سدیم تنها کاتیونی است که دارای شعاع یونی کریستاله مشابه یون کلسیم (Ca²⁺) می باشد، شعاع یونی کریستاله سدیم ۰۹۷/۰ نانومتر و در کلسیم ۰۹۹/۰ نانومتر است. کلسیم به عنوان یک فاکتور مهم در حفظ سلامتی غشاء یاخته­ای و تنظیم انتقال یون محسوب می­ شود. نشان داده شده که کلسیم در انتخاب پذیری یون K⁺نسبت به Na⁺، نقش مهمی را ایفاء نموده و باعث حفظ سلامتی غشاء می­ شود. در شرایط تنش شوری، یون­های Na⁺ جایگزین یون­های کلسیم غشاهای یاخته­ای شده، در نتیجه باعث نشت یون­های پتاسیم به خارج از سیتوپلاسم می گردد. نشت یون­های پتاسیم به خارج از یاخته، نتیجه مستقیم جایگزینی کلسیم به وسیله سدیم از طریق باز شدن کانال­های پتاسیمی غشاء می باشد. در نتیجه نشت پتاسیم، باعث کاهش نسبت K⁺/Na⁺ در بافت­های گیاهی می گردد (Cramer et al., ۱۹۸۵). غلظت­های فراوان سدیم (Na⁺) در خاک می توانند جایگزین یون­های کلسیم (Ca²⁺) غشاهای یاخته­ای ریشه گردیده، در نتیجه به­سلامتی یاخته­های ریشه صدمه زده و بنابراین روی جذب پتاسیم از خاک تاثیر منفی به­جای می­ گذارد (Cramer et al., ۱۹۸۵).

پژوهش­های انجام شده روی گیاهان نشان داده که شوری می تواند باعث کاهش تجمع نیتروژن در گیاهان گردد. کاهش جذب نیتروژن در شرایط تنش شوری، به­خاطر رقابت بین یون­های Na⁺و NH₄⁺ یا بین یون­های کلر (Cl^-) و نیترات (NO₃^-) صورت می­گیرد (Rozeff, 1995). افزایش میزان غلظت نیترات (NO₃^-) به­ طور خطی، باعث کاهش غلظت یون های کلر (Cl^-) در گیاهان می­گردد (Kafkafi et al., ۲۰۰۱). جلوگیری از جذب نیترات توسط یون­های کلر، بستگی به نوع گونه گیاهی و غلظت یون­های نیترات و کلر در محیط جذب دارد (Cerezo et al., ۱۹۹۷). در پژوهشی نشان داده شده که میزان غلظت یون­های کلر در برگ های مرکبات با کمبود نیترات، ۳۹/۲۷ گرم بر کیلوگرم وزن خشک بوده و در گیاهان با ذخیره نیترات کافی، میزان کلر به ۳/۵ گرم بر کیلوگرم وزن خشک کاهش یافت (Adler and Wilox, 1995).
در پژوهشی در درختان کیوی در معرض سطوح مختلف شوری، گزارش شده که یون های سدیم به میزان زیادی در ریشه ها تجمع نموده، در حالی که غلظت یون­های کلر هم در برگ، هم در ریشه بالا بود. همچنین میزان تجمع یون­های پتاسیم در برگ و ریشه به طور خطی با افزایش غلظت نمک، کاهش یافت (Chartzoulakis et al., ۱۹۹۵). Walker و همکاران (۱۹۹۷) در انگور روی پایه ­Ramsey، گزارش نمودند که با افزایش شوری، غلظت پتاسیم برگ­ها کاهش، اما میزان منیزیم برگ­ها افزایش یافت و غلظت یون­های کلسیم بر اثر شوری تغییری نیافت. Grattan و Grieve (1999) مشاهده نمودند که در گیاهان در معرض کلرید سدیم، در اثر رقابت یون­های سدیم با پتاسیم، همچنین یون­های کلر با نیترات، میزان جذب یون­های پتاسیم و نیترات در گیاه کاهش و میزان انتقال یون­های کلسیم در قسمت­ های مختلف گیاهان، کم می­ شود، همچنین آن­ها گزارش نمودند که غلظت بالای یون­های سدیم و کلر در محلول خاک ممکن است فعالیت عناصر غذایی خاک را کم نموده و باعث افزایش نسبت Na⁺/Ca²⁺، Na⁺/K⁺، Ca²⁺/Mg²⁺ و Cl^-/NO₃^- در گیاهان می­گردد.
