۲- ۳- ۲ : اخلاق کار
اخلاق کار، حوزه ای از فرهنگ جامعه به شمار می رود که عقاید و ارزش های مربوط به کار را در بر می گیرد و از قواعد کلی حاکم بر فرهنگ و جامعه تبعیت می کنند (رجب زاده، ۷۶، ص۶۴).
اخلاق کار در مردمان ایرانی بسیار قوی بوده است اما در فراز و نشیب پهن دشت تاریخ طبیعی بوده است که ایران نیز مثل هر سرزمین دیگری، دچار تغییر بشود.
نیروی انسانی تابعی از نهادها یا سیستم ها و خرده سیستم هایی که بر او حاکم بوده است از طرفی هم نهاد تعلیم و تربیت می تواند بیاید و به عنوان یک عامل بسیار بسیار قوی، اخلاق کار را برای ما شکل بدهد(فرهنگی، ۱۳۷۵: ۹۸).

۲- ۳- ۳ : تعهد کار
تعهد کار نوعی تمایل عاطفی مثبت نسبت به رعایت حقوق «دیگر» در قالب قواعد اخلاقی (اجتماعی) پذیرفته شده درباره ی کار است. به عبارت دیگر، تعهد کاری نوعی تعهد عمومی است که بر اساس آن، فرد در کار خود نسبت به همه اعضای جامعه، احساس مسئولیت می کند(چلبی، ۷۶، صص ۸۷-۸۵) (معیدفر، ۱۳۸۰: ۶-۳).
فرهنگ هر جامعه میراثی است که از گذشته تاریخ به ودیعه گذاشته است و پایه رکن اساسی این میراث را کار تشکیل می دهد، فرهنگ کار به عنوان رکن اصلی و مهم فرهنگ ملی، عاملی است که بتواند ملتی را در میان ملت های جهان مطرح سازد. فرهنگ کار متضمن افتخار و غرور ملی، عامل شناسایی خود، اعتماد به نفس و انعطاف پذیری برای داشتن روحیه ای نوآور و تطبیق دادن به شرایط متحول زندگی و حیات اجتماعی می باشد(کاوانی، ۱۳۷۵: ۴۰).
فرهنگ کار را بایستی مقوله ای پویا دانست که در جریان صنعتی شدن روند تکاملی خود ار طی می نماید، عصاره فرهنگ کار چگونگی تولیدات ملی و میزان آن می باشد که خود بر ارتقاءرفاه اجتماعی اثر می گذارد و تولید به نوبه خود بر فرهنگ کار و روابط اجتماعی اثر شایانی دارد(کاوانی، ۱۳۷۵: ۴۷).
فرهنگ کار مجموعه شرایط و قوانین حاکم بر محیط کار انسان، ساده ترین برداشت از آن است بسته به موقعیت زمانی و مکانی، می تواند متأثر از عوامل و پارامترهای مختلفی باشد که در نوع خود دارای ویژگی قابل توجهی است. البته فرهنگ کار ایده آل، مجموعه عواملی است که انسان را به کار سوق می دهند و در وی ایجاد انگیزه و تمایل می کنند(اشرفی و چپریان، ۱۳۷۵: ۲۵۴).
سازمان ها برای رشد و توسعه خود نیازمند کارکنانی منصف به فرهنگ کار هستند. بررسی ها نشان می دهد که تبلور فرهنگ کار در کارکنان از جمله ویژگی های بارز سازمان های موفق است و این سازمان ها به واسطه خصایصی از این قبیل در دستیابی به اهداف خود موفقند. اسمیت و نوبل در سال ۲۰۰۴ فرهنگ کار را مجموعه ای از رفتارهای درونی شده، مطلوب و مناسب در کارکنان دانسته اند که برای توسعه و موفقیت سازمان لازم و ضروری است(سبحانی نژاد، ۱۳۸۴: ۲ ).
روش به کارگیری رویه ها و یا به عبارت دیگر انسان افزارها را فرهنگ کاری می نامیم. یکی ازمسائل عمده ای که باعث پایین آمدن فرهنگ کار در هر جامعه ای می شود این است که سخت افزارهایی در آن سازمان وجود دارند که از آن ها استفاده بهینه نمی شود. یکی دیگر از عوامل پایین آمدن فرهنگ کار به خاطر عدم استفاده ازتکنولوژی درست است(بهشتیان اردکانی، ۱۳۷۵: ۳۹).
