بافت کلاژ برای کودکان بسیار دوست داشتنی است. بافت می تواند آموزش در راستای طبیعت و آموزش مسائل طبیعی مثل برف ، پوست درخت ، خار گل سرخ و … باشد.

استفاده از ویژگی بافت ، برای فراهم سازی تصویر در کتاب های کودکان ، به ویژه کودکان کم توان (از جمله نابینایان) کاربرد آموزشی دارد. بافت پارچه ، پر ، چوب ، مقوا ، حصیر و مواد دیگر به خوبی می تواند امکاناتی ساده برای تجسم اشیاء در ذهن کودکان کم توان فراهم آورد. هرچند تولید کتاب های حسی-لمسی در شمارگان فراوان ، در کشور ما با کمبودهای جدی روبروست ، این فرایند می تواند برای گروه گسترده ای از مخاطبان کتاب سودمند باشد. تلاش برجسته ی فریبا کیهانی ، زهرا فرمانی و میهن محبوبی کارشناسان ادبیات و هنر کودکان ، در خلق تصویر برای کتاب های حسی- لمسی شنگول و منگول ، مهمان ناخوانده و گل یا پوچ قابل تقدیر و توجه است.
۴-۷ ملاکهای ارزیابی کتابهای علمی
مطالب مطرح شده در کتاب باید درست ، دقیق و مستند باشد. پس نویسنده باید احاطه ی کامل به موضوع مورد نظر داشته باشد. هدف کتاب علمی ، آموزش و انتقال تجربه است ، ولی چه بهتر که این آموزش پرکشش و دارای قالبی جذاب باشد و در صورت استفاده از روش های هنرمندانه ، آسیبس به درستی متن وارد نشده باشد. چارچوب واقعیت ، داستان را محدود می کند ، در حالی که شکل داستانی ، ارائه ی اطلاعات دقیق را دشوار می سازد و تنظیم این رابطه مشکل ترین و حساس ترین کار مؤلفان کتابهای علمی است.
کتاب علمی دارای هدف مشخصی است و مطالب مطرح شده باید در خدمت رسیدن به هدف به کار گرفته شوند. هدف کتاب گاهی بررسی کلی حوزه ی وسیعی از یک موضوع و گاهی هم بررسی دقیق و موشکافانه ی موضوعی خاص است ، ولی در هر صورت باید از پراکنده گویی ، کلی گویی و مطلق گویی پرهیز کند و دید انتقادی را در خواننده تقویت کند.
ساختار کتاب باید منطقی باشد و از طرف دانسته ها به ندانسته ها پیش رود و رابطه علت و معلولی در آن رعایت شده باشد و به چرایی ها پاسخ داده باشد و یا منابع معتبر و قابل دسترسی برای کسب اطلاعات بیشتر و یا پاسخ به پرسش ها معرفی کرده باشد.
روزآمد باشد و با آخرین کشفیات علمی انطباق داشته باشد. از مطالب علمی برای اثبات فرضیه های غیر علمی استفاده نکرده باشد.
اطلاعات ارائه شده متناسب با دانسته ها و علایق گروه سنی باشد و با نیازهای زمانی و مکانی مخاطبان متطبق باشد.
آزمایش های ارائه شده زمینه ای برای کشف ، جست و جو و سرگرمی مخاطب باشد. موارد مورد نیاز آزمایش در دسترس کودکان باشد و آزمایشها از ایمنی برخوردار باشند. مراحل مختلف آزمایش همراه با تصویر توضیح داده شود.
زبان کتاب علمی باید درست ، روان و متناسب متن باشد. در کتابهای علمی با روش ارائه ی مستقیم ، زبان معمولاً ساده و بدون پیرایه های ادبی است ، در صورتی که در کتابهایی که به روش غیر مستقم آموزش می دهند ، زبان می تواند و باید کارکرد ادبی داشته باشد. در هر صورت ، کتاب باید دایره ی واژگان مورد استفاده ی خواننده را افزایش دهد و از علایم دستوری به درستی استفاده کرده باشد و از ساده کردن بیش از حد متن که ممکن است باعث برداشت های نتدرست شود ، بپرهیزد. نقش ویراستاران ادبی و تخصصی در ارائه ی زبان مناسب کتاب بسیار مهم و جدی است.