در پژوهش دیگری روی پایه­ های گیلاس در شرایط In Vitro که در معرض سطوح مختلف شوری قرار داشتند، گزارش گردید که میزان یون­های سدیم در شاخساره به طور معنی داری افزایش، اما میزان یون­های پتاسیم، کلسیم، منیزیم و نسبت K⁺/Na⁺ با افزایش غلظت نمک، کاهش یافتند (Erturk et al., ۲۰۰۷). در پژوهشی در پسته رقم Kerman، که بر روی پایه­ های مختلف تحت تنش شوری قرار داشتند، گزارش گردید که غلظت یون­های سدیم و کلر برگ به طور معنی داری افزایش، غلظت یون­های کلسیم برگ، کاهش ولی میزان غلظت یون­های منیزیم تغییری نیافت (Ferguson et al., ۲۰۰۲). در بررسی های Walker و همکاران (۲۰۰۴)، در انگور رقم Sultana بر روی پایه های Ramsey، ۱۱۰۳ Paulsen، J17-69 و هیبریدهای R₁، R₂، R₃ و R₄ در شرایط تنش شوری، مشاهده نمودند که تمامی پایه ها در برون ریزش یون­های کلر در مقایسه با پایه Sultana موفق عمل نموده، همچنین پایه ۱۱۰۳ Paulsen کمترین تجمع کلر را در پهنک و دمبرگ داشت، از طرفی در این پژوهش، غلظت یون­های کلسیم و پتاسیم پهنک برگ کاهش و غلظت منیزیم افزایش یافت. در پژوهش دیگری در دو رقم انگور Sultana و Muskule که بر روی پایه های ۱۱۰R و Vitis rupestris تحت تنش شوری قرار داشتند، گزارش گردید که شوری باعث افزایش میزان نیتروژن و کاهش پتاسیم در ریشه ­های تمامی ارقام پیوندی شده و باعث کاهش غلظت یون­های منیزیم، آهن و منگنز شد، اما تاثیری بر میزان غلظت یون­های کلسیم، فسفر، مس و روی نداشت (Sivritepe et al., ۲۰۱۰).
۲-۵- تاثیر شوری بر پراکسیداسیون لیپیدی غشاء
لیپیدهای غشاء باعث برخی فعالیت­های زیستی مانند وضعیت نیمه سیال غشاء یاخته ای می شوند. در واقع حساس­ترین قسمت لیپیدی غشاء، آن قسمت­ هایی می باشد که دارای پیوندهای دوگانه کربن-کربن می­باشند (Bhattacharjee, 2005). پراکسیداسیون لیپیدی غشاء، یک فرایند متابولیکی طبیعی تحت شرایط عادی است و یکی از مهمترین پیامدهای عمل گونه­ های فعال اکسیژن (ROS) روی ساختار و عمل غشاء است. اسیدهای چرب غیر اشباع^[۱۵]، از مهمترین ترکیبات لیپیدی غشاء هستندکه در برابر پراکسیداسیون، بسیار آسیب پذیر هستند (Blokhina et al., ۲۰۰۳). هر گونه تغییر در ترکیب لیپیدی غشاء می ­تواند موجب یک تغییر در ویژگی­های غشاء مانند انتقال عناصر غذایی و فعالیت آنزیمی گردد (Bhattacharjee, 2005).