فرهنگ کار یعنی درست کار کردن، حضور وجدان در غیاب صاحب کار، وفای به عهد و پیمان، احترام متقابل جلوگیری از ضایعات مادی و معنوی، همکاری متقابل و حسن ارتباط با سایرین، کسب مهارت های نوین، تسلط بر ماشین و بکارگیری صحیح تکنولوژی و ابزار، نگرش به آفاق و انفس، ایجاد، خلاقیت ها و ابتکارات نوین، حل کردن معضلات کاری، استراحت و آرامش برای سلامتی خود و دیگران، بهداشت روحی، روانی و صنعتی، مبارزه و رقابت سالم با جوامع سالم به منظور ایجاد محیط و جامعه ای برتر و سالم تر…. تحقق اهداف ارزشی اسلام در زمینه کار و تولید، همه و همه معانی تفسیر شده و توضیح یافته فرهنگ کار است(انتشاری، ۱۳۷۵: ۸).
فرهنگ کار در یک فرایند وسیع اجتماعی از واژگان و مفاهیم فراوانی بهره مند و تغذیه می نماید.
نیاز فردی و اجتماعی، تیپ های گوناگون بشری، کارگزاران و شیوه حکومت داری، محیط اجتماعی، ادبیات و هنر ارتباطات و انتقال فرهنگی فقر، غنی، بی عدالتی، تبعیض، کم کاری، حوادث، عدم اعتماد به مدیران، کمبودهای مالی و روحی و روانی، تاثیر پذیری از کشورهای همجوار و همسایگان مرزی، قوم ها و نژادهای داخلی، اختلاف سطوح فردی و اجتماعی افراد، امکانات و تاسیسات آموزشی، تماس ها و ارتباطات آموزشی و علمی با سایر مراکز فرهنگی-آموزشی، ارتباطات تکنولوژی، ساختار صنایع و ماشین آلات موجود، پراکندگی بخش های اقتصادی، جمعیت و نقش آن در ساختار فرهنگی اجتماع، اعتقادات مذهبی و دینی در امور کار و فرهنگ … (انتشاری، ۱۳۷۵: ۱۰).
بر اساس اصلی که می گوید اگر کارایی پایین بیاید بهره وری هم پایین می آید و وقتی بهره وری پایین بیاید کلا اثربخشی پایین می آید و نتیجه زنجیره ای این باعث می شود که کل بهره وری پایین بیاید. در مورد فرهنگ کار قیمت بالای تکنولوژی است، خیلی از سازمان ها اگر نتوانند بار مالی یک تکنولوژی پیشرفته را تحمل کنند و ناچار شوند نیروی کار را جانشین آن ماشین آلات یا ابزار کنند کارایی آن ها پایین می آید و فرسودگی کارگران بالا می رود. پس یکی از دلایلی که فرهنگ کار را در سازمان ها و در جوامع پایین می آورد گران بودن تکنولوژی است.
یک بعد دیگر که باعث میشود فرهنگ کار پایین باشد مسسئله ارزش هاست. ارزشی که افراد در جامعه برای کارشان قائل هستند. بعد از ارزش ها مقوله قووانین و محدودیت قوانین است. بعضی از قوانین دست و پاگیر است وکارگران ممکن است بگویند این قوانین خوب است یا برعکس. برای اینکه فرهنگ کار ارتقاء داده شود باید در تمام قوانین چیزی به اسم استاتیکیا ایستایی جود نداشته باشد. یعنی قوانین مرتبا باید بررسی شود(بهشتیان اردکانی، ۱۳۷۵: ۴۱).
۳- ۴- مسائل وعوامل موثر فرهنگ کار در ایجاد کار شایسته.
دانش ، آگاهی ودانایی، و دقت در کار موجب رسیدن به نتیجه مطلوب کار و استمرار و پایداری آن می شود.
مشورت ومشاوره نیز از عوامل مؤثر در پیشرفت کار است.
پشتکار نیز از عوامل دیگر در کسب موفقیت انسان هاست.
از عوامل دیگر کسب موفقیت، انجام کار با ملاطفت ومداراست، که موجب همراهی و اعتماد به عامل کار می گردد.
مداومت در کار را می توان عامل موفقیت کار محسوب نمود.
میانه روی و تعادل در انجام کار نیز از دیگر عوامل مهم کسب موفقیت به شمار می رود.
محکم کاری نیز از عوامل موفقیت در کار است و امروزه به عنوان عاملی در بالا بردن کیفیت معرفی می شود.
