برلسون^[۴۰] (۱۹۸۲) به نقل از وال ورث^[۴۱] در پژوهشی نحوه طرح جنگ آمریکا و مکزیک در اواسط قرن ۱۹را در کتاب های درسی تاریخ دو کشور مقایسه کرده است. بنابر نتایج بررسی وی، در محتوای کتاب های درسی آمریکایی آمده است که آمریکا مدت زمان زیادی توهین های رؤسای جمهوری مکزیک را تحمل کرده و سپس وارد جنگ شد و به حاشیه ای از سرزمین بومیان قناعت کرد؛ اما در مقابل در محتوای کتاب های درسی مکزیک آمده است که آمریکا بی رحمانه بر سرزمین های مکزیک تسلط یافته است.
ونزلر^[۴۲] (۲۰۰۳) با مقایسه کتاب هاى درسى دو کشور آلمان و انگلیس، مشاهده کرد که در هر دو کشور طى ۷ تا ۸ درس به موضوع هولوکاست پرداخته شده است، با این تفاوت که اهمیت هولوکاست در کتاب هاى درسى کشور آلمان بیشتر است. در کتاب هاى درسى هردو کشور، تصاویر زیادى از قربانیان این فاجعه نشان داده شده است تا دانش آموزان به محض باز کردن کتاب هاى درسى خود احساس نفرت، ترس و انزجار کنند و این موضوع به عنوان اولین گام براى آموزش دانش آموزان است تا چنین رویدادى هرگز تکرار نشود.
الخبتى^[۴۳] (۲۰۰۵) با تحلیل محتواى۲۳ کتاب درسى از بین کتاب هاى درسى آموزش عمومى اسراییل، مشاهده کرد که ۱۹ کتاب یعنى ۶/۸۲ درصد آن حاوى نگرش منفی نسبت به مسلمانان و اعراب است.۱۳درصد از این کتاب ها نگرش خنثى داشته و ۳/۴ درصد هم نگرش مثبت داشته اند. در این کتاب ها اسلام با تجاوز، شمشیر و زور پیوند خورده و به عنوان مذهبى معرفی شده که با سرنیزه، کشورهاى دیگر را به اشغال درآورده است. از سوى دیگر، در این کتاب ها مطالب زیادى در رابطه با برترى ملل و مذهب یهود بر سایر مذاهب مطرح شده است.
۲-۲۰٫ جمع بندی
در یک فرایند طبیعی برای شکل گیری و نهادینه سازی فرهنگی خاص، ابتدا افراد جامعه نسبت به موضوعات و عناصر بنیادین تشکیل دهنده آن فرهنگ آشنایی پیدا می کنند و سپس با آگاهی یافتن از مزایا و آثار موجود در آن، انگیزه و تمایل لازم نسبت به آن فرهنگ، وجودشان را فرا می گیرد. آن گاه برای دستیابی و بهره مندی از آن چه شناخته اند، دست به تلاش و کوشش خواهند زد. حال اگر بخواهیم تمام رویدادهای بزرگی که در تاریخ زندگی به وجود آمده و در صفحات تاریخ ثبت شده است را مشخص نماییم و آن ها را ارزیابی کنیم، هیچ کدام از آن ها ارزشمندتر و با اهمیت تر از مسأله ایثار و شهادت نیست، چرا که ایثار و شهادت تنها یک مقوله از خودگذشتگی و فداکاری نیست، بلکه از خود گذشتگی و فداکاری توأم با بیدار کردن و زنده نمودن تمام انسان ها از حالت خفتگی و بی توجهی است.

بنابراین چنانچه اجتماعی بخواهد از فرهنگ سازنده و دستاوردهای پیش برنده ایثار و شهادت بهره مند گردد، لازم است آگاهانه، هدفمند و برنامه ریزی شده برای ایجاد و گسترش و نهادینه سازی این فرهنگ در نسل جوان، سعی و کوشش کرده و هر یک از عوامل تأثیرگذار، که یکی از آن ها نظام آموزشی می باشد را در این عرصه به گونه ای چینش کند که در جمع، از کارکرد مناسب آن ها به اهداف مورد نظر نائل آید.