پراکسیداسیون لیپیدی با حمله رادیکال­های فعال اکسیژن آغاز می شود. رادیکال­های هیدروکسیل و اکسیژن سینگلت (Singlet) می توانند با گروه متیلن اسیدهای چرب غیر اشباع (PUFA) واکنش داده و باعث تولید رادیکال­های پروکسیل و هیدرو­پراکسید ­شوند (Blokhina et al., ۲۰۰۳). در اثر پراکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع، آلدئیدهای غیر اشباع α و β مثل مالون دی آلدئید^[۱۶](MDA) تولید می­ شود. این ترکیب حاصل از پراکسیداسیون لیپیدی، به­عنوان شاخص تنش اکسیداتیو محسوب می­ شود (Del et al., ۲۰۰۵).
۲-۶- تاثیر شوری بر اسمولیت ها و محافظت کننده اسمزی
گیاهان در طول دوره تنش، نیاز دارند که پتانسیل آب درونی خود را پائین نگه داشته تا از این طریق بتوانند فشار تورژسانس یاخته­های خود را حفظ نموده و برای ادامه رشد، اقدام به جذب آب از خاک نمایند (Tester and Davenport, 2003). برای این کار، گیاه نیاز دارد که مواد تنظیم کننده اسمزی را یا از محلول خاک تامین نموده یا اینکه خودش اقدام به سنتز این مواد نماید. برای حفظ تعادل یونی در واکوئل­ها، ترکیباتی با وزن مولکولی پائین در سیتوپلاسم تجمع نموده که به آن­ها محلول های سازگار^[۱۷] می گویند و به این دلیل سازگار می­نامند که با واکنش­های بیوشیمیایی طبیعی یاخته تداخلی ندارند (Zhifang and Loescher, 2003). یون پتاسیم (K⁺) یکی از مهم­ترین ترکیبات اسمزی سازگار^[۱۸] محسوب می گردد (Yokoi et al., ۲۰۰۲).
از عمده ترین محلول­های اسمزی سازگار می توان به قندهای ساده (عمدتا گلوکز و فروکتوز)، قندهای الکلی (گلیسرول و اینوزیتول متیله شده)، قندهای پیچیده (فروکتان، رافینوز و تری هالوز)، مشتقات اسیدهای آمینه چهارگانه (پرولین، گلیسین بتائین، بتا-آلانین بتائین، پرولین بتائین و پیریمیدین) و ترکیبات سولفونیم (کولین سولفات و دی متیل سولفونیم پروپیرونات) اشاره نمود (Yokoi et al., ۲۰۰۲).
در گیاهان گلیکوفیت، از بین مواد متنوع تامین کننده اسمزی سازگار، قندها تا بیش از ۵۰ درصد، تامین کننده کل پتانسیل اسمزی در شرایط تنش شوری می­باشند. تجمع کربوهیدرات های محلول در گیاهان، در پاسخ به تنش شوری یا خشکی، با وجود کاهش در میزان فتوسنتز، گزارش شده است (Murakeozy et al., ۲۰۰۳). کربوهیدرات­هایی مانند قندهای گلوکز، فروکتوز، ساکاروز و فروکتان تحت تاثیر تنش شوری تجمع پیدا کرده و نقش مهمی را در تنظیم اسمزی، محافظت اسمزی، ذخیره کربن و نیز به عنوان پالاینده رادیکال های آزاد ایفاء می­نمایند (Parida et al., ۲۰۰۲). همچنین در گیاهان تحت تنش شوری، گزارش شده که اسیدهای آمینه (مانند آلانین، آرجینین، گلیسین، سرین، لوسین، والین، پرولین، سیترولین و اورنیتین) و آمیدها (مانند گلوتامین و آسپاراجین) تجمع می­نمایند (Mansoury, 2000).
پرولین اسید آمینه کلیدی در تنظیم اسمزی است، علاوه بر این پرولین به عنوان منبع کربن و نیتروژن و نیز یک پالاینده رادیکال های آزاد نیز محسوب می شود (Nayyar, 2003). پرولین در مقایسه با سایر اسمولیت های سازگار متداول، به ویژه قندها و الکل های قندی از کارایی بیشتری برای حفاظت در برابر تنش برخوردار است (Kuznetsov and Shevyakova, 1999).
