روش تحقیق در این رساله، ترکیبی کتابخانه ای- استنباطی است و در این مسیر علاوه بر قرآن کریم به عنوان منبع اصلی، از نظرات صاحب نظران از طریق کتب تفسیری، احادیث و کتب سیره و تاریخی و همچنین مقالات و سایتهای اینترنتی در حدّ امکان بهره برداری می گردد. علاوه بر آن به نظر می رسد که یکی از روش های قرآن کریم، روش مقایسه ای است که اسلام و یهود و تعاملات دو سویه ی ایشان در تقابل با یکدیگر مطرح می گردد و با توجه به یک سویه بودن رساله ی حاضر(الگوسازی قرآن کریم در مواجهه با یهود)، لذا این مقایسه بر اساس دیدگاه قرآن صورت می گیرد و مبحث تعامل در این رساله جای نداشته و بدان شکل عمل نمی گردد.
اکنون روش تحقیق به شکل مبسوط مطرح می شود:
اول آن که در این تحقیق به شیوه های متعددی استناد شده است که درصدر آن ها شیوه های ذیل قرار دارد:
الف) شیوه ی تاریخی: برخی از مباحث و مطالب این تحقیق موضوع را از لحاظ تاریخی ریشه یابی می کند، چون یهود در صدر اسلام مورد بحث قرار گرفته است و بررسی و تحلیل وقایع گذشته انسان را به نتایج و قواعدی می رساند که در الگوسازی روش های قرآن، کارساز است.
ب) شیوه ی تحلیلی: در بخش وسیعی از این تحقیق از شیوه ی تحلیلی استفاده شده است، به ویژه در قسمت تحلیل تفاسیر و آراء وارده و مقارنه ی آن ها با یکدیگر.
ج) شیوه ی مقایسه: برای روشن شدن دو گونه رفتار قرآن کریم در زمان عدم جنگ با یهود و رفتار قرآن کریم در زمان جنگ با یهود، این تحقیق به مقارنه و مقایسه ی سیری از مسائل اعتقادی و اخلاقی و رفتاری یهودیان پرداخته است؛ تا مشخص گردد که مواجهه ی قرآن بر اساس عملکرد یهودیان شکل گرفته است اگرچه که خداوند متعال، در نحوه ی مواجهه با یهودیان روش های متعددی را برای الگوبرداری مسلمانان پیاده نموده است و همچنین فرصتهای بسیاری را برای آنان، همچون سایر بندگان خویش، مهیا نموده است تا راه هدایت را پیش گیرند نه راه ضلالت.

د) شیوه ی نقدی: در این تحقیق تنها به ذکر آراء در تفاسیر نپرداخته، بلکه تلاش شده است تا ضمن مقایسه، به نقد آراء در باره ی مسئله ی مربوطه، تا حدّ ممکن پرداخته شود و تفسیر دقیق تر روشن گردد.
دوم آنچه به عنوان نکات آیات جهت ایجاد الگو و الگوسازی نکات آیات بر اساس روش های قرآنی مطرح گردیده است، به تلاش مؤلف رساله صورت پذیرفته است.
سوم آن که پژوهش گر به منظور الگوسازی قرآن، به آیات مربوط به یهودیان عصر پیامبر۶، اکتفا نموده است؛ زیرا نشان دهنده ی مواجهه ی قرآنی به شکل رو در رو است و در مورد سایر آیات مربوط به یهود، تنها به شکل موردی، در صورت لزوم پرداخته شده است.
چهارم آن که آدرس سور و آیات مربوطه در پاورقی ثبت شده است.
۱۱- قلمرو تحقیق
برای آن که مشخص شود که محقق در این رساله تا کجا پیش می رود و کار تحقیقی او از چه مرزهائی برخوردار است؛ در چه حوزه ای فعالیّت می کند و در چه حوزه هایی وارد نمی شود، باید به نکات ذیل اشاره نمود:
- این تحقیق، رساله ای در حوزه ی تفسیر و تاریخ به شمار می آید اما متکی بر تلاش محقق برای فهم منابع وثیق اسلامی است نه فقط آراء مفسران و سیره نویسان.
- یک پژوهش تجربی نیست لذا بر مشاهده، روش آماری و تحقیقات میدانی اتکا ندارد. اما به جهت کاربردی نمودن الگوهای حاصل از قرآن کریم، امکان تجربه شدن را دارد.
