آگاهی مدیران اجرایی از ارزیابی متوازن
نواقص و کمبودها در اجرای ارزیابی متوازن
گامبوس و همکارانش(۲۰۰۳:p.46) نیز پیاده سازی موفقیت آمیز سه سالانه ارزیابی متوازن در موسسات غیرانتفاعی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند، که مطالعه آنها نتایج و کاربردهای ارزیابی متوازن را، که در سال ۲۰۰۰ مطرح کرده بودند، برجسته تر کرد. بر اساس تحقیقات دیلا و استرین بارت ابتدا مدل ارزیابی متوازن جهت ارزیابی عملیات واحدهای تجاری مطرح گردیده بود، اما اخیرا به عنوان ابزاری جهت پیاده سازی استراتژی مورد استفاده قرار می گیرد(Dilla and strinbart,2005:p.2).در عین حال تحقیقات اخیر نشان می دهد مدیران شرکتها، استراتژی واحد تجاری را، در حین ارزیابی عملکرد مورد توجه قرار نمی دهند(Wong and Guo,2007:p.5).ایجاد ارزیابی متوازن و چارچوب مدیریت عملیاتی یکی از موفق ترین اقدامات انجام شده می باشد. برای اداره عملیات یک سازمان باید دانست که آن سازمان در چه مرحله ای از پیشرفت قرار دارد و جهت رسیدن به اهداف خود در آینده به چه ابزاری نیاز مند است. بدون وجود یک رویکرد مدیریت عملیات استراتژیک، سازمان موفق نخواهد بود(Bernard,2009:p.3).

۲-۱۲-۲- پژوهش های داخلی
متاسفانه اکثر سازمانهای انتفاعی و غیرانتفاعی ایرانی، تصور می کنند، می توان سازمان را با بودجه بندی و سایر روش های سنتی ارزیابی نمود، غافل از آنکه بدون روش های نوین برای اداره و بازبینی، سازمان با ریسک عقب افتادن و از دست دادن فرصت های رقابتی در مقایسه با سایر رقبا مواجه می شود(کمالی شهری، ۱۳۸۴: ۶).ارزیابی متوازن یکی از تکنیک های نوین حسابداری مدیریت است که هنوز در کشور ایران به مرحله‌ی عمل در نیامده و به غیر از تعداد معدودی کار تحقیقی در این رابطه، تنها می توانیم آن را به صورت مقالات علمی در مجلات علمی پژوهشی بیابیم. علاوه بر این علیرغم کارهای پژوهشی و مقالات متعددی که در زمینه اجرای ارزیابی متوازن در صنایع مختلف در خارج از کشور انجام شده، اقدامی پژوهشی برای امکان سنجی اجرای ارزیابی متوازن در صنعت سیمان، صورت نگرفته و از آنجایی که این صنعت دارای ویژگیها و معیارهای غیرمالی متعددی است، این کمبود همواره احساس می شود.
برخی از پژوهش های انجام شده در ایران به شرح زیر است:
الف- نمازی(۱۳۸۲ :۲۹) در مقاله ای تحت عنوان “تکامل ارزیابی متوازن” سیر تکاملی ارزیابی متوازن را طی سه دوره مورد مطالعه قرار داد.
ب- نمازی و رمضانی(۱۳۸۲) در مقاله ای تحت عنوان” ارزیابی متوازن در حسابداری مدیریت” جنبه‌های اصلی ارزیابی متوازن و گام های لازم جهت پیاده نمودن آن را، به گونه ای مختصر تشریح کرده اند. همچنین در این مقاله برخی از کاربردهای ارزیابی متوازن در صنایع و کشورهای مختلف ارائه شده است.
ج- بختیاری(۱۳۸۳) کتاب کپلن و نورتون(۲۰۰۱) را با عنوان “سازمان استراتژی محور” ترجمه کرده است. در این کتاب با معرفی فرم جدید سازمانی به نام “سازمان استراتژی محور” بر استراتژی سازمانی و کاربرد ارزیابی متوازن به عنوان مدیریت استراتژیک تاکید شده است.
د- کمالی شهری(۱۳۸۴) پژوهشی را با عنوان” امکان سنجی اجرای ارزیابی متوازن در شرکت های لوازم خانگی فعال در بورس اوراق بهادار تهران” انجام داد. این تحقیق در صدد است، با توجه به منافع بالقوه تکنیک ارزیابی متوازن، امکان سنجی اجرای آن و همچنین امکان شاخص سازی از منظرهای مختلف را در این شرکت ها مورد بررسی قرار دهد.