در گونه­ های گیاهی همبستگی مثبتی بین پتانسیل اسمزی برگ و تجمع گلیسین بتائین، آلانین بتائین و پرولین بتائین مشاهده شده است. این ترکیبات آلی دارای اثرات محافظت کننده اسمزی در یاخته ها می باشند. از بین این ترکیبات آمونیمی، گلیسین بتائین به میزان بیشتری در یاخته ها تجمع می­یابد (Mansoury, 2000). گلیسین بتائین عمدتا در کلروپلاست قرار داشته و نقش مهمی را در محافظت از غشاءهای تایلوکوئید در کلروپلاست ایفاء نموده و بدین ترتیب بازده فتوسنتز را افزایش داده و باعث حفظ سلامتی غشاءهای پلاسمایی می­شوند (Yokoi et al., ۲۰۰۲).
۲-۷- تنش شوری و انگور
برخی تاکستان­ها، در نواحی نیمه خشک که خشکی و شوری از مشکلات رایج در آن نواحی هستند، پرورش می یابند (Cramer et al., ۲۰۰۷). در حال حاضر، در بیشتر مناطق کره زمین، افزایش تنش نمک، تهدیدی جدی برای پرورش دهندگان انگور محسوب می­ شود (Fisarakis et al., 2001). پژوهش­های مزرعه­ای نشان داده که انگور به نسبت حساس به شوری می باشد (Prior et al., 1992). میزان تحمل گونه های انگور به شوری بسیار متفاوت بوده اما به طور کلی تا سطح ۵/۱ دسی زیمنس بر متر را تحمل می نمایند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۹). تنش شوری در انگور، باعث کاهش در میزان فعالیت فتوسنتزی از طریق کاهش در توسعه برگ­ها، کاهش قدرت رشد شاخساره و ریشه، سوختگی یا مرگ برگ­ها (به­ ویژه برگ­های مسن) و کاهش محصول و در نهایت منجر به مرگ گیاه می­گردد (Muuns, 2002; Walker et al., ۲۰۰۲).
در بعضی گونه­ های گیاهی مانند انگور و مرکبات، سمیت یون­های کلر نسبت به سمیت یون­های سدیم به مراتب بیشتر است. در نتیجه این گونه­ ها، در دفع یون­های سدیم از پهنک برگ در مقایسه با یون­های کلر، موفق­تر عمل می­نمایند. در گیاهانی مانند انگور، غلظت عناصری مانند کلر در پهنک برگ به شدت در طول دوره زمانی کوتاهی، افزایش یافته، اما غلظت یون­های سدیم، در گیاهان در معرض خاک شور، به تدریج در طول چندین سال افزایش می یابد. بنابراین یون­های سدیم، ممکن است در مقایسه با یون­های کلر، از سمیت بیشتری برخوردار بوده، اما این گیاهان، دارای مدیریت بهتری برای خروج یون­های سدیم در مقایسه با یون­های کلر بوده و در نتیجه یون­های کلر برای این گیاهان سمی­تر هستند (Munns and Tester, 2008).
Urdanoz و Aragues (2009) در پژوهشی بیان کردند که رقم Tempranill انگور، یون­های کلر و به ویژه سدیم را از برگ­های خود به طور کارآمدتری در مقایسه با هر ترکیب پایه و پیوندک دیگری دفع می­نمایند.Singh و همکاران (۲۰۰۰) با مطالعه شش رقم انگور در شرایط In Vitro مشاهده نمودند که محتوای قند کل و میزان پرولین ساقه به­تدریج تحت تنش کلرید سدیم افزایش، در حالی که محتوای کلروفیل کل کاهش پیدا نمود. همچنین با افزایش تدریجی در شوری، کاهش خطی در تعداد برگ در هر شاخه و طول میانگره مشاهده گردید. در این پژوهش، در ارقام حساس، نشانه­ های سوختگی کنار برگ­ها و کاهش اندازه برگ ها در غلظت­های نمک ۷۵ تا ۱۰۰ میلی­مولار و در ارقام مقاوم در ۱۵۰ تا ۱۷۵ میلی­مولار دیده شد. Shani و Ben-Gal (2005) با پژوهشی روی رقم Sugraone مشاهده نمودند که تولید بیوماس با میزان تبخیر و تعرق، یک رابطه منفی داشته به طوری که در ازاء هر یک درجه افزایش در EC، تولید بیوماس خشک به میزان ۲/۱۳ درصد کاهش یافت.
