۳- ۲- ۵- نظریه افزایش جمعیت
پیروان این گروه بر این باورند که امکانات طبیعت و کره زمین برای تغذیه و تامین وسایل زندگی افراد بشر نامحدود و یا لااقل بسیار وسیع است. بنابراین از افزایش جمعیت نباید بیم داشت، بلکه برعکس باید باتوجه به مزایا و محاسنی که این امر می ­تواند به دنبال داشته باشد از آن استقبال کرد. به طور کلی اکثر ادیان و به ویژه ادیان الهی، طرفدار افزایش نفوس بوده و تکثیر اولاد را تشویق و جلوگیری از آن را غالباً نهی می­ کنند (کتابی، ۱۳۸۷). اما به نظر می­رسد دیدگاه اسلام چیز دیگری است. دین اسلام، از طرفی، به آیات و احادیثی اشاره می‌کند که موافق تشکیل خانواده و افزایش موالید است که از این طریق تاکید عمده­ای بر شکل­ گیری خانواده و تولید مثل به عنوان وسیله­ای برای تضمین بقاء و تداوم نسل انسانی دارد. از طرف دیگر، آیات و احادیثی نیز وجود دارد که به طور ضمنی جلوگیری از حاملگی را جایز دانسته است. برای مثال موضوع شیر دادن مادر به بچه به مدت دو سال مورد تاکید قرار گرفته است. از آن­جا که حاملگی موجب قطع شیر مادر می­ شود، می­توان استنباط کرد که عمل به توصیه­های قرآنی می ­تواند در ایجاد فاصله­گذاری مناسب بین موالید موثر افتد. در این زمینه هم­چنین می­توان به جهت­گیری موافق فرهنگ اسلامی در زمینه استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی از جمله روش نزدیکی منقطع اشاره کرد که در قوانین فقهی اسلامی مجاز شمرده شده است (میرزایی، ۲۰۰۴).

۳- ۲- ۶- نظریه مخالفان افزایش جمعیت
پیروان این نظریه، افزایش جمعیت را به عنوان یک واقعیت پدیده­ای انکارناپذیر دانسته و در عین حال بر این باورند که می­توان با بهره گرفتن از روش­های پیشگیری از حاملگی از افزایش بی­رویه آن جلوگیری کرد و از این طریق جامعه را از پیامدهای سوء عدم تعادل میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی برحذر داشت. این گروه نه تنها افزایش جمعیت را باعث توسعه و پیشرفت جوامع نمی­دانند بلکه حتی آن را مانع توسعه نیز می­دانند. آن­ها می­گویند تجربه تاریخ نشان داده است که هر زمانی کمیت بر کیفیت غلبه کرده، پیشرفت مادی و اجتماعی جوامع متوقف شده ­است (بهنام، ۱۳۴۸).
۳- ۲- ۷- نظریه حد مطلوب جمعیت
نظریه حد مطلوب جمعیت نخستین بار به طور رسمی طی سال­های ۱۸۶۵-۱۸۱۰ توسط کارل وینکل^[۱۵] پروفسور آلمانی مطرح شد. او ملت­های جهان را به سه گروه ملت­های کم­جمعیت، ملت­های پرجمعیت و ملت‌های با جمعیت متناسب تقسیم کرد. نامبرده بر این باور است که بایستی در دفع دو خطر کوشید: زیادی جمعیت و کمی جمعیت و میان این دو حد است که می­توان تصوری از تعادل و یا وضعی متناسب و منطقی داشت (تقوی، ۱۳۸۲).
افلاطون تعداد و سکنه جمهوری ایده­­الی خود را دقیقا ًمشخص کرد (آن را مقدار ۵۰۴۰ نفر در نظر گرفته‌است) او می­گفت چنین جمعیتی می ­تواند نیازمندی­های­ جامعه را به هنگام جنگ برآورد و اجرای درست بخش زمین­ها و نظام مالیات­ها را عملی سازد. وی درباره ثابت نگه داشتن شمار مردم یک شهر به یک میزان می­گوید: تعداد زناشویی­ها را به تشخیص زمامداران واگذار خواهیم کرد و تا آنجا که شدنی است با توجه به مرگ و میر و جنگ و بیماری­ها و پیشامدهای همانند دیگر شمار مردم شهر را به یک میزان نگه دارند (کلانتری، ۱۳۶:۱۳۷۸).
