کنوانسیون بین المللی هواپیمایی کشوری همچنین به عنوان کنوانسیون شیکاگو معروف است. کنوانسیون قواعد قلمرو هوایی، ثبت هواپیماها و ایمنی و جزئیات حقوق امضاء کنندگان معاهده در رابطه با سفر هوایی را مقرر نموده است. این سند در ۷ دسامبر ۱۹۴۴ در شیکاگوامضاء شد و در ۵ مارس ۱۹۴۷ به تصویب رسید. از آن پس کنوانسیون هشت بار مورد بازبینی قرار گرفت. امنیت سفر بین المللی نیاز به اسناد و همکاری های مربوطه دارد. در جامعه بین الملل و براساس این سند ایکائو تشکیل شد و استانداردها و رویه های مربوط به ویزا و پاسپورت و یک سفر ایمن را مقرر نمود. به موجب اسناد سفر، ایمنی بیشتر و سهم کشور صادرکننده این اسناد برای اتباع خود در زمینه مبارزه با جرائم و تروریسم بین المللی تبیین می گردد.

د) اعلامیه جهانی حقوق مردمان بومی^[۶۷]
اعلامیه جهانی حقوق مردمان بومی براساس قطعنامه مجمع عمومی به تصویب رسید. در شصت و دومین جلسه رؤسای سازمان ملل متحد در نیویورک و در تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۷ میلادی اعلامیه خواهان شناسایی حق مردم بومی نسبت به تعیین سرنوشت و کنترل زمین می باشد. این اعلامیه استاندارد مهمی برای رفتار با مردمان بومی است که بدون شک یک شیوه عمده برای حذف نقض حقوق بشر علیه آنان و کمک به مبارزه با تبعیض نسبت به آنان است. برخوردهای غیر انسانی با مردمان بومی اینچنین برخوردها و رفتارهایی را با غیر بومیان و مهاجران نیز در پی خواهد داشت. مشکلات بومیان در عرصه های مختلف سبب نقض حقوق آنان و تبعیض علیه آنان محسوب می شود. بنابراین آنچه ملاک عمل است، ابتدا رعایت حقوق بومیان و سپس تضمین رعایت حقوق مهاجران می باشد.^[۶۸]
گفتار دوم: بررسی اجمالی سازمان های بین المللی در زمینه حمایت از حقوق مهاجران
در سطح بین المللی در زمینه مهاجرت نهادهای گوناگونی مشغول تولید اطلاعات، تحلیل و خدمات مهاجرتی اند. در حقیقت مهاجرت جهانی شده و جوامع با چالش های مثبت و منفی آن رودررو بوده و تلاش بازیگران بین المللی برای قاعده مند سازی مهاجرت ضروری است. در حقیقت هدف آنها اعم از اینکه نهادهای دولتی و یا غیر دولتی باشند، نظم بخشیدن به این پدیده جهانی است، که اصل مدیریت مهاجرت بین المللی را تشکیل می دهد.
حمایت از مهاجران در چارچوب سازمان های بین المللی مطرح گردیده است. این سازمان ها اعم از اینکه دولتی و یا غیر دولتی باشند، می توانند در حقوق بین الملل با توجه به نقشی که جهت حمایت از مهاجرت و مهاجران ایفاء می کنند بررسی گردند. هر یک از این سازمان ها در سطح منطقه ای و یا جهانی فعالیت می کنند. برخی از این سازمان ها به جنبه های حقوق بشری مهاجرت می پردازند و برخی نیز مهاجران و یا پناهندگان را به طور خاص مورد توجه قرار می دهند. بر همین اساس در قسمت اول این گفتار سازمان ها و نهادهای بین المللی دولتی بررسی می شود و در قسمت دوم تأکید بر نقشی است که سازمان ها و نهادهای بین المللی غیر دولتی در این زمینه دارند.