نتایج اصلی تحقیق را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:

امکان اجرای ارزیابی متوازن در شرکتهای لوازم خانگی بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.
امکان شاخص سازی در منظر مالی ارزیابی متوازن وجود دارد.
امکان شاخص سازی در منظر مشتری ارزیابی متوازن وجود دارد.
امکان شاخص سازی در منظر فرایندهای داخلی ارزیابی متوازن وجود دارد.
امکان شاخص سازی در منظر یادگیری و رشد ارزیابی متوازن وجود دارد.
ه- الهیاری(۱۳۸۶) پژوهشی را با عنوان “بررسی کاربرد تکنیک ارزیابی متوازن در سنجش عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” انجام داد. هدف از این پژوهش بررسی کاربرد یکی از فن‌های نوین حسابداری مدیریت به نام تکنیک ارزیابی متوازن در سنجش عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. هدف دیگر یافتن معیارهای مهمی است، که این شرکت ها عملا جهت ارزیابی عملکرد استفاده می‌کنند. به این منظور چهار منظر ارزیابی متوازن در قالب چهار فرضیه اصلی مورد بررسی قرار گرفته است و با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه، اطلاعات ۶۸ شرکت از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جمع آوری شده است. نتایج پژوهش نشان داد ۶/۹۲ درصد از شرکتهای مورد مطالعه از تکنیک ارزیابی متوازن جهت سنجش عملکرد استفاده نمی‌کنند. اما این شرکتها از معیارهای غیر مالی زیر جهت ارزیابی عملکرد بخشهای مختلف و مدیران شرکت استفاده می‌کنند:
رضایت مشتری، ۲) تعداد شکایت مشتریان، ۳) ساعات آموزش کارکنان و شنیدن نظرات و پیشنهادهای کارکنان
و- الهیاری(۱۳۸۷)پژوهشی را تحت عنوان “امکان سنجی اجرای ارزیابی متوازن در بیمارستانهای شیراز” انجام داد. وی تلاش کرد با توجه به منافع بالقوه ارزیابی متوازن، امکان سنجی اجرای آن در بیمارستانهای شیراز را مورد بررسی قرار دهد. به این منظور چهار منظر مربوط به ارزیابی متوازن در قالب یک فرضیه اصلی و چهار فرضیه فرعی مورد بررسی قرار گرفت. با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه اطلاعات ۲۹ بیمارستان فعال در شیراز جمع آوری شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری پژوهش نشان داد، امکان شاخص سازی در هر چهار منظر ارزیابی متوازن در بیمارستانهای شیراز وجود دارد.
فصل سوم
روش پژوهش و آزمون فرضیه ها
۳-۱- مقدمه
در فصل قبل مبانی نظری، ادبیات و پیشینه پژوهش مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این فصل به تشریح روش اجرائی پژوهش شامل روش پژوهش، فرضیه های پژوهش و قلمرو پژوهش خواهیم پرداخت.
درفصل حاضر پس از طرح و تبیین مبانی نظری و تجربی فرضیه های پژوهش، با اشاره به ساختار و روش تحقیق پژوهش مورداستفاده، به تفضیل در مورد اندازه گیری متغیرها شامل طراحی سوالات پرسشنامه، نوع سوالات و نحوه اجرای آزمایش پرسشنامه، قابلیت اطمینان و اعتبار پرسشنامه، نحوه جمع آوری اطلاعات و روش های آماری مورد استفاده برای آزمون فرضیه های پژوهش تشریح می شود.
۳-۲- روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع پژوهش از روش پژوهش نیمه تجربی استفاده شده است که در واقع یک طرح پس رخداد تلقی می شود. در اینحالت داده ها از محیطی که به گونه ای طبیعی وجود داشته یا از واقعه ای که بدون دخالت مستقیم پژوهشگر رخ داده است، فراهم می شود(نمازی، ۱۳۷۹: ۳۹). جهت جمع آوری داده ها به منظور آزمون فرضیه ها با توجه به موضوع پژوهش از روش پژوهش های پیمایشی استفاده می شود. رایج ترین شیوه های گرد آوری داده ها در این روش، مصاحبه شخصی و استفاده از پرسشنامه است که در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه ای حاوی اطلاعات عمومی شخصی، اطلاعات عمومی شرکت و اطلاعات عمومی تخصصی استفاده می شود. در بخش نظری نیز به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز با توجه به موضوع پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده می گردد. در این روش با رجوع به کتب، مجلات و پایگاه های اینترنتی، اطلاعات نظری مورد نیاز برای انجام این پژوهش نیز جمع آوری می شود.
