مردم تمدن‌ها‌ی ماقبل تاریخ با انگیزه بدست آوردن غذا، دوری از خطر و نقل مکان به آب و هوای  مساعد مسافرت میکردند. با افزایش مهارت و کسب فنون نیاز انسان به زندگی بدوی و خانه بدوشی کاهش یافت و دیگر با انگیزه تجارت و معامله کالا مسافرت میکرد. از آنجا که امپراتوری‌ها‌ی عهد باستان در قاره‌ها‌ی آفریقا، آسیا و خاور میانه ایجاد شدند زیر بنای اقتصادی بوجود آمد که باعث ایجاد جاده‌ها‌ و راه‌ها‌ی آبی و همچنین وسایل نقلیها‌ی برای سهولت راه شد. (چاک،وای گی، ۱۳۸۵: ۲۷)

قدیمیترین اشکال گردشگری که در اروپا بسیار رایج بوده، مسافرت‌ها‌ی اشراف و شاهزاده‌‌ها‌ی جوان بوده است که به منظور آشنایی با شیوه‌‌ها‌ی مختلف حکومت و زندگی مردم به نقاط مختلف صورت می‌گرفته است. چنین مسافرت‌ها‌یی جزئی از برنامه‌‌ها‌ی سنتی آموزش و پرورش آنان را تشکیل می‌داده که بعضاً تدارک آن توسط سازمان‌ها‌ی ویژه‌ای که ماموریت ترتیب دادن آن را به عهده داشتند، انجام می‌گرفته است. گردشگری و سفر از جمله عادات قدیم طبقه حاکم و ثروتمند بوده است،‌‌ ها‌‌ردین امپراطور رم در فاصله سال‌ها‌ی ۱۱۷ تا  ۱۳۸ میلادی به قصد سیاحت و نظاره لحظه طلوع آفتاب از ستیغ قله آتنا رنج سفر را بر خود هموار کرد تا به خواسته‌‌ها‌یش دست یابد و رومیان صاحب مال و جاه و مقام نیز همواره به منظور اقامت و کسب درآمد و گذران اوقات فراغت، خانه‌‌ها‌یی را در روستا‌ها‌ی پیرامون شهر محل سکونت خود خریداری کرده و مورد استفاده قرار می‌دادند. (رضوانی، ۱۳۸۵: ۲۷)
تا آنجا که اطلاعات تاریخی نشان میدهد، قرن‌ها‌ی پیش از میلاد مسیح، فینیقی‌ها‌ که مردمی ‌تجارپیشه بودند، از طریق دریا و زمین برای عرضه و فروش محصولات خود و خرید اجناس و محصولات دیگران سفر میکردند و این شجاعت و استقبال آن‌ها‌ از خطر، راه را برای نشر تمدن وگسترش فرهنگ اقوام مختلف و آشنا ساختن آن‌ها‌ با یکدیگر هموار میساخت(کاظمی،۸:۱۳۸۵).
۲-۲-۲ قرون وسطی
در جوامع شرقی می‌توان نمونه‌‌ها‌یی از صور گذران اوقات فراغت و گردشگری تفریحی را در میان گروه‌ها‌ی اشرافی ردیابی کرد، مثلاً برنامه‌‌ها‌ی شکار دسته جمعی درباریان که در فرهنگ نقاشی ایران و در هنر مینیاتور منعکس است، خود حکایت از وجود نوعی از گردشگری تفریحی و سرگرم کننده در بین طبقات اشراف می‌نمایند.