همزمان با اشغال فضای بیشتری توسط تصویر در کتابهای علمی ، نیاز به ارزیابی کیفیت و ارزش این تصاویر نیز افزایش یافته است. دو هدف عمده ی تصویر در کتابهای علمی ، درک درست متن و جذاب تر کردن آن برای خواننده است. در مجموع ، تصویرگر باید تصویر ذهنی خلاق از واقعیت در اختیار مخاطب قرار دهد و هر چه گروه سنی مخاطب پایین تر باشد ، نقش تصویر اهمیت بیشتری پیدا می کند. تصاویر باید دقیق ، درست و هماهنگ با متن باشند. الهام بخش و تفکربرانگیز بوده و ذوق و خلاقیت را در خواننده برانگیزند. (افطسی ، کتاب ماه کودک و نوجوان شماره ۱۸۲ ، آذر ۹۱)
فصل ۵:
معرفی ناشران کتابهای علمی-آموزشی کودکان در ایران :
۵-۱ انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
۵-۱-۱ تاریخچه
پس از شهریور ۱۳۲۰ ، بر اثر نیاز روز افزون جامعه ایران به آموزش و پرورش پویا ، دست اندر کاران تعلیم و تربیت کشور علاوه بر اجرای مصوبات قانونی به وضع قوانین جدید آموزشی و اجرای آنها مبادرت ورزیدند. در واپسین سالهای دهه ۱۳۳۰ روند اصلاحات اجتماعی در ایران شتاب گرفت (طاهر احمدی ، ۱۳۸۲).
به همین ترتیب در سال ۱۳۴۰ دگرگونی بنیادی در کتب درسی دبستان بوجود آمد و روش آموزش الفبا به طور کلی با روش پیشین تفاوت یافت.دگرگونی در آموزش و پرورش و افزایش تعداد باسوادان موجب توجه جامعه به ادبیات کودکان و نوجوانان و جلب توجه ناشران شد. بدین ترتیب در دیماه ۱۳۴۱ شورای کتاب کودک بوجود آمد. پس از گذشت نزدیک به دو سال از کار شورای کتاب کودک دولت نیز برای دستیابی به اهداف خود وارد حیطه کودکان و نوجوانان شد و دو سازمان مهم دولتی بنیان نهاد. یکی مرکز انتشارات آموزشی و دیگری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دومین نهاد دولتی در حیطه ادبیات کودکان و نوجوانان بود. کانون در سال ۱۳۴۴ ، پس از نهضت ۱۵ خرداد و همزمان با تعدادی سازمان دیگر ، در زمینه کودکان و نوجوانان تأسیس شد.
کانون به طور رسمی در ۲۳ آذر ۱۳۴۴ گشایش یافت و مدیرعاملی آن تا سال ۱۳۵۷ به لیلی امیر ارجمند سپرده شد. با تأسیس کانون نیاز به مواد خواندنی مناسب کاملاً احساس می شد. به دنبال احساس چنین نیازی سازمان انتشارات کانون نخستین گام را برداشت و به تهیه و انتشار کتاب هایی همت گمارد که از نظر حیث نمونه باشد. کانون برای سامان بخشیدن به موقعیت کتابهای کودکان ، چاپ متون نویسندگان ایرانی را مقدم بر ترجمه آثار خارجی شمرد.
سازمان انتشارات توانست با جلب همکاری نویسندگان ، شاعران و نقاشان و هنرمندان نامدار آن زمان ، گستره فعالیت خود را وسیع تر سازد. بعنوان نمونه اگر در سال اول تنها دو کتاب چاپ کرد ، در سال سوم ۱۳ عنوان کتاب با تیراژ سی تا چهل هزار چاپ نمود است.