بند اول: سازمان های بین المللی دولتی^[۶۹]
الف) سازمان بین المللی مهاجرت^[۷۰]
سازمان بین المللی مهاجرت در سال ۱۹۵۱ میلادی تأسیس گردیده و اصلی ترین سازمان بین المللی بین دولتی است که در زمینه مهاجرت فعالیت می نماید. سازمان مزبور ۱۲۷ دولت عضو اصلی و ۱۷ دولت عضو ناظر دارد. همچنین سازمان های دولتی و غیر دولتی نیز اعضاء ناظر این سازمان را تشکیل می دهند.
سازمان بین المللی مهاجرت با هدف ارتقاء مهاجرت های انسانی و منظم جهت بهره مندی تمامی بشر شکل گرفته است. در همین راستا این سازمان با ارائه خدمات و توصیه به کشورها و مهاجران فعالیت می کند. لازم به ذکر است که سازمان بین المللی مهاجرت در زمینه مدیریت مهاجرت در چهار زمینه فعال می باشد:
۱- مهاجرت و توسعه،
۲- تسهیل مهاجرت،
۳- قاعده مند کردن و تنظیم کردن مهاجرت و
۴- مهاجرت اجباری.
سازمان بین المللی مهاجرت با شرکای دولتی و غیر دولتی خود همکاری نزدیکی دارد.^[۷۱]
ب) سازمان بین المللی کار^[۷۲]
یکی دیگر از سازمان های بین الدولی سازمان بین المللی کار است. این سازمان در ساز و کارهای مدیریت مهاجرت با سازمان بین المللی مهاجرت همکاری می نماید. با توجه به زمینه تخصصی سازمان بین المللی کار، این سازمان بر مهاجرت نیروی کار و حقوق کارگران مهاجر متمرکز است. سازمان با تدوین کنوانسیون های لازم در ساماندهی امور حقوقی کارگران مهاجر چارچوب های مفیدی را ارائه داده است.^[۷۳] با گسترش جهانی شدن و عبور افراد بسیاری از مرزهای ملی از جمله کارگران مهاجر، اشکال جدیدی از روابط شکل می گیرد که نیاز به سیاست گذاری دارد. بر همین اساس این سازمان استانداردها و حقوق بنیادین مهاجران کار را مورد توجه قرار داده است و در اسناد مختلف بر آن تأکید نموده است. در حقیقت این سازمان وظیفه اصلی تدوین مقررات و استانداردهای بین المللی کار را بر عهده دارد. از جمله می توان به مقاوله نامه ها و کنوانسیون های مصوب سازمان بین المللی کار اشاره کرد که همگی بنحوی با تعیین معیارهای جهانی از حقوق کارگران مهاجر حمایت نموده است.
ج) کمیسیون جهانی مهاجرت بین المللی^[۷۴]
کمیسیون جهانی مهاجرت بین المللی در ۹ دسامبر ۲۰۰۳ میلادی توسط دبیر کل سازمان ملل متحد و تعدادی از کشورها شکل گرفت.^[۷۵] هدف از تأسیس کمیسیون ارائه پاسخی جامع و جهان شمول به مسأله مهاجرت بین المللی بوده است. کمیسیون جهانی مهاجرت بین المللی در اکتبر ۲۰۰۵ میلادی گزارشی^[۷۶] ارائه نموده است. در حقیقت فعالیت های این سازمان بر رابطه مهاجرت با رشد اقتصادی و بازار کار، مهاجرت غیر قانونی، نقش مهاجران در جامعه و مدیریت مهاجرت تأکید دارد. همچنین به سیستم حقوق بشری سازمان ملل متحد و تقویت اهداف خود در این راستا تأکید می نماید.^[۷۷]
د) کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان^[۷۸]
کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در سال ۱۹۵۰ میلادی توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأسیس شد. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان موظف است حرکت های بین المللی را جهت حمایت جهانی از پناهندگان و حل مشکلات آنها هماهنگ و هدایت نماید. بویژه سه مورد ذیل از وظائف اصلی این کمیساریا می باشند:
حمایت از پناهندگان از طریق حصول اطمینان از اینکه به حقوق اولیه آنها در کشور میزبان احترام گذاشته می شود،
حصول اطمینان از اینکه دولت به اصل “عدم بازگرداندن پناهندگان به اجبار به کشوری که ممکن است در آنجا تحت تعقیب و آزار و شکنجه قرار گیرند” احترام می گذارد،
یافت راه حل های پایدار برای حل مشکل پناهندگان از طریق بازگشت داوطلبانه، ادغام محلی و اسکان مجدد.^[۷۹]
بند دوم: سازمان های بین المللی غیر دولتی^[۸۰]
الف) عفو بین الملل^[۸۱]
عفو بین الملل یک سازمان بین المللی غیر دولتی است که هدف از تأسیس آن پایان دادن به سوء استفاده از حقوق بشر و جستجوی عدالت برای کسانی است که حقوقشان نقض می گردد. مهاجران نیز یکی از گروه های انسانی هستند که با توجه به ارتباط حقوق بشر با حمایت از آنان به نوعی عفو بین الملل آنان را مورد توجه قرار داده است. مهاجران و خانواده شان بایستی همانند سایرین از تمام حقوق انسانی برخوردار باشند، اما اغلب بدون مجوز با تهدید نقض حقوق انسانی خود روبرو می شوند. از این جهت عفو بین الملل اصلاحاتی در قوانین مهاجرتی برخی کشورها خواستار شده است تا از برخورد محترمانه و برخورداری تمام مهاجران از حقوق انسانی اطمینان خاطر حاصل شود. برای نمونه سازمان عفو بین الملل در ۲۵ مارس ۲۰۰۹ میلادی طی گزارشی سیستم بازداشت مهاجران در آمریکا را غیر ضروری دانست.
ب) کمیسیون بین المللی مهاجرت کاتولیک^[۸۲]
کمیسیون بین المللی مهاجرت کاتولیک یک سازمان بین المللی است که از پناهندگان، آوارگان و مهاجران حمایت می کند. اقدامات این سازمان در ۳۰ کشور جهان متمرکز است. از جمله در پاکستان، ترکیه و لبنان. کمیسیون با ارائه راه حل ها و سیاست های مبتنی بر حقوق عمل نموده و از طریق یک شبکه جهانی تا سال ۲۰۰۶ میلادی از عضویت ۱۷۲ دولت بهره مند بوده است. فعالیت سازمان و برنامه اصلی آن اسکان مجدد پناهندگان، بازگشت، و پرداختن به مسائل اشخاص آسیب پذیر است. این سازمان مجموعه ای از اعضاء تقریباً از تمام کشورهای جهان است و در فعالیت های خود از پناهندگان، مهاجران، قربانیان قاچاق انسانی و آوارگان صرفنظر از مذهب، نژاد و قومیت حمایت می کند.^[۸۳]
ج) مرکز بین المللی مهاجرت و سلامت^[۸۴]
مرکز بین المللی مهاجرت و سلامت یک سازمان غیر دولتی است که در ژنو سوئیس مستقر می باشد. هدف از تأسیس این سازمان حمایت از سلامتی و رفاه اشخاصی است که مهاجرت می کنند. این سازمان همکاری نزدیکی با سازمان جهانی بهداشت در خصوص مسائل مربوط به سلامت اشخاص مهاجر دارد. گزارشات اخیر سازمان بر سلامت کودکان و سلامت ذهنی تأکید کرده است. از این جهت که سلامت مهاجران تنها سلامت جسمانی نیست، بلکه سلامت روانی آنان امروزه بیشتر مورد توجه است، این گزارش از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
د) مؤسسه بین المللی حقوق بشردوستانه^[۸۵]
مؤسسه بین المللی حقوق بشردوستانه سازمانی غیر انتفاعی و مستقل است و در سال ۱۹۷۰ میلادی تأسیس شد. مرکز اصلی آن در ایتالیا می باشد. هدف اصلی این سازمان، ترویج و توسعه حقوق بین الملل بشر، حقوق پناهندگان و مهاجران و مسائل مربوطه می باشد. در حقیقت این نهاد به عنوان یک مرکز عالی در زمینه آموزش و پژوهش تمام جوانب حقوق بین الملل بشر شناخته شده است. همچنین این سازمان با بسیاری از سازمان های بین المللی در ارتباط می باشد.