۳- ۲- ۸- تئوری تغییر و پاسخ جمعیتی
تئوری تغییر و واکنش­ جمعیتی توسط دیویس^[۱۶] به عنوان یک مقدمه نه به عنوان یک راه حل برای تئوری انتقال جمعیتی مطرح شد. توجه دیویس به علل رشد جمعیت، بر اساس فرضیاتی است که او آن­ها را به عنوان علل اصلی رشد جمعیت می­داند. مشکل اساسی تلاش­ های دیویس مربوط به موضوع محوری تئوری انتقال جمعیت بود. دیویس یک سوال در تئوری خود مطرح می­ کند و آن این است که چگونه کاهش مرگ و میر منتهی به کاهش باروری می­ شود؟ برای پاسخ به این سوال، دیویس این سوال را پرسید که به هنگام کاهش مرگ و میر چه اتفاقی می­افتد؟
پاسخ این است که بیشتر بچه­ها تا بزرگسالی باقی می­مانند در حالی که فشار بزرگی بر خانواده وارد کرده و افراد برای رهایی از این فشار مجبور به سازماندهی دوباره زندگی­شان می­شوند این واکنش مردم نسبت به تغییر جمعیتی می­باشد. باید دانست که واکنش­های آن­ها بر حسب هدف­های فردی است نه اهداف ملی، و به ندرت آنچه که دولت می­خواهد اتفاق می­افتد. اگر اعضای یک جامعه آماده دریافت روش رفتاری خاص نباشند، به آن روش رفتار نخواهند کرد.
دیویس پیشنهاد کرد که قوی­ترین انگیزه برای محدود کردن خانواده ترس از فقر یا اجتناب از رنج آن چنان که مالتوس^[۱۷] بحث می­کرد نیست. بلکه چشم­انداز موفقیت بیشتر است که اغلب مردم را برمی‌انگیزد تا تعداد فرزندان کمتری داشته باشند. او در نهایت تاکید می­ کند که حداقل تمایل برای بقاء نسبی فرد در جامعه ممکن است باعث جلوگیری از داشتن فرزند زیاد شود.
۳- ۲- ۹- نظریه مبادله
انتخاب نظریه مبادله برای موضوع مورد تحقیق به این دلیل است که دو انگاره واقعیت اجتماعی (شبکه یا ساخت شبکه­ ای) و انگاره رفتار اجتماعی (رفتار مبادله­ای) را به هم پیوند می­زند. از طرف دیگر این تئوری یکی از مسائل بحث­برانگیز جامعه شناسی را که شکاف بین سطح خرد و کلان است را حل می‌کند. به این ترتیب که ماهیت واحدها می­توانند خرد و کلان باشند. کنشگر می ­تواند یک فرد یا یک واحد جمعی باشد که قابلیت تقویت از محیط را دارد. واحدها می ­تواند اشخاص فردی یا واحدهای پیوسته­ای مثل گروه­ ها، سازمان­ها و ملت­ها باشند.
امرسون^[۱۸] بنیان­گذار این تئوری سه پیش­فرض اساسی برای نظریه مبادله قائل است که عبارتند از:
الف: کسانی که از رویدادها نفع می­برند، گرایش به کنش معقولانه در جهت وقوع آن رویداد دارند.
ب: انسان­ها سرانجام از رویدادهای رفتاری دلزده می­شوند چنان که این رویدادها به تدریج خاصیت خود را از دست می­ دهند.
ج: منافعی که انسان­ها از رهگذر فراگردهای اجتماعی بدست می­آورند بستگی به منافعی دارد که آن­ها می توانند در مبادله ارائه کنند.
بر اساس یکی از این اصول هر چه یک موقعیت، منابع چندگانه پاداش برای یک شخص فراهم نماید، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. بر اساس اصل دیگر، هر چه ارزش پاداش­های دریافت شده به وسیله یک شخص در یک موقعیت بیشتر باشد، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد.
از آن جا که استفاده از وسایل جلوگیری پاداش­های مختلفی را برای زوجین فراهم می­نماید تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می­باشد. کارایی وسایل جلوگیری از بارداری بستگی به ارزشی دارد که زوجین برای وسایل جلوگیری از بارداری قائل هستند. بدیهی است که ارزش هر یک از انواع وسایل جلوگیری متفاوت بوده و طبیعی است که در این شرایط نگرش و تمایل زوجین نسبت به هر کدام متفاوت باشد که در جای خود قابل بررسی است.