گفتار نیک نیز از عوامل دیگری است که موجب کسب موفقیت در کسب و کار می گردد.
یکی از عوامل موفقیت در کار اخلاق نیکو است که موجب افزایش روزی می گردد.
از عوامل موثر در موفقیت کار پرهیز از سرگرم نمودن خویش به کارهای غیر ضروری است .
پرهیز از انجام کارهایی که بیش از توانایی افراد است؛ زیرا نتیجه چنین کاری موجب خواری و ذلت و عدم کسب موفقیت است.
توجه به حلال و حرام در مبادلات اقتصادی وکار: با توجه به اینکه دیدگاه های اقتصادی اسلام به حلال وحرام بر اساس ضرر و زیانی است که به سلامت فرد و جامعه می رسد، توجه به فلسفه و تاثیرات حلال و حرام در نگاه اقتصادی اسلام ضروری و با اهمیت است.
توجه به تناسب خصوصیات افراد با کار محوله:
افراد دارای خصوصیات و توانمندی های متفاوت می باشند و این موضوع مورد توجه دیدگاه هایی دینی است.
مراقبت و نظارت بر کارها از عوامل مهم در انجام سالم کار است.
رعایت عوامل موثر در ارتباطات عامل موثر در آرامش جامعه کاری و پیشگیری از واکنش های ارتعاشی جامعه کاری. در تعاملات کاری شاخص هایی را باید مورد توجه قرار داد تا فرد، کار و سرمایه دچار ضرر نشود. از جمله توجه به چگونگی رفتار با افراد از نظر واکنش های روانشناسانه با بهره مندی خردمندانه و با درایت می تواند از انعکاس های نا خوشایند و تشنج آفرین پیش گیری نماید.
حوزه مدیریتی کار: بعضی از کارها در حوزه مدیران و مسئولین امور یا در حوزه انتخاباتی یا حکومتی است که توجه و بی توجهی به آن از عوامل دیگر انجام موفق یا نا موفق کارهاست. از جمله آن کارها عبارت است از سپردن کارها به افراد پست و فرومایه که این رفتار کاری سبب فراهم شدن زمینه نابودی دولت ها و از بین بردن سرمایه های کاری است.
تدبیر و احتیاط و تفکر صحیح و حفظ ارزش ها از جمله عوامل موثر دیگر در دستیابی به موفقیت در کارها و به سعادت رسیدن افراد و جامعه کاریست.
توجه به توانایی های فردی و جایگاه کاری: افراد برای به عهده گرفتن امور باید با توجه به توانایی ها و دانایی های خود عمل نمایند. فردی که می تواند زیر فرمان دیگری کار انجام ندهد، باید خود کاری را بر عهده گیرد و باید به خداوند اعتماد و توکل داشته باشد.
عبرت گرفتن از جمله عواملی است که موجب می شود انسان ها متوجه اشتباهات شوند و با قدرت تعقل و تیز بینی خود از اشتباهات پند گیرد و زمان و امکانات بهره وری مناسب تری داشته باشد.
آزمون یکی از روش هایی است که با آن نسبت به میزان صحت کار اطمینان حاصل می شود، همین طور میزان خبرگی افراد در کار هم به وسیله آزمون مناسب تعیین می شود.
انجام کارهای واجب تر، در اولویت انجام سایر کارهاست و اگر کارهای مستحبی به انجام کارهای واجب زیان می رساند، باید کار واجب را انجام داد.
در رابطه با تبلیغات باید افراد را به نیکویی دعوت کنند و خود رفتارشان نیکو باشد.
متناسب بودن هزینه انجام شده با خدمات قابل ارائه، در رابطه با پولی که گرفته می شود.
پایداری کارها با دادگری و عدالت میسر است.
رعایت عفاف و فضائل اخلاقی در انجام امور موجب حفظ سلامت انسان در تعاملات کاری است و همچنین این عقیده اشتباه که بی عفتی یا حرص موجب زیاد شدن روزی می شود، از دیدگاه اسلام درست نیست.
فرمانبری از خداوند موجب افزایش برکت و رحمت می شود.
در اسلام مضامینی که بستر ساز سلامت جامعه است و مانع ظلم و تعدی می شود، در تعاملات اقتصادی مورد توجه می باشد.
آموزش در دیدگاه اسلامی بسیار مورد توجه می باشد.
در اسلام بعضی رفتارها در تعاملات اقتصادی توصیه شده اند.