نتیجه گیری
در این فصل تلاش گردید که به مسائلی چون تعریف و تبیین ماهیت مهاجرت و کلیاتی در خصوص مهاجران و حمایت از آنان در چارچوب اسناد و سازمان های بین المللی اشاره گردد. آنچه در تعاریفی که از مهاجرت ارائه می شود مشترک است، تغییر مکان می باشد. البته مدت اقامت در محل یا کشور جدید همچنان مورد بحث است. تحقق عنوان مهاجرت علاوه بر قصد و نیت به اقامت لااقل یک سال و یا براساس تعریف سازمان ملل متحد بیش از یک سال نیاز دارد. از جهتی می توان با تقسیم بندی مهاجرت از انواع مهاجرت تعاریف متمایزی ارائه داد. اما در تمام این موارد آنچه اهمیت دارد عبور از مرزهاست. از این جهت است که در مقایسه با مهاجرت های داخلی، مهاجرت های بین المللی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و به تبع آن دارای آثار بین المللی می باشند، آثاری که می تواند بیش از یک کشور را در بر گیرد.
مهاجرت آثار گوناگونی دارد، مهمترین این آثار عبارتند از: اثری که بر امنیت کشورها دارد، اثر اقتصادی مهاجرت و ایجاد توسعه و کاهش فقر در جوامع، اثر فرهنگی مهاجرت که ایجاد تبادلات فرهنگی و آشنایی تمدن ها با یکدیگر می باشد و از سویی نیز فرار مغزها که تأثیر فرهنگی منفی برای جوامع مهاجرفرست است. آثاری که مهاجرت بر جمعیت کشورها دارد نیز مورد ملاحظه است و از این جهت است که اولاً به عنوان شاخه ای از علم جمعیت شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد و ثانیاً بسیاری از کشورها با نرخ جمعیتی پایین از این پدیده جهانی نفع می برند. لازم به ذکر است که مهاجرت بین المللی با جهانی شدن در ارتباط است. امروزه مهاجرت یک مقوله جهانی است. بویژه از آن جهت که کشورها تابعان اصلی حقوق بین الملل اند و مهاجرت بین المللی یکی از مسائل مهم دولتها می باشد، در حقیقت مهاجرت به دغدغه ای جهانی تبدیل شده است و بدین جهت دارای آثار متعدد بر کشورها اعم از کشورهای مهاجرفرست، مهاجرپذیر و ترانزیت می باشد.
علل و عوامل گوناگونی سبب مهاجرت می گردد. علل اقتصادی، در نتیجه فقر و در زمان بلایای طبیعی و اوضاع نابسامان انسان ها صورت می گیرد. گاهی نیز مهاجرت برای جستجوی کار و استخدام است. علل فرهنگی، از جمله اینکه جوانان برای آموزش جذب کشورها می شوند و یا مهاجرت برای حفظ فرهنگ، زمانی که نمی توانند انگیزه ها و برنامه های خود را در کشور متبوع عملی سازند. علل سیاسی، تحت تعقیب بودن و یا مجرم بودن انگیزه مهاجرت می شود و یا جستجوی محیطی مساعد بدون وارد نمودن هیچ فشاری برای ارائه نظریات و عقاید سیاسی خود، حتی در برخی موارد کشور مهاجرپذیر پایگاهی برای مخالفان کشور متبوع می گردد تا بتوانند موضع گیری نموده و از دور اوضاع را به نفع خود کنترل نمایند. علاوه بر موارد فوق گاهی نیز مهاجرت دلائل شخصی دارد که از جمله تفریح، استفاده از آب و هوای مناسب، در کنار خانواده بودن می باشد. از علل دیگر مهاجرت می تواند عوامل اجتماعی باشد. نمونه معمول این مورد، مهاجرت زنان و کودکانی است که برای ملحق شدن به شوهران خود که در خارج از کشور کار پیدا نموده اند، از طریق اتحاد مجدد خانواده صورت می گیرد.