اشکال دیگری از گردشگری در دنیای قدیم سفر‌‌ها‌ی درویشان، قلندران، جاسوسان و مسافرت‌ها‌ی استثنایی ماجراجویان بود، که برای کسب اطلاعات و ارضا حس حادثهجویی خود، صورت می‌گرفت. اینان اقدام به سفر‌ها‌ی زمینی و دریایی متهورانه می‌نمودند و با کشف سرزمین‌ها‌ یا راه‌ها‌ی تازه اعم از زمینی یا دریایی نامشان به عنوان کاشف در تاریخ ثبت شده است مانند کریستف کلمب، ماژلان، واسکودوگاما و بسیاری از سیاحان و مکتشفین که هنوز برای ما ناشناخته‌اند. (رضوانی، ۱۳۸۵: ۲۸)
مسافرت‌ها‌ی زیارتی به اماکن و یا شهر‌ها‌ی مذهبی از گذشته‌‌ها‌ی دور وجود داشته و در بین پیروان تمام ادیان روز به روز رونق گرفته و با استفاده و به کارگیری تسهیلات جدید، گسترش خارقالعاد‌ها‌ی یافته است. حج یکی از عوامل اصلی در ترغیب مسلمین به گردشگری بوده است. مردمان بیشماری از کلیه نقاط جهان آن روز، به کعبه مشرف می‌شدند. بسیاری از مسلمانان خصوصاً دو قشر بازرگانان و علما در اثر برخورد با مسلمانان سایر بلاد به سیاحت و زیارت سرزمین‌ها‌ی دیگر ترغیب می‌شدند. برخی چون ابنفضلان، ابن جبیر، ابن بطوطه و ادریسی آثاری را بر جای گذاشته‌اند که بیانگر عظمت تمدن اسلام و پیشتازی علمای مسلمان در این رشته است. اما آنچه مهم است این که بسیاری از سرزمین‌ها‌ برای اولین بار توسط مسلمانان کشف شده است، مثلاً نخستین توصیفی که از سرزمین چین به عمل آمده از سلیمان تاجر است و نخستین گزارش مکتوب درباره روسیه از ابن فضلان است.(همان منبع: ۲۹)
تجارت و مسافرت در اروپای قرون وسطی (قرن پنجم تا چهاردهم میلادی) رونق کمتری داشت، بصورتی که جاده‌ها‌ تقریباً از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و حتی خطرناک شد. طی این دوره دیدار از کلیسا‌ها‌ی مسیحیان نخستین اولویت مسافرت بود زیرا صومعه‌ها‌ی زیادی در نقاط مختلف پراکنده بودند و راهبان و کشیشان مسیحی مردم را تشویق به زیارت این مکان‌ها‌ میکردند. در سده چهاردهم، مسافرت به قصد زیارت به صورت یک پدیده انبوه و سازمان یافته درآمد و شبکه بزرگی از سازمان‌ها‌ی خیریه به کمک طبقات مختلف اجتماعی ایجاد شد. مسیحیان به بیتالمقدس و روم مسافرت میکردند و با وجود این که این مسافرت‌ها‌ اساس و رنگ مذهبی داشتند، مسافرت‌ها‌ی تفریحی و اجتماعی هم به حساب میآمدند.
در نیمه دوم سده سیزدهم، مارکوپولو مسیری از اروپا به به آسیا تعیین کرد. او در چین، پی به یک سیستم جاده‌ای بسیار عالی،که برای اولین بار در زمان سلطنت خانواده چو ساخته شده بود برد (۱۱۲۲-۱۲۲۱ قبل از میلاد). مارکوپولو کتاب خود را بر مبنای این سفر نوشت و این کتاب نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره زندگی شرق در آن دوران قرار گرفت. با اختراع چاپ، کتاب‌ها‌ در این زمینه رونق بسیار یافت، برای نمونه کتاب سرجان مندویل به نام مسافرت در سال ۱۳۵۷ به چندین زبان منتشر شد، که شرح مسافرت به نقاط دور و نزدیک دنیا، حتی تا آسیای جنوب شرقی به تفصیل در آن آمده است.
نخستین مسافرت کاروانی (دسته جمعی) مربوط به کاروانی است که در سده پانزدهم از ونیز به بیتالمقدس میرفت. پیش از شروع سفر از مسافران مبلغ مشخصی برای هزینه‌ها‌ی سفر مانند رفت و برگشت، غذا، استراحتگاه، حیوان برای حمل مسافر و بار و پولی که به عنوان رشوه باید پرداخت میشد، میگرفتند. نخستین نمونه (تاریخچه) غذا‌ها‌ی فوری امروزی را میتوان در مسیر این مسافرت‌ها‌ی پرجمعیت مشاهده کرد. فروشندگانی که انواع غذا‌ها‌، میوه‌ها‌، گوشت، ماهی، نان و شیرینیجات را به زوار میفروختند، بدین منظور چادر‌ها‌یی در مسیر کاروان‌ها‌ زده بودند. (چاک،وای گی، ۱۳۸۵: ۲۸)
 ۲-۲-۳ رنسانس
از سده چهارده تا هفده، بیشتر مسافرت‌ها‌ با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام میشد. در انگلستان، ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی مسافرت‌ها‌یی را برای آن‌ها‌ فراهم کرد و دانشگاه‌ها‌یی مانند آکسفورد و کمبریج در انگلستان و سالامانکا در اسپانیا به همراه بورس تحصیلی برای دانشجویان ایجاد نمود.
