فصل سوّم :
این فصل در رابطه با روش پژوهش و ملاحظات اخلاقی تدوین شده است.روش پژوهش در این بررسی شامل نوع پژوهش، جامعه پژوهش، مشخصات واحدهای مورد پژوهش، حجم نمونه و روش تعین آن، محیط پژوهش، نمونه مورد مطالعه، حجم نمونه و نحوه تعیین آن، ابزار و روش­های جمع­آوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار و روش­های آماری و نکات اخلاقی رعایت شده می­باشد.
روش پژوهش
نوع پژوهش
این مطالعه یک پژوهش توصیفی می­باشد که با هدف بررسی درک زوجین از عملکرد خانواده هنگام و قوع سرطان در یکی از آنها در شهر تبریز در سال ۱۳۹۰ صورت گرفته است.
مطالعه توصیفی به توصیف و تشریح و یا محاسبه خصوصیات فرد، موقعیت یا یک گروه خاص می ­پردازد. در واقع، مطالعات توصیفی روشی برای کشف ابزار جدید، توصیف وضعیت موجود، تعیین فراوانی وقایعی که اتفاق می­افتد و دسته­بندی اطلاعات می­باشد. در مطالعه توصیفی، محقق اغلب از مصاحبه، مشاهدات ساختار یافته (با بهره گرفتن از فهرست مشاهده­ای) و مشاهدات غیرساختار یافته و پرسشنامه، برای توصیف پدیده مورد مطالعه استفاده می­ کند(۹۱).

جامعه پژوهش
شامل یک گروه از افراد یا موارد بوده که دارای معیارهای مورد نظر محقق باشند (۹۲). در این پژوهش جامعه دربرگیرنده تمامی خانواده­هایی بود که یکی از زوجین آنها دچار بیماری سرطان شده و جهت درمان یا دریافت خدمات تسکینی به بخش­های بستری و یا درمانگاه بیمارستان شهید قاضی طباطبایی تبریز مراجعه می­نمودند.
مشخصات واحدهای مورد پژوهش
خانواده­هایی در این مطالعه شرکت داده شدند که واجد معیارهای زیر بودند:
۱- تشخیص قطعی سرطان در یکی از زوجین (با توجه به نمونه پاتولوژی و تایید متخصص انکولوژی ثبت شده در پرونده بالینی بیمار).
۲- گذشت حداقل ۳ ماه از تشخیص سرطان (زیرا مطالعات نشان داده­اند که اکثر بیماران بعد از گذشت ۳ ماه از شنیدن خبر بد، از لحاظ روانی با آن سازگار می­شوند(۸۷)).
۳- داشتن حداقل ۱۸ سال سن برای هر دو زوج
۴- گذشت حداقل یک سال از زمان ازدواج زوجین
۵- عدم ابتلاء به بیماری شدید روانی زوجین بر اساس گزارش خود افراد
۶- نداشتن مشکل خانوادگی دیگر مانند دو همسری بودن مرد یا نازایی زن
۷- عدم ابتلاء زوجین به دیگر بیماری­های مزمن
۸- داشتن سواد کافی جهت تکمیل پرسشنامه
۹- داشتن رضایت جهت شرکت در مطالعه
۱۰- آگاهی بیمار و همسر وی از تشخیص قطعی سرطان
لازم به توضیح می­باشد که در مورد بند ۱۰ یعنی آگاهی زوجین از تشخیص سرطان، ابتدا از اطرافیان آنها و یا پرسنل درمانی در این زمینه سوال پرسیده می­شد و در نهایت، این داده ­ها طی مصاحبه خصوصی با بیمار و یا همسر وی تایید می­گردید. مهمترین سوالاتی که از بیماران پرسیده می­شد عبارت بودند از:

• • مشکل جسمی که از آن رنج می­برید چیست؟

• • می ­توانید به من بگویید بیماریی که شما دارید چیست؟

• • فکر می کنید چرا باید در بیمارستان بستری شوید؟

• • چه نوع درمانی دریافت می­کنید؟

• • فکر می کنید به چه دلیل درمان دریافت می­کنید؟

• • خانواده و پزشکتان در مورد بیماریتان به شما چه گفته اند؟

با پرسیدن این سوالات در صورتیکه بیمار یا همسر وی کلمه سرطان یا کانسر را استفاده میکردند به معنی آگاهی آنان از تشخیص قطعی سرطان در نظر گرفته می­شد. لازم به ذکر است که این رویه مورد تایید کمیته منطقه­ای اخلاقی در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی تبریز میباشد.
روش نمونه گیری
نمونه گیری، مستلزم انتخاب گروهی از افراد، رویدادها، رفتارها یا موارد دیگر جهت انجام یک مطالعه است. طرح نمونه گیری فرایند انتخاب نمونه­ها را مشخص می­ کند. نمونه یادآور گروه منتخبی از افراد یا عناصری است که در مطالعه گنجانده شده است. روش نمونه گیری، راهبرد مورد استفاده برای انتخاب نمونه مورد مطالعه را نشان می­دهد. روش نمونه گیری باید معرف جامعه مورد نظر بوده و باعث کاهش سوگیری و خطاهای نمونه شود (۹۲).
در این مطالعه، روش نمونه گیری از نوع دردسترس بود. دلیل استفاده از این روش نمونه گیری این بود که با توجه به معیارهای ورودی تعیین شده برای جامعه و عدم وجود لیست تمامی زوجین واجد معیارهای مطالعه امکان نمونه گیری در تصادفی وجود نداشت.
حجم نمونه و نحوه تعیین آن
در تحقیقات کمی که هدف، تعمیم بخشیدن نتایج به جامعه است، حجم نمونه باید به اندازه­ای باشد که محقق بتواند نتایج بدست آمده از نمونه را به جامعه تعمیم دهد. تصمیم در مورد حجم نمونه، بسته به مواردی چون میزان دقت مورد نیاز در تحقیق، روش نمونه گیری استفاده شده، همگن بودن و یکنواختی جامعه، مقدار هزینه و در دسترس بودن آنها بستگی دارد (۹۲).
در این مطالعه حجم نمونه با انجام مطالعه مقدماتی بر روی ۱۵ زوج که یکی از آنها مبتلا به سرطان بود و جهت درمان به بخش­های بستری و درمانگاه انکولوژی بیمارستان شهید قاضی طباطبایی تبریز مراجعه می­نمودند تعین شد و بر اساس میانگین، انحراف معیار و فاصله اطمینان ۹۵%، حجم نمونه ۲۰۰ نفر تعیین گردید و نهایتاً مطالعه بر روی ۲۰۲ نفر انجام شد.
محیط پژوهش
در این طرح، با توجه به اینکه بیمارستان شهید قاضی طباطبایی تبریز مرکز اصلی درمان و مشاوره بیماران مبتلا به سرطان در استان آذربایجان شرقی می­باشد، بخش­های بستری مردان و زنان و درمانگاه انکولوژی این بیمارستان به عنوان محیط پژوهش در نظر گرفته شد.
ابزار جمع آوری داده ­ها
محققین از روش­ها و ابزارهای مختلفی جهت جمع­آوری اطلاعات اولیه برای تحقیقات کیفی استفاده می­ کنند که یکی از مهمترین این ابزارها، پرسشنامه می­باشد. پرسشنامه ­ها شامل یک سری سوالات بسته یا باز می­باشند. محقق با تحلیل پاسخ­های شرکت­ کنندگان می ­تواند اطلاعاتی در مورد اینکه در مورد یک ایده یا نظر مردم چگونه تفکر می­ کنند، چگونه عمل میکنند و چگونه برنامه­ ریزی می­ کنند را به دست آورد(۹۳). در این راستا با توجه به هدف مطالعه که توصیف درک زوجین از عملکرد خانوادگی هنگام ابتلاء یکی از زوجین به سرطان بود از پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده استفاده شد.