فرهنگ ایثار و شهادت، فرهنگی است که بدون خودخواهی و خود محوری و با آزاد اندیشی و رسوخ در اعماق قلب نسل جوان جامعه، نسبت به ویژگی های این دوره و تهدیدات زمانه بی تفاوت نیست، بلکه به جای دیدن ضعف ها از قوت های نوجوانی و جوانی می گوید و به جای مرغوب شدن نسبت به تهدیدات زمانه، همان را به فرصتی جهت پیشبرد اهداف ماندنی خود تبدیل می نماید. همچنین تأمل در فرهنگ ایثار و شهادت، حکایت از آن دارد که به موازات رشد و گسترش این فرهنگ، می توان امیدوار بود که بسیاری از معضلات و نابهنجاری ها در جامعه رو به کاهش خواهد رفت. حال اگر نسل جوان جامعه به گونه ای تربیت و پرورش یابند که فرهنگ ایثار و شهادت با تمامی مؤلفه هایش به عنوان فلسفه ی زندگی، سرنوشت آن ها را رقم زند در این صورت، نه تنها خودشان ناآگاهانه در منجلاب ظلم و فساد نخواهند افتاد، بلکه به هیچ وجه با مظاهر آن نیز سازش نخواهند کرد و به علاوه به طرق مختلف (البته شیوه های خردمندانه) به مبارزه حتی تا پای مرگ با آن ها خواهند پرداخت. مسلماً چنین نسل هایی مانع بروز بسیاری از فرصت ها و موقعیت هایی که فساد برانگیز است، خواهند شد. در این صورت، جامعه سیر صعودی سلامت را طی خواهد کرد.
در پایان می توان نتیجه گرفت که شناسایی عناصر بنیادین فرهنگ ایثار و شهادت، دلالت بر آن دارد که شکوفایی و پرورش و نهادینه سازی این عناصر، مقدمه ی رشد و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت است. به عبارت دیگر، رشد و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، امری پسینی و وابسته به پرورش عناصر تشکیل دهنده آن می باشد. از این رو با توجه به این استنتاج، نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور بایستی شکوفایی و پرورش این عناصر بنیادین را سر لوحه ی اهداف و برنامه های خود قرار دهد.
شکل شماره ۲- ۷٫ چارچوب مفهومی فصل دوم پژوهش
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱٫ روش پژوهش
با توجه به عنوان پژوهش و ابزارهای مورد استفاده، پژوهش توصیفی حاضر متشکل از روش های؛ تحلیل اسنادی^[۴۴]، تحلیل محتوا^[۴۵] و نیز پیمایش^[۴۶] بوده و رویکرد آن نیز کاربردی محسوب می گردد.
در ابتدا مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت، از مبانی نظری و سوابق پژوهشی احصاء و اهداف مصوب دوره متوسطه از لحاظ توجه به مؤلفه های مذکور با بهره گرفتن از چک لیست تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفت، سپس مجدداً با مطالعه و بررسی مبانی نظری و پژوهش های مرتبط، عمده ترین راهکارهای نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس در چهار حیطه (آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، هنری) جمع آوری شد و بر اساس مجموع داده های حاصل، ابزار پرسشنامه محقق ساخته جهت شناسایی راهکارهای مؤثر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس از نظر دبیران، طراحی و اجرا گردید.
۳-۲٫ جامعه پژوهش
جامعه پژوهشی در بخش تحلیل اسنادی، شامل کلیه منابع نظری و سوابق پژوهشی موجود و مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت بود. در بخش تحلیل محتوا نیز جامعه پژوهشی شامل کلیه اهداف دوره متوسطه، مصوب ششصد و چهل و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش بود که در برگیرنده هشت حوزه (اعتقادی، اخلاقی، علمی و آموزشی، فرهنگی و هنری، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، زیستی) بودند. در بخش سوم پژوهش نیز، جامعه آماری شامل کلیه دبیران دوره متوسطه مشغول به تدریس شهر قم در سال تحصیلی ۹۴ ـ ۱۳۹۳ بودند که طبق آمار اخذ شده از اداره کل آموزش و پرورش استان قم، تعداد آن ها ۲۹۲۵ نفر بوده است.
جدول شماره ۳-۱٫ توزیع جامعه دبیران دوره متوسطه شهر قم به تفکیک ناحیه آموزشی و جنسیت