- این رساله برای هر چه بهتر شدن و غنی تر شدن از منابع دست اول هر دو حوزه ی شیعه و اهل سنت بهره برداری نموده است و همچنین از کتاب مقدس و تعالیم برگرفته از تلمود و سایر کتب مربوط به یهودیان مطالبی اخذ نموده است.
- هر چند یک پژوهش کتابخانه ای است، اما از آن جا که در پی ارائه ی الگوسازی قرآن کریم در مواجهه با یهود است، لذا یک تحقیق کتابخانه ای - استنباطی در چهارچوب قرآنی است.
- آنچه این پژوهش ارائه می کند دو الگوی رفتاری مسلمانان با یهود، برگرفته از قرآن کریم است که جواز عمل به هر یک از آن ها، منوط بر نوع عملکرد یهودیان است و قرآن کریم تمام ابعاد لازمه را به صورت موجز، بیان می نماید ونتایج هر دو طریق، برای یهودیان مشخص است.
۱۲- گردآوری اطلاعات
روش این تحقیق به تناسب موضوع ، کتابخانه ای است و بنا به ضرورت، برخی از موضوعات با تفصیل بیشتری مورد مطالعه قرار گرفته است. از طرح مباحث حاشیه ای حتی الامکان پرهیز شده و ترتیب کار بدین شکل بوده است که ابتدا آیات قرآن کریم مرتبط با موضوع، مورد مطالعه قرار گرفته است و سپس با مقایسه ی تفاسیر، نکات الگویی استخراج شده و در مواردی بر اساس موجز بودن و یا نبودن آیه ی خاص در موضوعی که مربوط به یهودیان صدر اسلام بوده است، به احادیث ذیل آیات وکتب سیره و نوع عملکرد پیامبر اسلام۶مراجعه گردیده و نکات الگویی در این مسیر مشخص گردیده است تا با مبنای اسلامی مورد الگوسازی قرار گیرد.
۱۳-تحلیل اطلاعات
روش تحلیل در این تحقیق، استنباطی و اجتهادی مصطلح در حوزه های علمیه (= روش قرآن به قرآن)‌بوده است و چون نگارنده در آن حد نبوده که در این زمینه، نظرات شخصی را ارائه دهد ؛ بنا براین از تفسیر المیزان واجتهادات علّامه طباطبایی و مجمع البیان و نظرات شیخ طبرسی و آثار علامه عسکری و . . . بهره برداری گردیده است و در کنار آنها حتی الامکان از تفاسیر دیگرشیعه و اهل سنت بهره برداری شده است.
۱۴- پیش فرض ها
آنچه پیش فرض های این تحقیق است عبارت است از:
- قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان، راهنمای تمام جوامع بشری تا هنگام قیامت است.
- آیات قرآن در صورت فقدان دو عنصر زمان و مکان، حاوی روش قرآن است که فرامکانی و فرازمانی است.
- پیامبر اکرم۶بهترین الگو و نمونه عینی رفتار قرآنی است.
- الگوبرداری در انسان امری نهادینه و فطری است.
- آیات متعددی در قرآن درباره ی یهودیان است.
- تدبر و تفکر در قرآن منجر به الگوسازی است.
۱۵- اهمیّت شناخت شرایط یهودیان و مسلمانان
شناخت به شرایط«فیزیکی، زیستی، انسانی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی»وشرایط «سیستمی، منطقی، زبانی و الگویی»بستگی دارد، در نتیجه با در نظر گرفتن این گونه شناخت نسبت به یهودیان و مسلمانان صدر اسلام، می توان شناختی نسبتاً دقیق به دست آورد و الگوهای قرآنی را بر آن منطبق دید.