بنابراین اصل می­توان نتیجه گرفت که تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری توسط زوجین ممکن است تحت تاثیر عوامل زیر باشد: کارایی انواع وسایل جلوگیری، عدم تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری به دلیل عدم دسترسی به آن­ها، مشکلات و نارضایتی­هایی که در اثر استفاده از وسایل جلوگیری از باروری توسط زوجین ایجاد می­شوند.
۳- ۳- چارچوب نظری مورد استفاده
چارچوب نظری، راهنمای اصلی پژوهشگر در ارائه مدل، فرضیات، تدوین پرسشنامه و تبیین علی متغیرهای مورد مطالعه می­باشد. انتخاب چارچوب نظری علاوه بر آن که اجازه می­دهد پرسش آغازی را از نو فرمول بندی یا به صورت دقیق­تری بیان کنیم، به عنوان شالوده­ای برای ارائه فرضیه­هایی بکار می­رود که به اعتبار آن­ها محقق پاسخ منسجمی به پرسش آغازی خواهد داد. در چارچوب نظری، با توجه به جامعه و موضوع مورد مطالعه، باید نظریه­ای انتخاب شود که مدل ارائه شده توسط آن، بیشترین قدرت تبیین­کننده را برای حل مسئله داشته باشد. در واقع، بر پایه چارچوب نظری است که محقق زاویه نگرش و دید خود را نسبت به یک پدیده روشن می­سازد (لهسائی­زاده، ۲۳:۱۳۸۵).
در هر تحقیقی، مبحث چارچوب نظری یکی از مباحث بسیار مهم می­باشد. به این معنی که محقق تئوری مورد نظر خود را انتخاب نموده و تئوری منتخب در تمام مراحل تحقیق مورد توجه می­باشد. تحقیق حاضر نیز از این قائده مستثنی نیست.
۳- ۳- ۱- تئوری اقتصادی
اساس این نظریه بر روی انتقال باروری است که تئوری تقاضا نامیده شده است و فرض بر این است که افراد هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری را در نظر می­گیرند. در جامعه شناسی و جمعیت شناسی هزینه­ های استفاده از وسایل جلوگیری شامل هزینه­ های جسمی و هزینه­ های روحی است. فایده استفاده از وسایل جلوگیری وقتی آشکار می­ شود که از حاملگی­های ناخواسته جلوگیری می­ کند.
بعضی تئوری­ها مکانیسم­های خاص را در نظر می­گیرند که علت انتقال باروری را به تمایل و انگیزه برای بچه­دار شدن می­داند از وقتی که فایده استفاده از وسایل جلوگیری ریشه در باروری مورد انتظار دارد این قابل توجه است که این تئوری­ها دقیقا انگیزه­ های دیگر برای استفاده از وسایل جلوگیری را مورد بررسی قرار نمی‌دهد. در این تئوری اختلاف وجود دارد چون هر یک از این شاخص­ های تئوری سعی می­ کند به طور جداگانه هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با توجه به داشتن بچه­داری بررسی کند.
از طرف دیگر هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با هزینه و فایده فرزندآوری مرتبط است. این تئوری توسط نمودار زیر توضیح داده می­ شود. با توجه به جدول هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از هزینه و فایده بچه­داری تاثیر می­گیرد و بر رفتار واقعی استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر می­ گذارد.
جدول ۳-۱: هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری
هزینه استفاده از وسایل جلوگیری
هزینه فرزندآوری
فایده فرزندآوری
استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری

فایده استفاده از وسایل جلوگیری
هزینه فرزندآوری
فایده فرزندآوری

نظریه اقتصادی، با توجه به زمینه اقتصادی، انسان­ها را افرادی عقلانی به حساب می ­آورد که برای انجام هر کاری اقدام به ارزیابی هزینه و فایده اقتصادی امور می­ کنند. این دسته نظریات دچار نوعی تقلیل هستند، بنابراین قادر به تبیین کامل رفتار باروری نمی­باشند. هم­چنان که استرلین بیان می­ کند عوامل اقتصادی به تنهایی نمی­تواند تعیین کننده ارزش فرزند و رفتار باروری باشد بلکه عوامل دیگری مانند منافع اجتماعی، سلیقه­ها و علایق خانواده نیز بر رفتار باروری موثرند.
