خاک این مناطق (هزاره جات و بامیان) نیز برای کشاورزی مناسب نیست؛ زیرا حجم آن بسیار کم است. کوهها اغلب از سنگ تشکیل شده است. نوع خاک نیز مرغوب نیست. با توجه به سنگزار بودن منطقه، خاک آن نیز بیشتر از نوع ماسه ای که از فرسایش سنگ ها براثر مرور زمان، به وجود آمده است . [۵۶۲]
آب
هرچند مناطق مرکزی افعانستان و بامیان، منبع چند رودخانه بزرگ و کوچک کشور است؛ ولی متأسفانه مردم خود این مناطق کمتر میتوانند از این آبها استفاده کنند. رودخانه های بزرگی از بامیان سرچشمه میگیرد ولی از آنجایی که بامیان را کوههای بلند و کوههای عمیق دربر گرفته است، این مناطق خاک کافی برای آبیاری ندارند. از سویی آب از ته دره‌ها می گذرد ومردم هم امکاناتی که بتواند آن را بالا بکشد ندارد. در این منطقه گرچه سرچشمه رودخانه های بزرگ است، مردم بیش از آنکه بتوانند ازاین آبها استفاده کنند، از طغیان آبها ضرر می کنند. درختان میوه کمتر در بامیان به علت سردی هوا رشد میکند.[۵۶۳]
دامداری
دامداری ازگذشته دور تا امروز رواج داشته است . دام به عنوان دومین تأمین کننده زندگی شیعیان افغانستان و بامیان می باشد. شیعیان بامیان محصولات گوناگونی از آن می گیرند که مهمترین آنها عبارتند از:
استفاده از پشم گوسفندان
ازپشم گوسفند و موی بز استفاده‌های فراوانی می شود. زنان پشم گوسفند و موی بز را ریسیده، از آن نخهای پشمی ظریفی می سازند و د ربافتن محصولات مختلف استفاده می کنند .برخی از محصولات پشمی عبارتند از:
الف- برک (brak): برک نوعی پارچه دست باف است که با آن کت ، شلوار گرم زمستانی، چپن(عبای افغانستانی) و واسکت(جلیقه) میدوزند. برک را با نخ پشمی در کارگاه های دستی و سنتی میبافند و سپس بر روی سنگ همواری که زیر آن آتش میسوزد، چنان مالش میدهد تا ضخیم و با کیفیت شود.با برک اغلب لباس زمستانی میدوزند. این پارچه دست باف به رنگهای سیاه و ترکیب سیاه و قهوه‌ای که رنگهای طبیعی پشم است، بافته میشود. برک را زنان و دختران هزاره میبافند.این پارچه از مجصولات خوب هزاره (بامیان) به شمار میرود وحتی امروز نیز برای خود مشتریانی دارد.[۵۶۴]
ب- انواع بافتنی: زنان هزاره(بامیانی) با نخهایی که از پشم به دست می آید، ژاکت، جوراب و دستکش و کلاه و شال گردن می بافند.
آب هوای مناطق مرکزی افغانستان و بامیان سرد و زمستانهای آن طولانی است و مردم این مناطق، با لباس پشمی توان مقاومت خود در برابرسرمای منطقه افزایش میدهند. [۵۶۵]
ج-لویی یا پتوی پشمی: یک از محصولات پشمی مناطق مرکزی لویی است. لویی نوعی پتو(کمپل) پشمی است که زنان میبافند و پس از مالش با آب داغ، آن را به پتویی ضخیم، گرم و زیبا تبدیل میکند.[۵۶۶]
د- انواع فرش: در بامیان از پشم فرشهایی مانند نمد، گلیم، قالین، می بافند. نمد نوعی فرش است که از پشم بدست می‌آید. بدین ترتیب که پشم را در سطح صافی پهن میکنند و با پشمهایی با رنگهای متفاوت نقشهایی روی آن ترسیم میکنند. سپس با آب داغ آن را چنان مالش میدهند که به فرشی زیبا تبدیل شود.
۲-لبنیات
همه خانه های روستایی شماری گوسفند وبز و گاو شیرده دارند و نیازهای لبنی خود را با آنها برآورده میسازند. محصولات لبنی آنها شامل شیر و ماست، دوغ، چکه(کشک)، قروت(کشک خشک)، پنیر، مسکه(کره) و روغن زرد(روغن حیوانی ) است. در قدیم مردم هزاره رمه های بزرگ و محصولات لبنی فراوانی داشتند؛ به همین دلیل حکام جور بخش زیادی از مالیات غیر عادلانه را روغن زرد میگرفتند.
۳-گوشت
یکی از مهمترین محصولات دامی، گوشت است. دام و طیوری که برای تأمین گوشت ذبح میشود عبارت است از: گاو وگوسفند، بز، مرغ، خروس. درزمستان مردم از گوشتی که خشک شده (قدید) استفاده میکردند.
۴-پوست
پوست حیوانات اهمیت فراوانی دارد. چرم که از روزگاران قدیم برای ساختن بسیاری از ابزار و لوازم زندگی انسان ها به کار رفته و تاکنون نیز آن ادامه دارد.