Stevensو همکاران (۱۹۹۹) طی پژوهشی نشان دادند که آبیاری تاک­های انگور با آب شور، به میزان زیادی در رشد و عملکرد، تاثیر منفی به جای می­ گذارد.Fisarakis و همکاران (۲۰۰۴) گزارش دادند که غلظت پتاسیم در همه قسمت­ های انگور سلطانی، با افزایش شوری کاهش می­یابد.
در پژوهش دیگری روی ارقام انگور در معرض تنش شوری در محیط کشت In Vitro مشخص شد که با افزایش میزان نمک، میزان یون کلر در دمبرگ­های انگور، افزایش، ولی میزان یون­های پتاسیم، کلسیم و منیزیم ساقه کاهش یافت (Singh et al., ۲۰۰۰). Cramer و همکاران (۲۰۰۷) تاثیر تنش شوری را روی تعدادی ارقام انگور بررسی کرده و نتیجه گرفتند که در اثر تنش شوری، ۱۲ اسید آلی، ۱۹ اسید آمینه، ۱۵ نوع قند، مالات، پرولین و گلوکز تولید می­ شود که در تنظیم اسمزی در شرایط تنش نقش دارند.
۲-۸- نقش اسید سالیسیلیک در پاسخ به تنش شوری در گیاهان
نقش اسید سالیسیلیک در پژوهش­های مختلف در مقابله با تنش­های غیر زنده مانند ازن، اشعه ماوراء بنفش، گرما، خشکی، فلزات سنگین و تنش­های اسمزی به اثبات رسیده است (El-Tayeb, 2005; Panda and Patra, 2007). این هورمون نقش مهمی را در پاسخ گیاهان به تنش­های غیر زنده مثل شوری و تنش اسمزی ایفاء می­نماید (Borsani et al., ۲۰۰۱). نقش اسید سالیسیلیک، همچنین در جذب و انتقال یون­ها (Harper and Balke, 1981)، میزان فتوسنتز، هدایت روزنه­ای و میزان تعرق (Khan et al., ۲۰۰۳) به اثبات رسیده است. اثرات مثبت اسید سالیسیلیک بر جذب یون­های مفید و اثرات بازدارندگی در جذب یون­های سدیم و کلر در شرایط تنش شوری در پژوهش­هایی گزارش شده است (Al-Hakimi and Hamada, 2001; Gunes et al., ۲۰۰۷). همچنین، اسید سالیسیلیک باعث افزایش فعالیت آنزیم­ های Cu-SOD و Zn-SOD در گیاهان در معرض تنش می­گردد (Rao et al., ۱۹۹۷). گزارش شده که اسید سالیسیلیک نقش مهمی در کاهش صدمات اکسیدی مانند پراکسیداسیون لیپیدی غشاء در شرایط تنش ایفاء می­نماید (Joseph et al., ۲۰۱۰) .