“ابزار سنجش عملکرد خانواده” FAD ^[۳۱] یک پرسشنامه استاندارد دارای ۶۰ گویه است که برای سنجش عملکرد خانواده بنا بر الگوی مک مستر در سال ۱۹۶۳ توسط Epstain^[32] و همکاران تدوین شده است. این پرسشنامه عملکرد خانواده­ها را در ابعاد حل مساله (۶ آیتم) شامل سوالات ۲-۱۲-۲۴-۳۸-۵۰-۶۰، ارتباطات (۷ آیتم) شامل سوالات ۳-۱۴-۲۹-۱۸-۴۳-۵۲- ۵۹، نقش­ها (۹ آیتم) شامل سوالات ۴-۱۰-۱۵-۲۳-۳۰-۳۴-۴۰-۴۵-۵۳، همراهی عاطفی (۸ آیتم) شامل سوالات ۵-۹-۱۹-۲۸-۳۵-۳۹-۴۹-۵۷، آمیزش عاطفی (۸ آیتم) شامل سوالات ۱۳-۲۱-۲۲-۲۵-۳۳-۳۷-۴۲-۵۴، کنترل رفتار (۹ آیتم) شامل سوالات ۷-۱۷-۲۷-۳۲-۴۴-۴۷-۴۸-۵۵-۵۸، و عملکرد کلی (۱۳ آیتم) شامل سوالات ۱-۶-۸-۱۱-۱۶-۲۰-۲۶-۳۱-۳۶-۴۱-۴۶-۵۱-۵۶ مورد بررسی قرار می­دهد. پاسخ به هر آیتم برروی یک طیف لیکرت چهار گزینه­ای از قویاً مخالف تا قویاً موافق قرار دارد که به ترتیب به آنها نمره ۱ تا ۴ تعلق می گیرد. بر اساس این نمرات، نمره حداقل و حداکثر برای هر بعد پرسشنامه تعیین شد.
در این پرسشنامه ۶ گویه از ۶۰ گویه عملکرد خانواده در بعد حل مساله را تعیین مینماید. بالاترین نمره اخذ شده در این بعد که نشان دهنده ضعیفترین عملکرد می باشد ۲۴ است و پایین ترین امتیاز (نمره ۶) که معرف عملکرد مطلوب خانواده در بعد حل مساله میباشد.
جمعاً ۷ گویه از پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده مربوط به بعد ارتباط می­باشد که بالاترین امتیاز کسب شده ۲۸ (ضعیف ترین عملکرد) و پایین­ترین ۷ (بهترین عملکرد) می­باشد.
۹ گویه از پرسشنامه به بررسی بعد نقش­ها می ­پردازد، بالاترین امتیاز در این بعد، ۳۶ (ضعیف ترین عملکرد) و پایین­ترین امتیاز ۹ (بهترین عملکرد) می­باشد.
گویه های مربوط به سنجش پاسخگویی عاطفی ۸ مورد است، بالاترین امتیاز ۳۲ (ضعیف ترین عملکرد)و پایینترین امتیاز ۸ (بهترین عملکرد) میباشد.
۸ گویه از پرسشنامه مربوط به سنجش آمیزش عاطفی می­باشد. بالاترین نمره ۳۲ (ضعیف ترین عملکرد) و پایین­ترین امتیاز ۸ (بهترین عملکرد) می­باشد.
۹ گویه از پرسشنامه نیز بعد کنترل رفتار عملکرد خانواده را می­سنجد. بالاترین امتیاز ۳۶ (ضعیف ترین عملکرد) و پایین­ترین امتیاز ۹ (بهترین عملکرد) می­باشد
لذا “ابزار سنجش خانواده” متناسب با این شش بعد، از شش خرده مقیاس برای سنجیدن آنها، به علاوه ی خرده مقیاس هفتم مربوط به عملکرد کلی خانواده تشکیل شده است.
لازم به ذکر است که ۱۳ گویه کلی در پرسشنامه نیز عملکرد کلی خانواده را مورد سنجش قرار می­دهد.
داده های به دست آمده، پس از جمع آوری وکد گذاری و وارد کردن در نرم افزار SPSS، تجزیه و تحلیل شد. از آمار توصیفی جهت محاسبه میانگین و انحراف معیار با فاصله اطمینان ۹۵% استفاده شد.
معایب این ابزار از نظر اپشتاین و همکاران این است که استفاده از آن، هم برای خانواده و هم برای محقق، وقت­گیر است. همچنین، رفتار خانواده­ها در محیط­های مشاهده، ممکن است قابل تعمیم به رفتار آنها در دنیای واقعی نباشد. مشاهده خانواده، حجم وسیعی از اطلاعات را به دست می­دهد که تبدیل این اطلاعات به ابعاد قابل استفاده در بالین، سخت و پرهزینه است (۷۵).
گرچه پرسشنامه FAD 60 گویه دارد اما مطالعات اولیه مبتنی بر یک مقیاس ۵۳ گویه­ای بود. هفت گویه نیز بعدها اضافه شد که نتایج گزارش­ها نشان می­دهد که با این کار بر اعتبار خرده مقیاس­هایی که گویه ­ها به آنها اضافه شد، افزوده است. گویه ­های خرده مقیاس­ها در پرسشنامه مشخص شده ­اند. فرم ۵۳ سوالی این مقیاس توسط نجاریان، ملانقی و نوروزی در ایران مورد استفاده قرار گرفته است و توسط نجاریان استاندارد شده است.(۹۴).
نمره گذاری ابزار: به هر گویه نمره ۱ تا ۴ با بهره گرفتن از کلید ادامه داده می­ شود: قویاً موافق=۱، موافق=۲، مخالف=۳، قویاً مخالف=۴. به گویه ­هایی که توصیف عملکرد ناسالم­اند نمره معکوس داده می­ شود. نمرات کمتر نشانه عملکرد سالم­تر است. معدل پاسخ به گویه ­ها که هر یک بین ۱ (سالم) تا ۴ (ناسالم) می­ شود، برای بدست آوردن نمرات هفت مقیاس محاسبه می­گردد. این ابزار کلید و برگ پاسخنامه­ای دارد که فرایند نمره­گذاری آن و مشخص کردن گویه ­های هر خرده مقیاس را نسبتاً آسان می­نماید(۳۳).