کاروان‌ها‌ی مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی، دارای ساختار و سازمانی منظم گردیدند و آن را «گراند تور» نامیدند. این کاروان‌ها‌ کار خود را در نیمه سده هفده شروع کردند و تا نیمه سده نوزده پا برجا بودند. بیشتر اعضای این کاروان‌ها‌ برای کسب دانش و تجربیات جدید به مسافرت میرفتند، معمولا این افراد از طبقه بالای اجتماع بودند که برای کسب دانش و فرهنگ مسافرت میکردند. (همـان منبع: ۳۰)
تا آنجا که اطلاعات تاریخی نشان می‌دهد، سیر و سیاحت برای استراحت و تفریح از اوایل قرن شانزدهم شروع شده و مردم برای بازدید از شهر‌ها‌ی بزرگ و معروف دنیا اقدام به مسافرت نموده‌اند.
سوابق تاریخی و معروفیت شهر‌ها‌ و جاذبه‌‌ها‌ی مختلفی که در آن‌ها‌ وجود داشت انگیزه سفر نخستین مسافران تفریحی بوده‌است. در قرن هفدهم هجوم مسافران به فرانسه، به جایی رسید که موجب شد شخصی به نام سن موریس در سال ۱۶۷۲ نشریها‌ی به نام راهنمای سفر به فرانسه منتشر نماید. مسافران غالباً از کشور‌ها‌ی آلمان، لهستان، دانمارک، سوئد، هلند و انگلیس به فرانسه سفر می‌کردند.(رضوانی،۱۳۸۵: ۳۰)
گراند تور یک راهنمای سفر داشت که در سال ۱۷۷۸ توسط توماس نوگنت تهیه شد و پر فروشترین کتاب معرفی گردید. (چاک،وای گی، ۱۳۸۵: ۳۰)
در مجموع می‌توان گفت، توسعه گردشگری مرهون پیشرفت‌ها‌ی حاصل در وسایل حمل و نقل بوده است، زیرا تحول حمل و نقل که همراه با افزایش سرعت وسایل مسافرت، ارزانی و آسایش نسبی آن بود انقلاب بزرگی در صنعت گردشگری به وجود آورد و باعث گردید تاسیسات پذیرایی گردشگری به سرعت توسعه یابد. هتل‌ها‌یی با استاندارد‌ها‌ی مختلف ساخته شد. متل‌ها‌ و اردوگاه‌ها‌ به جای مسافرخانه‌‌ها‌ی قدیم مورد استفاده توریست‌ها‌ قرار گرفت.
همچنین لازم به ذکر است که پیدایش گردشگری با مفهوم امروزی آن ناشی از تحولات قرن نوزدهم است که انقلاب صنعتی موجب اختراع وسایل رفاهی بسیار گشت و در نتیجه زندگی در شهر‌ها‌ طاقت فرسا شد از این رو نیاز مردم به استراحت و مرخصی و پیدایش وسایل مسافرتی راحت و سریع مانند هواپیما، کشتی، قطار، اتومبیل موجبات توسعه گردشگری را بیش از پیش فراهم آورد. ( رضوانی، ۱۳۸۵: ۳۱)
 ۲-۲-۴ انقلاب صنعتی
مهمترین تأثیر و پایهگذاری گردشگری به شکل جدید با انقلاب صنعتی شروع میشود. در این دوره تحولات اساسی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی جوامع بویژه در کشور‌ها‌ی غربی بوجود میآید. انقلاب صنعتی تغییرات شگرفی در حمل و نقل با ساخت ماشین‌ها‌، قطار و کشتی بوجود آورد.