Shi و Zhu (2008) در پژوهشی در بوته های خیار مشاهده نمودند که کاربرد اسید سالیسیلیک باعث کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء و در نتیجه کاهش میزان مالون دی آلدئید شده، از طرفی باعث افزایش فعالیت آنزیم­ های آنتی اکسیدانی مانند سوپراکسید دسموتاز و پراکسیداز شده اما از فعالیت کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز جلوگیری نمود. کاربرد اسید سالیسیلیک در پژوهش دیگری در انگور باعث کاهش نشت یونی و پراکسیداسیون لیپیدی غشاء در برگ­ها شده و همچنین فعالیت آنزیم­ های آسکوربات پراکسیداز و گلوتاتیون ردوکتاز را افزایش داد (Wang and Li, 2006). در گوجه فرنگی کاربرد اسید سالیسیلیک باعث کاهش مالون دی آلدئید در شرایط تنش شوری گردید (Tari et al., ۲۰۰۲). Zhou و همکاران (۱۹۹۹) در ذرت گزارش نمودند که میزان رنگدانه­های فتوسنتزی با کاربرد اسید سالیسیلیک افزایش یافت. در پژوهشی در گوجه فرنگی تحت شرایط تنش شوری، پیش تیمار اسید سالیسیلیک باعث افزایش فعالیت آنزیم­ های کاتالاز و سوپراکسید دسموتاز شد (Szepesi et al., ۲۰۰۸). در پژوهشی روی توت فرنگی در شرایط تنش شوری، استفاده از اسید سالیسیلیک در غلظت ۱ میلی مولار، باعث افزایش وزن تر و خشک شاخساره و ریشه و نیز میزان کلروفیل گردید (Karlidag et al., ۲۰۰۹). تیمار گندم در شرایط شوری با اسید سالیسیلیک، باعث افزایش تقسیم یاخته­ای در مریستم انتهایی ریشه و افزایش شاخص میتوزی شده که در نهایت افزایش رشد را به دنبال داشت (Sakhabutdinova et al. ۲۰۰۴). کاربرد بیرونی اسید سالیسیلیک در گیاه هویج در شرایط شوری و سمیت بور، میزان رشد، وزن خشک ریشه، میزان کارتنوئیدها، آنتوسیانین و همچنین فعالیت آنتی­اکسیدانی را در شاخساره و ریشه ­های ذخیره­ای افزایش و همچنین باعث کاهش تجمع یون­های سمی بور و کلر در این گیاه گردید (Eraslan et al., ۲۰۰۷).
۲-۹- نقش نیتریک اکسید در پاسخ به تنش شوری در گیاهان:
نیتریک اکسید، به­عنوان یک مولکول بیولوژیکی گازی، در فرایندهای فیزیولوژیکی مختلفی در پاسخ به تنش­های غیر زنده دخالت می­نماید. اخیرا نیتریک اکسید به­عنوان مولکول پیام دهنده مهم و آنتی اکسیدان مطرح گردیده است(Parvaiz et al., ۲۰۱۳) . نیتریک اکسید، در ارتباط با سیستم دفاعی باعث افزایش بیان ژن­هایی شده که به طور مستقیم یا غیر مستقیم باعث مقاومت گیاه به تنش شده است (Sung and Hong, 2010). نیتریک اکسید، از طریق واکنش با رادیکال­های لیپیدی، نقش حفاظت کننده ­ای بر علیه تنش­های اکسیدی ایفاء نموده و باعث توقف پراکسیداسیون لیپیدها می­گردد. نیتریک اکسید همچنین باعث فعال شدن آنزیم­ های آنتی اکسیدانی مانند سوپر اکسید دسموتاز ، کاتالاز، اسکوربات پراکسیداز، گایاکول پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز و پراکسیداز شده، همچنین به­عنوان یک مولکول سیگنال مهم، باعث بیان تعدادی از ژن­ها درارتباط با تنش­های اکسیدی گردیده است (Misra et al., ۲۰۱۱).