در خصوص حمایت های حقوق بین الملل از مهاجران نیز باید تأکید شود که شیوه های گوناگون حمایتی مورد استفاده قرار گرفته اند. در این راستا مقررات و اسناد بین المللی متعددی وجود دارند که همگی از مهاجران حمایت کرده اند. بویژه بسیاری از این اسناد در چارچوب اسناد حقوق بشری قرار می گیرند که دارای سیستم های خاص نظارتی و اجرایی
می باشند. به علاوه برخی از اسناد بین المللی نیز به طور خاص به مهاجرت و مهاجران
پرداخته اند.
در چارچوب سازمان ها و نهادهای بین المللی نیز از مهاجران حمایت شده است. این
سازمان ها اعم از دولتی و غیر دولتی هستند و فعالیت های آنها در سطوح جهانی و یا
منطقه ای می باشند و برخی از آنها به طور مستقیم و برخی به طور غیر مستقیم با مسائل مربوط به مهاجران در ارتباط می باشند. هر چند تنها سازمان تخصصی سازمان بین المللی مهاجرت است، اما می توان سازمان ها و نهادهایی را نام برد که اگر چه فعالیت تخصصی دیگری دارند، اما بنحو فعالی با این سازمان همکاری می نمایند. در حقیقت فراتر از اسناد تأسیس سازمان ها و نهادهای بین المللی، همگی به نوعی در حمایت از مهاجران دخیل
می باشند و شاید بتوان گفت کمتر نهاد و سازمان بین المللی است که به مهاجرت اهمیت نداده و بنحوی در این زمینه فعالیت ننموده باشد.
فصل دوم
نظام حقوقی بین المللی حاکم بر حمایت از مهاجران
مقدمه
حقوق بین الملل امروزه توجه بیشتری را به وضع قواعد و مقررات بین المللی در زمینه اشخاص دارد. بویژه در دهه های اخیر توجه ویژه ای به مسائل حقوق بشری در عرصه جهانی شده است. اگر چه اعلامیه ها و اسناد مربوط به حمایت از حقوق اساسی بشر در مراحل اولیه از قدرت اجرایی برخوردار نشده اند و در عمل با فراز و نشیب هایی مواجه بوده اند، مفاد آنها را می توان در حقوق اساسی و سایر قوانین کشورها مشاهده نمود و بدین ترتیب زمینه های اجرای آنها فراهم گردیده است. با وجود آنکه در اسناد بین المللی حمایت از حقوق انسان ها مد نظر بوده است، این اسناد به طور کامل نتوانسته اند مانع بروز نابرابری و ستم گردند.
بهر حال به تدریج شاخه ای از حقوق بین الملل به نام حقوق بین الملل بشر شکل گرفت تا حقوق بشر را تقویت و تضمین نماید. بدین ترتیب حقوق گوناگون حقوق بشر و مکانیزم های حمایت از آنها در موازین، اعلامیه ها و معاهدات جهانی درج گردیدند. در ضمن اقداماتی در چارچوب سازمان های بین المللی نیز در کنار وضع قوانین و مقررات بین المللی، برای حمایت از حقوق بشر اتخاذ گردیدند. حقوق بین الملل بشر، چه در سطح بین المللی و چه در سطح منطقه ای موجد حقوق و امتیازاتی برای همه انسان ها است.این نظام حقوقی متضمن یک سلسله قواعد حمایتی از حقوق و آزادی های افراد و گروه های انسانی در سطح بین المللی و منطقه ای است. امروزه مفهوم قواعد حقوق بشر در سطح قواعد آمره حقوق بین الملل توسعه یافته و حتی آن را حقوق بین الملل کرامت انسانی می نامند. بدین ترتیب در عرصه کنونی حقوق بین الملل بشر مفهومی قانونی است که با بررسی و ارائه اسناد بین المللی و تلاش های سازمان ها و نهادهای بین المللی به نوعی تضمین کننده استقلال و آزادی فردی فارغ از نژاد، فرهنگ و آیین است.