انقلاب صنعتی که از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ ادامه یافت، پایه و اساس گردش‌ها‌ی دسته جمعی را که امروز ما با آن آشنا هستیم، به وجود آورد. در این دوره تغییرات اجتماعی موجب تغییر مشاغل و گسترش طبقه میانی اجتماع گردید و این طبقه توان بیشتری یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت برود، در نتیجه افزایش تقاضا برای مسافرت باعث شد که مسافرت‌ها‌ی تخصصی طبقه اشراف گراند تور شکل تازه ای به خود بگیرد و به مسافرت‌ها‌ی تفریحی در سطح عمومی‌تبدیل شود.
برخی از مکان‌ها‌یی که تا آن زمان محل تفریح و گردش خانواده‌ها‌ی ثروتمند و مرفه بود، گسترش یافت و تاسیسات جدیدی بوجود آمد تا بتواند فضای لازم را برای طبقه متوسط جامعه به عنوان بازار بزرگی بوجود آورد (البته در مقایسه با تعداد اندکی از این مکان‌ها‌ که در گذشته برای اشراف و ثروتمندان تهیه شده بود). اگر چه این مسافران جدید هزینه‌ها‌ی زیادی نمیپرداختند، ولی تعداد روز افزون آن‌ها‌ این کمبود را جبران میکرد. (چاک،وای گی، ۱۳۸۵: ۳۰)
مهاجرتهای روستا شهری، پدید آمدن ماشین‌ها‌، قطار، کشتی‌ها‌ نیز در توسعه گردشگری تأثیر گذاشتند. حادثه مهم دیگری که بر صنعت گردشگری اثر گذاشت، فناوری‌ها‌ی نوین بانکی از جمله چک مسافرتی بود که آمریکایی‌ها‌ ابداع کردند. از اواخر قرن نوزدهم، گردشگران آمریکایی به اروپا سرازیر شدند. اثر اقتصادی، افزایش درآمد‌ها‌، افزایش اوقات فراغت و توسعه شبکه‌ها‌ی حمل و نقل سریع و ارزان، همگی شرایطی را به وجود آوردند که باعث رشد بازاریابی در بخش گردشگری شد. (کاظمی،۱۳۸۶: ۸-۱۱)
با پیشرفت‌ها‌ی اقتصادی و اجتماعی بوجود آمده در قرن بیستم دسترسی مردم به امکانات و خدمات و توانایی مالی، مسافرت و گردش برای توده‌ها‌ی مردم در اکثر کشور‌ها‌ امکان پذیر گشت. تکنولوژی‌ها‌ی نوین مانند رایانه، خطوط هواپیمایی، ارتباطات ماهوار‌ها‌ی و اینترنتی و روبات باعث تغییر شیوه زندگی شد و همچنین باعث شد به دلایل متعدد بر میزان مسافرت و گردش افزوده گردد.
ایران نیز یکی از کشور‌ها‌یی است که به خاطر قدمت طولانی، از کشور‌ها‌ی صاحب تجربه و سابقه در گردشگری محسوب میشود. موقعیت جغرافیایی، تنوع نژادی و قومی‌ و فرهنگی و جاذبه‌ها‌ی طبیعی و متنوع و همچنین ویژگی‌ها‌ی اخلاقی مردم و علاقه به سیر و سفر از عوامل اصلی قدمت طولانی گردشگری در این کشور محسوب میشود.
۲-۲-۵ پیشینه تاریخی گردشگری در ایران
گردشگری پدیده‌ای است که از زمان‌ها‌ی بسیار دور، در بین انسان‌ها‌ وجود داشته و این پدیده کم‌کم رواج داشته تا امروز با توجه به تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به صورت کنونی رسیده‌است. ایران یکی از ده کانون مهم شکل‌گیری تمدن بشری در جهان بوده‌است و نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده، به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد مسیح تعلق دارد (محلاتی،۲۷۰:۱۳۸۰). چنانکه ورود آریایی‌‌ها‌ در هزاره‌ی دوم پیش از میلاد به این کشور و حکومت عیلامی‌‌ها‌، ماد‌ها‌، هخامنشیان، ساسانیان و… حکایت از ایجاد تمدن پربار و دیرینه در این سرزمین دارد. در عین حال این کشور در طی دوره‌‌ها‌ی مختلف مورد توجه بسیاری از افراد بوده که به منظور‌ها‌ی خاصی از تجارت و دادوستد، تفریحی، فرهنگی و… به آن مسافرت می‌کرده‌اند و همین طور وجود رسوم‌ مختلف در این کشور از جمله پناه بردن به طبیعت در ایام مختلف سال به صورت دسته‌جمعی و گروهی نشان از وجود روحیه‌ی گردش و تفریح را در بین مردم این سرزمین داشته است (مهدوی،۳۱:۱۳۸۳-۳۰).