Fan و همکاران (۲۰۰۷) مشاهده نمودند که کاربرد خارجی سدیم نیترو پروسید (۱۰۰µM) به طور معنی داری باعث کاهش صدمه شوری به دانهال­های خیار گردیده و نیز باعث افزایش رشد دانهال­ها شد. در این پژوهش، همچنین میزان رنگدانه­های فتوسنتزی، میزان پرولین، فعالیت آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی نظیر سوپراکسید دسموتاز، پراکسیداز، کاتالاز، اسکوربات پراکسیداز، میزان فتوسنتز خالص، هدایت روزنه­ای و میزان تعرق افزایش یافت، همچنین با کاربرد نیتریک اکسید، به میزان قابل توجهی، نشت یونی غشاء، میزان تولید رادیکال سوپراکسید، میزان مالون دی آلدئید و تولید رادیکال پراکسید هیدروژن کاهش یافت (Li et al., ۲۰۰۸). Sheokand و همکاران (۲۰۱۰) با کاربردسدیم نیترو پروسید روی برگ های گیاه نخود ایرانی ) Cicer arietinum ( تحت تنش شوری، مشاهده نمودند که فعالیت آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی سوپر اکسید دسموتاز، کاتالاز، اسکوربات پراکسیداز و گلوتاتیون ردوکتاز و میزان آنتی­اکسیدانت های غیرآنزیمی اسکوربات و گلوتاتیون احیاء افزایش یافت، و میزان مالون دی آلدئید و پراکسید هیدروژن کاهش یافت.
نیتریک اکسید، در یاخته­های گیاهی، دستگاه میتوکندری را تحت تاثیر قرار داده، در نتیجه تنفس کلی یاخته را بر اثر بازدارندگی روی سیتوکروم، کاهش می دهد. نیتریک اکسید، با کاهش متابولیسم انرژی یاخته ای از طریق زنجیره تنفسی انتقال الکترون میتوکندری و در نتیجه کاهش تولید گونه­ های فعال اکسیژن از این طریق کاهش می­یابد (Hayat et al., ۲۰۱۰a).
سدیم نیترو پروسید باعث افزایش میزان کلروفیل در کاهو، سیب­زمینی و آرابیدوپسیس شد (Beligni and Lamattina, 1999). در پژوهش Kopyra و Gwozdz (2003) در لوپن تحت شرایط تنش شوری، مشاهده گردید که سدیم نیترو پروسید باعث افزایش فعالیت آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی گردید. Nasibi و Manouchehri Kalantari (2009) در گوجه فرنگی گزارش نمودند که کاربرد سدیم نیترو پروسید، میزان نشت یونی و پراکسیداسیون لیپیدی غشاء را کاهش داده ولی محتوای نسبی آب برگ و فعالیت آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی را افزایش داد. در پژوهشی، کاربرد نیتریک اکسید در ذرت باعث افزایش تجمع یون­های پتاسیم در ریشه و برگ شده و میزان تجمع یون­های سدیم کاهش یافت (Zhang et al., ۲۰۰۶). کاربرد سدیم نیترو پروسید در بوته های خیار در شرایط تنش شوری باعث افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و نیز افزایش وزن خشک شاخساره و ریشه شد ولی میزان پروکسید هیدروژن و پراکسیداسیون لیپیدی غشاء را کم نمود (Shi et al., ۲۰۰۷). کاربرد سدیم ­نیترو ­پروسید با غلظت ۱۰۰میکرو­مولار در گوجه­ فرنگی، در معرض تنش شوری، باعث کاهش اثرات منفی شوری بر وزن­خشک شاخساره و ریشه گردید (Wu et al., ۲۰۱۱).
فصل سوم
مواد و روش ها
۳- مواد وروش­ها
۳-۱- مکان و زمان انجام پژوهش
این پژوهش در گلخانه و آزمایشگاه­های پژوهشی گروه های علوم باغبانی، خاکشناسی و صنایع غذایی دانشکده کشاورزی و همچنین گروه زیست شناسی دانشکده علوم دانشگاه ارومیه طی سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ به اجرا درآمد.