۱۶- شناخت پیوند ادیان الهی با یکدیگر
تمام ادیان الهی در اصل توحید، یعنی عبودیت و تسلیم در برابر خدای یگانه، مشترکند؛ از این رو، قرآن کریم صراحتاً پیروان آیین های یهود و مسیحیت را بدان فرا خوانده است: «قُلْ یَأَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلىَ‏ کَلِمَهٍ سَوَاءِ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکمُ‏ْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا نُشرِْکَ بِهِ شَیًْا وَ لَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُون»^[۳۶]‏«بگو: اى اهل کتاب! بیایید به سوى سخنى که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزى را همتاى او قرار ندهیم و. . . !»ابن عربی گوید: [مراد از اسلام در اینجا توحید کسی است که دین الهی دارد و اسلام شامل تمام ادیان الهی می گردد و اطاعت از اسلام لازم و ضروری است.]^[۳۷]با این که آیین های آسمانی دارای مشترکات فراوانی به ویژه در جوهره و اصول اعتقادی و معارف الهی هستند، ولی به دلیل خاتمیت رسالت پیامبر عظیم الشأن اسلام۶و بهره مندی آن از کامل ترین قانون وحیانی، یعنی قرآن کریم، تنها آیین پذیرفته شده از دیدگاه قرآن کریم، «دین اسلام»^[۳۸] است و اعتبار آیین آسمانی پیشین، صرفاً محدود به قلمرو زمانی و مکانی و نیز پیروان خاصّ آن ها در شرایط و احوال ویژه ای بوده است؛ به همین جهت به اعتقاد مسلمانان، دین مبین اسلام ناسخ شرایع انبیای پیشین است. البته واژه «اسلام»به مفهوم عام قرآنی آن، نامی است برای دین مشترک همه ی انبیای الهی.نوع رابطه ای که قرآن کریم میان آیین الهی اسلام و دیگر آیین های الهی گذشته نشان می دهد، این است که پیامبر اکرم۶ آورنده ی آخرین وحی الهی و دین جامع و کامل و«مصدِّق»کتاب های آسمانی پیشین و«مُهَیمِن»(مرافب و مشرف و حاکم) بر آن ها است:«وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقّ‏ِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینْ‏َ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَ مُهَیْمِنًا عَلَیْه»‏^[۳۹]«و این کتاب[قرآن‏]را به حق بر تو نازل کردیم، در حالى که کتب پیشین را تصدیق مى‏کند، و حافظ و نگاهبان آن هاست»قرآن کریم، پیامبر۶را هرگز پیرو احکام و مقررات شرایع پیشین معرفی ننموده است، بلکه او را به عنوان رسول و کسی که دین او بر همه ی ادیان دیگر غلبه خواهد یافت، به مخاطبان خویش شناسانده است:«هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُْدَى‏ وَ دِینِ الحَْقّ‏ِ لِیُظْهِرَهُ عَلىَ الدِّینِ کلُِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏»^[۴۰]«او کسى است که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند! »
۱۷- فرضیه های تحقیق :
فرضیه های این تحقیق عبارتند از:
- الگوسازی از مواجهه ی قرآن با یهودیان براساس جاودانگی و اعجاز قرآن، برای تمام اعصار کاربرد دارد.
- مطابق روند مواجهه ی قرآن کریم با عملکرد یهود، دو الگوی شاخص حاصل می شود که عبارت است از: مواجهه ی قرآن با یهود در زمان عدم جنگ، و مواجهه ی قرآن با یهود در زمان جنگ.
- زیرمجموعه ی الگوی مواجهه ی قرآن کریم با یهود در زمان عدم جنگ عبارت است از:
مدارا و چشم پوشی، انعقاد پیمان نامه، ارشاد و هدایت، تدارک مزایای اهل ذمّه، صلح، مراعات کودکان و زنان و ناتوانان در امر جزیه و مبرّا نمودن یهودیان در صورت اسلام آوردن و یا رعایت بهداشت روانی در یهودیان، آتش بس.
- زیرمجموعه ی الگوی مواجهه ی قرآن کریم با یهود در زمان جنگ عبارت است از:
مقابله به مثل: نقض عهدنامه در قبال نقض پیمان نامه توسط یهودیان، محرومیّت از مزایای حکومت اسلامی، سریّه، جنگ.
- بر اساس نکات الگویی با تدبر و تفکر ودر خط سیر قرآنی الگوسازی صورت می گیرد.
۱۸- سؤالات تحقیق
با توجه به مسئله اساسی، سؤالات اصلی و مهم تحقیق متناسب با آن عبارتند از:
- چند الگوی اصلی از برخورد قرآن کریم با یهودیان حاصل شده است؟
- در صورت امکان ارائه ی الگوهای اصلی، زیرمجموعه ی آن ها چیست؟
- الگوسازی از نکات قابل الگو آیات کدام است؟