسبت به تنها ماندن در خانه یا بدون منبع دلبستگی اساسی یا افراد بالغ مهم در خانه یا موقعیت‌های دیگر.
۶) امتناع یا دو دلی مستمر در به خواب رفتن، مگر اینکه منبع وابستگی مهم باشد یا در خواب رفتن دور از خانه.
۷)کابوس‌های تکرار شونده با محتوای جدایی.
۸) شکایات مکرر از علائم جسمانی (مثل سر درد،دل درد، تهوع و استفراغ) به هنگام وقوع یا انتظار جدایی از منبع مهم دلبستگی
B- طول مدت اختلال حداقل چهار هفته
C-شروع قبل از ۱۸ سالگی
D-اختلال موجب ناراحتی قابل توجه بالینی یا تخریب عملکرد در زمینه اجتماعی، تحصیلی یا شغلی و یا سایر زمینه های مهم گردد.
E-اختلال منحصراً در جریان اختلال نافذ مربوط به رشد، اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات پسیکوتیک، روی نداده در بزرگسالان نوجوان قابل توضیح بهتر با اختلال هراس همراه با گذر هراسی نیست.
سابقه، غالباً دوره قابل توجه جدایی را در زندگی کودک نشان می‌دهد، به خصوص به علت بیمار شدن و بستری شدن، بیماری والدین، فقدان والدین یا نقل مکان جغرافیایی. دوره شیرخوارگی باید از نظر قرائن اختلالات جدایی-تفرد و فقدان نقش مادری کافی دقیقاً بررسی شود. استفاده از خیالات، رویاها، محتوای بازی و مشاهده مستقیم کودک کمک زیادی برای تشخیص می‌کنند. نه تنها محتوای تفکر بلکه نحوه ابراز آن‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اشکال حافظه در ابراز مطالب مربوط به جدایی، یا دگرگونی آشکار در نقل این مایه‌ها رگه‌هایی برای رسیدن به تشخیص اختلال اضطراب است.
خصوصیت اساسی این اختلال اضطراب شدیدی است که هنگام جدایی از والدین، خانه یا سایر محیط‌های آشنا ظاهر می‌گردد. سطح اضطراب کودک ممکن است به حد وحشت یا هراس برسد. ترس‌ها، اشتغال ذهنی و نشخوار های ذهنی بیمار گونه از خصوصیات این اختلال هستند. این کودکان از این می‌ترسند که یکی از افراد نزدیکشان در غیاب آن‌ها دچار صدمه شده یا اتفاق وحشتناکی به هنگام دوری از مراقبین مهمشان برای آن‌ها روی خواهد داد. ترس از گم شدن و دزدیده شدن و هرگز دوباره پدر و مادر را ندیدن، از ترس‌های شایع است.
نوجوان ممکن است مستقیماً اضطرابی را در مورد جدایی از کسی که نقش مادری برای آن‌ها دارد نشان ندهند. با این وجود، الگوهای رفتاری آن‌ها ممکن است منعکس کننده اضطراب جدایی باشد. مثلاً برای ترک منزل ابراز ناراحتی کنند، در فعالیت‌های فردی درگیر شوند و از کسی که نقش مادری دارد به عنوان کمک در خرید لباس یا ورود در فعالیت‌های اجتماعی یا تفریحی استفاده کنند. اختلال اضطراب جدایی در کودکان غالباً با تصور مسافرت دور از خانه ظاهر می‌گردد. چنین کودکانی ممکن است از رفتن به اردو، مدرسه یا حتی خانه دوستان خود امتناع کنند.
مسائل خواب فراوان است و ممکن است مستلزم این باشد که کسی پهلوی کودک انتظار بکشد تا زمانی که او به خواب رود. کودک ممکن است در رختخواب والدین خود بخوابد یا اگر
در اتاق خواب آن‌ها بسته باشد پشت در بخوابد. کابوس و ترس‌های بیمار گونه از سایر تظاهرات این نوع اضطراب هستند. خصوصیات فرعی مشتمل است بر ترس از تاریکی و نگرانی‌های خیالی و غریب. کودک ممکن است چشم‌هایی را ببیند که به او خیره شده یا با هیکل افسانه ای یا غول‌هایی که در اتاق خواب به سوی او دست دراز می‌کنند اشتغال ذهنی پیدا کند. بسیاری از کودکان بسیار پر تمنا شده و در کار افراد بالغ مزاحمت ایجاد کرده و برای رفع اضطراب‌های خود به توجه دائم نیاز پیدا می‌کنند. علائم وقتی که جدایی از افراد مهمی که نقش مادری دارند ضرورت می‌یابد، ظاهر می‌گردند. غالباً علائم گوارشی به صورت تهوع ، استفراغ و دل‌درد پیدا می‌کنند و از دردهایی که در قسمت‌های مختلف بدن، گلو درد و علائم شبیه سرماخوردگی شکایت می‌کنند.
شایع‌ترین اختلال اضطرابی که با اختلال اضطراب جدایی توأماً دیده می‌شود جمع هراسی است، که تقریباً در یک سوم موارد ارجاع شده اختلال اضطراب جدایی مشاهده می‌شود.
۲-۵- سیر و پیش آگهی