۳-۳- فرضیه های تحقیق
در این پژوهش، جهت گرد آوری و تدوین مبانی نظری،از کتب، مجلات، مقالات تخصصی فارسی و لاتین به روش کتابخانه‌ای در رابطه با موضوع پژوهش استفاده شده و با استنباط از آنها، یک فرضیه اصلی و چهار فرضیه فرعی طراحی شدند. بنابراین، این فرضیه ها از اعتبار لازم جهت آزمون شدن برخوردار هستند. در ادامه به بیان فرضیه های پژوهش و سؤالات مرتبط به هر یک از آن ها پرداخته می شود. فرضیه های پژوهش، به منظور دستیابی به پاسخ مناسب به سؤالات تحقیق طراحی می گردند. فرضیه های پژوهش بر اساس پرسش اصلی و پرسش های فرعی پژوهش، اینگونه تنظیم می شود:
۳-۳-۱- فرضیه اصلی تحقیق :
امکان اجرای ارزیابی متوازن در گروه شرکتهای سیمان فارس و خوزستان وجود دارد.
۳-۳-۲- فرضیات فرعی تحقیق:
فرضیه فرعی اول: امکان شاخص سازی در منظر مالی ارزیابی متوازن وجود دارد.
فرضیه فرعی دوم: امکان شاخص سازی در منظر مشتری ارزیابی متوازن وجود دارد.
فرضیه فرعی سوم: امکان شاخص سازی در منظر فرایند داخلی ارزیابی متوازن وجود دارد.
فرضیه فرعی چهارم: امکان شاخص سازی در منظر یادگیری و رشد ارزیابی متوازن وجود دارد.
۳-۴- شاخص‌های مورد اندازه‌گیری و نحوه اندازه‌گیری آن
با توجه به اینکه روش تحقیق انجام شده پیمایشی بوده و ابزار اندازه‌گیری پرسشنامه می‌باشد، ارزیابی متوازن در قالب ۴ معیار مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری شاخص‌سازی شده است.
۳-۵- جامعه آماری و نمونه
با توجه به اینکه در این پژوهش جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده است، انتخاب افرادی که دارای اطلاعات مورد نیاز جهت انجام پاسخگویی به سوالات پرسشنامه باشند، دارای اهمیت فراوان است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه متخصصان و دست اندرکاران پیاده سازی ارزیابی متوازن در شرکت‌های تابعه شرکت سیمان فارس و خوزستان است که در۲۰ شرکت مشغول به فعالیت می باشند. به منظور کاهش خطای نوع اول و خطای نوع دوم، همچنین افزایش توان آزمون و با توجه به جدید بودن تکنیک ارزیابی متوازن در ایران، هیچ گونه نمونه گیری به عمل نخواهد آمد، بلکه کلیه شرکتهای تابعه شرکت سیمان فارس و خوزستان مورد بررسی قرار خواهند گرفت. با توجه به اینکه نمونه های کوچکتر با اشتباهات بزرگ تری همراه هستند، در این پژوهش اندازه نمونه برابر با کل جامعه آماری پژوهش است. بنابراین نمونه و روش نمونه گیری در این پژوهش کاربرد ندارد.
۳-۶- روش جمع آوری اطلاعات
روش پژوهش مورد استفاده در این مطالعه، کتابخانه ای و میدانی است. جهت تدوین متون و ادبیات تحقیق از مطالعات کتابخانه ای استفاده می شود و جهت جمع آوری داده ها به منظور آزمون فرضیه ها، با توجه به موضوع پژوهش از روش پژوهش میدانی استفاده می شود. رایج ترین شیوه های گردآوری داده ها، مصاحبه شخصی و استفاده از پرسشنامه پستی یا تلفنی است که در این پژوهش از پرسشنامه استفاده شده است. پژوهش پیمایشی، به گونه ای صحیح، به گروه پژوهش های نیمه تجربی تعلق دارد(نمازی، ۱۳۷۹: ۵۸). جهت انجام این پژوهش از پرسشنامه کتبی استفاده شده است. به منظور تهیه پرسشنامه مناسب در مرحله نخست به متون مربوطه مراجعه و عوامل مرتبط با موضوع شناسایی و سپس جهت تطبیق عوامل شناسایی شده در متون با شرایط محیطی از نظرات متخصصان استفاده شده است. پرسشنامه حاوی دو نوع سوال است. در بخش اول پرسشنامه، سوالات عمومی مطرح شده است. این سوالات اطلاعاتی راجع به پرسش شوندگان به دست می دهد. از این اطلاعات در تجزیه و تحلیل اطلاعات ونتیجه گیری های پرسشنامه استفاده خواهد شد. در بخش دوم پرسشنامه، سوالات تخصصی چند گزینه ای در رابطه با موضوع پژوهش مطرح شده است که از پاسخ دهندگان درخواست شده بر مبنای دانش حرفه ای و تخصصی خود و واقعیت‌های موجود در شرکت به آنها پاسخ دهند. سوالات طرح شده در بخش دوم پرسشنامه، ابتدا شامل چند سوال درباره اطلاع، شناخت و میزان رضایت پاسخ دهنده از سیستم ارزیابی شرکتها و این که آیا این سیستم می‌تواند مشکلات شرکتها را برطرف کند، می باشد، همچنین سوالاتی در ارتباط با استراتژی ها و اهداف بلندمدت سازمان نیز پرسیده می شود. سپس معیارهای هر منظر ارزیابی متوازن به صورت پاسخ‌های (اصلا، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سوال قرار گرفته است. در واقع در طراحی این سوالات از طیف لیکرت استفاده شده است.