۳-۲- روش انجام پژوهش
به منظور بررسی تاثیر دو ماده اسید سالیسیلیک و سدیم نیترو پروسید (به عنوان ماده آزاد کننده نیتریک اکسید) بر ویژگی­های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی دو رقم انگور (قره­شانی و تامپسون­سیدلس) در شرایط تنش شوری، پژوهشی گلدانی به­ صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. این پژوهش در قالب دو آزمایش جداگانه انجام گرفت. در آزمایش اول قلمه­های ریشه­دار شده هر دو رقم با ۵ سطح شوری (شوری در محلول غذایی) ۰ (شاهد)، ۲۵، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰ میلی مولار کلرید سدیم و ۴ سطح اسید سالیسیلیک (محلول­پاشی برگساره­ای) ۰(شاهد)، ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی­گرم در لیتر تیمار گردیدند.
در آزمایش دوم قلمه­های ریشه­دار شده هر دو رقم با همان سطوح شوری مشابه آزمایش اول و چهار سطح سدیم­نیترو­پروسید (محلول پاشی برگساره­ای)، ۰ (شاهد)، ۵/۰ ،۱و ۵/۱ میلی مولار تیمار شدند.
در این پژوهش، فاکتورهای مورد نظر شامل:
الف- دو رقم انگور (قره شانی و تامپسون سیدلس)
ب- ۵ سطح شوری (۰، ۲۵، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰ میلی مولار)
ج- غلظت­های مختلف اسید سالیسیلیک در ۴ سطح (۰، ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی گرم در لیتر) و سدیم نیترو پروسید در ۴ سطح (۰، ۵/۰، ۱ و ۵/۱ میلی مولار)
۳-۳- مواد گیاهی و شرایط رشد
در این پژوهش، از قلمه­های شناسنامه­دار دو رقم انگور (قره­شانی و تامپسون سیدلس) استفاده گردید. این رقم­ها از کلکسیون انگور مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی تهیه شدند.
ابتدا قلمه های چوب سخت انگور دارای دو میانگره، تهیه و با محلول قارچکش بنومیل (به نسبت ۵/۲ گرم قارچ کش در ۱ لیتر آب) به مدت ۵ دقیقه ضدعفونی و سپس چند دقیقه در هوای آزاد قرار گرفته تا خشک شدند. سپس این قلمه­ها در گلخانه در محیط کشت پرلیت به فاصله ۳ سانتی­متر از یکدیگر به­ صورت ردیفی کاشته شدند. بعد از گذشت ۵/۳ ماه از کاشت قلمه­ها، قلمه­های ریشه دار شده یکدست و هم اندازه، به گلدان­های پلاستیکی با قطر دهانه ۲۵ و ارتفاع ۲۶ سانتی متر محتوی محیط کشت پرلیت و کوکوپیت (به نسبت حجمی ۱:۱) انتقال و تحت شرایط سیستم هیدروپونیک قرار گرفتند. هر گلدان محتوی یک قلمه ریشه دار شده بود. گیاهان در گلخانه­ای با شرایط نور طبیعی و دمای ۳± ۱۹/۲۷ (شب/روز) درجه سلسیوس و رطوبت نسبی ۱۰±۵۰ درصد مستقر شدند.
۳-۴- ترکیب محلول غذایی
محلول غذایی هوگلند شامل ۵/۲ میلی­مولار Ca(NO₃)₂، ۱ میلی­مولار MgSO₄، ۵/۲ میلی­مولار KNO₃، ۵/۰ میلی­مولار KH₂PO₄، ۲۳ میکرو­مولار H₃BO₃، ۶ میکرو­مولار MnSO₄، ۷/۰ میکرو­مولار ZnSO₄، ۳/۰ میکرو­مولار CuSO₄، ۱/۰ میکرومولار H₂MoO₄ و ۳۲ میکرو مولار Fe-EDTA بوده و pH محلول غذایی ۳/۶ بود. از شروع کاشت قلمه­های ریشه دار شده در گلدان­ها، گیاهان، هفته­ای سه بار، ابتدا با ۱۵۰ میلی­لیتر و در ادامه همزمان با افزایش رشد گیاهان با ۲۰۰ میلی­لیتر محلول غذایی هوگلند تغییر یافته (نیم غلظت) آبیاری شدند (Hoagland and Arnon, 1950).
۳-۵- نحوه اعمال تنش شوری