با توجه به نظریات بالا این نکته روشن می­ شود که استفاده از وسایل جلوگیری تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می­گیرد که در تئوری اقتصادی استفاده از وسایل جلوگیری به سود و هزینه فرزندآوری بر می­گردد و به این که هر چه فرزند دارای سود و فایده باشد کم­تر از وسایل جلوگیری استفاده می‌شود، تعداد فرزندان و جنسیت فرزند بر روی انتخاب روش تاثیر می­ گذارد. در این نظریه استفاده از وسایل جلوگیری به سود و زیان وسیله و شرایط اجتماعی و اقتصادی برمی­گردد. این نظریه بیان می‌کند که افراد انتخاب­شان بر اساس سود و زیان (هزینه) صورت می­گیرد. زوجین با توجه به سنجیدن این که فرزند چقدر سود و هزینه دارد دست به انتخاب وسایل جلوگیری می­زنند وقتی که در یک جامعه فرزند زیاد ارزش نباشد و والدین به فرزندان دلخواه‌شان دست پیدا کنند معمولا وسایلی را انتخاب می­ کنند که قدرت ریسک حاملگی را پایین آورد (حسینی، ۱۳۹۰).
۳- ۳- ۲- نظریه کنش اجتماعی تالکوت پارسونز:
تالکوت پارسونز، جامعه­شناس مشهور آمریکایی در کتابش تحت عنوان “ساخت کنش اجتماعی” بیان می­ کند که کنش­های اجتماعی در قالب هنجارها و ارزش­های اجتماعی سازمان می­یابند، هنجارهای اجتماعی کنش فرد را در جهت همنوایی نهایی نظام ارزشی اجتماعی سوق می­دهد.
در همین کتاب است که پارسونز از یک کنش داوطلبانه که به وسیله افراد در یک قالب اجتماعی صورت می‌گیرد، سخن به میان می ­آورد و آن را ناشی از موقعیت و نقش اجتماعی فرد در جامعه دانسته و بر اساس آن به تحلیل می ­پردازد. به نظر او تمام کنش­ها رفتارند، اما تمام رفتارها کنش نیستند، کنش بر خلاف رفتار ارادی است و ارزش­های موجود تنها نوع کنش را مشخص می­ کند (توسلی، ۱۸۹:۱۳۸۰).
در این سیستم و نظام داوطلبانه کنش از نظر پارسونز، موارد زیر به چشم می­خورد:
۱- کنشگر: که منظور پارسونز از کنشگران بیشتر اشخاص و افراد هستند.
۲- فضایی که شخص در آن قرار گرفته و در همین فضاست که کنش­های داوطلبانه افراد به وقوع می‌پیوندد.
۳- شرایط موقعیتی: که منظور پارسونز از این شرایط، طبقه جنسی افراد، مکان فیزیکی که در آن قرار دارند و محیط اجتماعی و… می­باشد که بیشتر از آن که فرد آن­ها را به دست آورده­ باشد (اکتسابی)، به افراد واگذار شده است (انتسابی).
۴- اهداف: پارسونز معتقد است که کنشگران همان افرادی هستند که از کنش­های خود هدف­های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… را دنبال می­ کنند.
۵- وسایل: کنشگران برای نیل به اهداف خود از یکسری وسایل استفاده می­ کنند که می­توانند ماهیتاً چندگانه باشند.
۶- ارتباط: منظور پارسونز از ارتباط، روابط و کنش­های میان عوامل فوق که همان کنشگر، شرایط، اهداف و ابزار است، می­باشد.
پارسونز معتقد است که مناسبات و روابط میان کنشگران و شبکه روابط متقابل میان افراد و گروه‌هاست که نظام کنش را تشکیل می­دهد و فرضش بر این است که کنشگران خواستار به حداکثر رساندن رضایت خاطرند و چنان­چه با دیگر افراد در کنش متقابل قرار گرفته و رضایت خاطر کسب کنند، کنش خودشان را مجدداً تکرار خواهند کرد.