سوال ۱ تا ۲۴ مربوط به پیش نیازها و تفکرات مورد نیاز جهت اجرای ارزیابی متوازن است. سوالات ۲۵ تا ۳۱ مربوط به اولین فرضیه فرعی تحقیق یعنی امکان شاخص سازی در منظر مالی است. سوالات ۳۲ تا ۳۹ مربوط به دومین فرضیه فرعی تحقیق یعنی امکان شاخص سازی در منظر مشتری است. سوالات ۴۰ تا ۵۰ سومین فرضیه فرعی تحقیق یعنی امکان شاخص سازی در منظر فرایندهای درون سازمانی را بررسی می کند و در نهایت سوالات ۵۱ تا ۶۰ به بررسی چهارمین فرضیه فرعی تحقیق یعنی امکان شاخص سازی در منظر یادگیری و رشد می پردازد. تعداد ۶۰ پرسشنامه بین مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی و سایر دست اندرکاران و مجریان اجرای ارزیابی متوازن در ۲۰ شرکت تابعه شرکت سیمان فارس و خوزستان توزیع گردید و با پیگیری های مکرر پژوهشگر تمامی افراد به پرسشنامه ها پاسخ کامل دادند.
۳-۶-۱- قابلیت اطمینان(پایایی)پرسشنامه
یکی از موضوعات اصلی در بحث روش پژوهش، قابلیت اطمینان یا پایایی ابزار اندازه گیری است. بر اساس تعریف، قابلیت اطمینان ابزار اندازه گیری، درجه ای است که نتایج بدست آمده می تواند از اندازه‌گیری‌های مجدد نیز بدست آید. به بیان دیگر، با بکارگیری ابزار اندازه گیری در موقعیت های یکسان، باید نتایج یکسانی حاصل شود. با توجه به اینکه در این تحقیق کلی جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفته است جهت محاسبه مقدار نمونه از آزمون استفاده نشده است.
۳-۶-۲-اعتبار(روایی)پرسشنامه
اعتبار یا روایی ابزار اندازه گیری از دیگر موضوعات مهم در روش پژوهش است. اعتبار ابزار اندازه گیری به معنی آن است، که این ابزار تا چه اندازه خصوصیات مورد نظر را اندازه گیری می کند. بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه گیری، نمی توان به دقت داده های حاصل از آن اطمینان داشت (سرمد و همکاران، ۱۳۸۳: ۱۷۰). اعتبار ابزار اندازه گیری شامل اعتبار محتوایی و ساختاری است، که در ادامه به تشریح هر یک پرداخته می شود. اعتبار محتوایی بیانگر آن است، که سوالات در راستای اهداف مورد نظر تهیه شده و هدف را به طور مناسب اندازه گیری می کند. با توجه به اینکه در این پژوهش سوالات پرسشنامه با مطالعه متون مختلف در زمینه ارزیابی متوازن و نظر استاد راهنما و استاد مشاور در چندین مرحله اصلاح و نهایی شده است، می توان گفت سوالات پرسشنامه از اعتبار محتوایی لازم برخوردار است. اعتبار ساختاری، مربوط به مفاهیم یا ویژگی هایی است که از طریق پرسشنامه مورد سنجش قرار می گیرد. این موضوع به صورت مستقیم قابل مشاهده نبوده و تنها به صورت غیر مستقیم قابل مشاهده و ارزیابی است.