صنعت
صنعت در میان هزاره ها رواج داشته است. تیمورخانف در ذیل قرن نوزدهم مینویسد:« در هزاره جات ذیل نظر به دیگر حرفه ها بیشتر انکشاف یافته بود: نساجی، بافندگی، چرم گیری، کفش دوزی، خیاطی، زرگری و آهنگری».[۵۶۷]با توجه به وجود معادن غنی در مناطق مرکزی افغانستان و به خصوص بامیان صنعتگران محلی در قرن نوزدهم از معادن منطقه، به ویژه معدن آهن «آجه گگ» که از میزان خلوص بسیار بالایی برخوردار است، آهن استخراج کرده، برای رفع نیازها خود از آنها بهره برداری میکردند.تیمورخانف دراین باره مینویسد: « در هزاره جات طریقه ابتدایی ذوب و استخراج آهن معمول بوده و انکشاف نیز یافته بود. آهنگران و اسلحه سازان از آهن یا فولاد استخراج شده، حتی اسلحه هایی با مرغوبیت و جنسیت عالی تولید میکردند ».[۵۶۸]
صنایع دستی
صنایع دستی در میان همه مردم هزاره از جمله بامیان رواج داشته است.که مهمترین آنها عبارتند از:
-
- زرگری
مهمترین ماده زیورآلات زنانه و مردانه در روستاهای افغانستان به طورعام و برای بامیان به طور خاص، نقره است.زرگران هزاره در ساختن انواع انگش
تر زنانه و مردانه و زیور آلات زنانه مهارت خاص دارند. آنها برای تزیین نقره از نقشهایی ماهرانه که «سوادکاری » نامیده میشود، استفاده میکنند.استادان سوادکاری نقشهای خاصی را روی نقره حک میکنند. سپس نقاط کنده کاری شده را با ماده سیاه رنگی پرکرده و در پایان روی آنرا صاف میکنند. سوادکاری نقره جات را ثابت و دامدار میکند و با گذشت زمان خراب نمی شود.[۵۶۹]
-
- آهنگری
صنعت آهنگری از قدیم در میان شیعیان مرکز افغانستان بسیار پیشرفته بوده است.این مردم در گذشته حتی برای رفع نیازهای محلی خود فلزات را از معادن استخراج میکردند.تیمورخانف مینویسد: «هزاره ها در قرن نوزدهم توانسته بودند با طریقه بسیار ساده و ابتدایی فولاد، مس، قلع و گوگرد ازآنجا استخراج نماید».[۵۷۰]
مهمترین محصولات
سیب و گردو و سیب زمینی و شلغم و گندم و ماش و عدس و گندم و جو و یونجه و … است.
ابزار و شیوه‌های تولید کشاورزی
ابزار شخم زنی درهزارهجات و بامیان گاو است که در آن از نیروی گاو و گاه الاغ و قاطر استفاده میشده است. بخش وسیعی از زمین زراعی این مردم برای گاو آهن نیز کوچک است و از بیل و نوعی کلنگ به نام «چپچور»یا «کَرَن» برای شخم زدن استفاده می شود.بیشتر محصولات کشاورزان آبی است و مقدارکمتری به صورت دیمی است. آب محصولات از رودخانه های کوچک و بزرگ و کاریزها تأمین میشود. جویهای کوچکی که از کنار رودخانه ها کشیده شده است، قطعات کوچک زمینهای زراعی را که در اطراف رودخانه‌ها قرار دارند، سیراب میکند.
درآمد
مردم بامیان و هزارهجات بیشتر به کشاورزی مشغول هستند و درآمد آنها معمولا از فروش محصولات کشاورزی و محصولات دامی میباشد.
در دوران اخیر با توسعه شهرنشینی مردم بامیان و شیعیان به شغلهایی همانند کاسبی جزء نیز روی آوردند.
نتیجه گیری فصل سوم
-
- از مهمترین نشانه های شیعیان در یک منطقه می توان به نقاط حضور عالمان شیعی و نقاط حضور علویان و جریانات سیاسی – اجتماعی شیعی می توان نام برد.
-
- به غیر از سلسله های غزنویان و سلجوقیان و حکومت ابدالیان، شیعیان بامیان زمینه رشد خوبی داشتند.
-
- متأسفانه شیعیان بامیانی نتوانسته در مقامهای بالای دولتی و سیاسی راه پیدا کند، ولی از نظر علمی بامیان افرادی همانند ابوهارون سنجی که شاگردش از اصحاب امام رضا (ع) بود و بیدخت منجم و دهقان فرامرز بهمنش را پرورش داده اند.
-
- در قرن یازدهم قمری مذاهب حنفی و شیعه امامیه و اندکی خارجی در بامیان وجود داشت. در دوران معاصر اکثریت ساکنان بامیان شیعیان هستند و مقدار اندکی حنفی و اسماعیلی هستند.
-
- بامیان تا قبل از حمله مغول دارای رونق اقتصادی فراوان بوده است، گرچه با حمله صفاریان کمی از رونق آن کاسته شد، ولی در دوره های بعد دوباره بامیان رونق گرفت . اما بعد از حمله مغول، بامیان هیچگاه نتوانست رونق اقتصادی خود را بازیابد.
-
- اقتصاد بامیان بر اساس دامداری و کشاورزی است، گرچه در این منطقه خاک آن مرغوب نیست و هوای آن بسیار سرد است.
- فرهنگ مردم بامیان بر اساس فرهنگ اسلامی شیعی است و ارزشها بر آن اساس است.