در سال ۴۸ کانون علاوه بر شرکت در نمایشگاه براتیسلاوا و دریافت جایزه ، موفق شد شش عنوان کتاب را ترجمه و در آمریکا به چاپ برساند ، به گونه ای که فرشید مثقالی در سال ۱۳۵۳ موفق به دریافت جایزه هانس کریستین آندرسن شد (طاهر احمدی ، محمود ،۱۳۸۲ ،«از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(۱۳۴۱-۱۳۵۷) » پاییز و زمستان ۱۳۸۲ ، گنجینه اسناد، دوره ۱۳ ، شماره ۳و۴ ، ص۸۳-۸۹)
کانون در سال ۱۳۴۵ با چاپ کتاب «مهمان ناخوانده» کار انتشار کتاب برای کودکان را آغاز کرد و تا کنون بیش از ۱۴۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده است. مدیریت چاپ و انتشار کانون سالانه چند میلیون نسخه به چاپ می رساند . این واحد از دو بخش اصلی واحد کارشناسان و شورای اصلی تصویب آثار تشکیل شده است. نویسندگان آثار خود را به دبیرخانه عرضه می کنند ، کارشناسان هر یک نظر خود را اعلام می کنند و چنانچه اثر امتیاز لازمه را به دست آورد ، اثر برای چاپ به دیگر واحدها ارسال می شود.
۵-۱-۲ اهداف
کانون با بیش از چهار دهه فعالیت مستمر و پیگیر ، اثری به جای ماندنی بر ادبیات و هنر کودکان گذاشت. تأسیس کانون بیش از هر چیز ، زاده تحولات اجتماعی بود. فقر شدید در حوزه تولیدات فرهنگی کودکان ، افزایش تعداد باسوادان و به تبع آن تشدید نیاز به محصولات فرهنگی عواملی بودند که هم انگیزه تأسیس کانون شدند و هم موجب موفقیت آن در سطح ملی و بین المللی. کانون در فراز و نشیب فعالیت های خود فضایی را ایجاد کرد که در آن یک نسل از هنرمندان و نویسندگان جوان حول محور ادبیات و هنر کودک گرد هم آمدند و ضمن شکوفا کردن استعدادهای خود آثاری آفریدند که هم در نوع خود ارزشمند بودند و هم به عنوان الگوی مناسب مورد استفاده دیگران قرار گرفتند.
۵-۱-۳ معرفی نمونه های روش های تصویرسازی علمی-آموزشی
از میان آثار علمی – آموزشی نشر کانون تعداد محدودی کتاب را به عنوان نمونه ای از روش های ارائه تصویرسازی علمی-آموزشی این نشر انتخاب کرده ام که در ادامه این فصل با این آثار و روش های ارائه آنها آشنا خواهیم شد.
در ابتدا به معرفی کتاب «نقلی» می پردازیم که در ۳ شماره به چاپ رسیده است.این مجموعه شامل داستانهایی از قهرمان اصلی کتاب «نقلی و پدربزرگش» است.روند کتاب به گونه ایست که کودک با چگونگی زندگی و نحوه رویارویی شخصیت اصلی داستان با وقایع زندگی و دید او نسبت به پیرامون خویش آشنا شد و راه کارهای مناسب را در این پروسه آموزشی می بیند. روش تصویرسازی که تصویرگران برای بیان مفهوم در نظر گرفته است کلاژ می باشد. تصویرگر در این کتاب هر مرحله از داستان را به صورت پلان به پلان در هر صفحه به تصویر کشیده که باعث لذت بخشی آموزش شده است. در ارائه این کتاب از روش خاصی استفاده نشده ، از همین رو می توان گفت که این کتاب صرفاً یک کتاب تصویری آموزشی است.(تصویر ۵-۱)
(تصویر ۵-۱)
کتاب «ماجراهای شیری که غمگین بود» را نیز می توان در رده کتابهای آموزشی کانون قرار داد. این کتاب به گونه ای تصویرسازی شده که در خلال داستان حیوانات به آموزش اعداد به کودک می پردازد. کودک در این کتاب با تصویرسازی حیوانات آشنا شده و با افزایش آنها در هر پلان به شمردن ترغیب و با خواندن متن و دیدن تصویرسازی کتاب از نوع آموزش آن لذت می برد. سایز کتاب خشتی بوده و در آن از روش کلاژ با اشیاء روزمره ای همچون لباس،روتختی،دکمه و … استفاده شده است. (تصویر ۵-۲)
(تصویر ۵-۲)