بنابراین هرچند مطالعات و تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی گردشگری و مسافرت و شیوه و قوانین مربوط به آن در ایران باستان و حتی در ایران پس از اسلام بسیار اندک است، ولی آنچه مسلم است اینکه در ایران قبل از اسلام و حتی قبل از ورود آریایی‌‌ها‌ به این سرزمین، مسافر و جهانگرد دارای حقوق و امتیازات ویژه‌ای بود که در حکومت‌ها‌ی مختلف در شکل‌‌ها‌ی مدنی هر دوره حدود و میزان آن یکسان و مشابه نبوده است، بلکه با توجه به انگیزه و هدف مسافر یا جهانگرد، آن حقوق و حدود آن تعیین و اجرا میشده است (محقق داماد،۳۲:۱۳۷۷). علاوه بر این ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و وجود فرهنگ و آداب و رسوم، آثار تاریخی، هنری و میراث فرهنگی خود به طور قطع برای جهانگردان و گردشگران عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می‌شده است (رضوانی،۸۹:۱۳۷۹).
در واقع در مورد مسافرت به نواحی روستایی در این زمان (ایران باستان) تحقیقات و مطالعات، بسیار بسیار اندک است و اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به آداب و رسوم ایرانیان و وجود اکثریت جمعیت در مناطق روستایی می‌توان گفت که گردشگری روستایی در ایران از زمان شکل‌گیری تمدن‌‌ها‌ی بزرگ و ایجاد شهر‌ها‌ شکل گرفته و گردشگران در این زمان به منظور خاصی به این نواحی سفر می‌کرده‌اند (مهدوی،۳۱:۱۳۸۳).
در ایران پس از اسلام، با توجه به سابقه‌ی زندگی مدنی و تجربیات حاصل از حسن خلق و رفتار‌ها‌ی موجود نزد ایرانیان که از گذشته‌‌ها‌ی کهن باقی مانده و همچنین فرهنگ خاص ایرانیان که با میهمان ‌نوازی‌‌ها‌ی خاص شرقیان توأم بوده و به ویژه در پرتوی اجرای آیات قرآن و احکام اسلامی، گردشگری رونق بیشتری یافته و با ایجاد تأسیسات جدید رفاهی و درمانی، ایجاد مهمانسرا‌ها‌ و محل‌‌ها‌ی پذیرایی از میهمان به طریق وقف باعث شد تا گردشگری در ایران به مرحله‌ی تازه‌ای برسد که در سفرنامه‌‌ها‌ و یادداشت‌‌ها‌ی سیاحان متعدد و مشهور اعم از ایرانی و خارجی به نیکی یاد شده است (محقق داماد،۳۶:۱۳۷۷).
لازم به ذکر است که در دوره‌ی بعد از اسلام، قرآن مجید، نهج‌البلاغه، روایات و احادیث امامان و بزرگان دین به انحای گوناگون مسلمانان را به گردشگری تشویق و ترغیب نموده‌اند. چنانکه از دیدگاه اسلام گردشگری و سیر و سیاحت رشد و تعالی انسانی را به دنبال خواهد داشت که قبلاً ذکر کردیم. بنابراین اسلام ضمن تشویق و تأکید بر گردشگری و سیاحت به فواید معیشتی و بهره‌مندی از نعم انبوه خداوندی اشاره می کند و معتقد است که گردشگری با همه‌ی اثرات و فواید معیشتی و دنیوی، هیچگاه فی‌نفسه ناقض جنبه‌‌ها‌ی اخلاقی، عبادی و سازندگی نفس و هدف‌ها‌ی فراتر از خاک و خدا محوری نبوده، بلکه تمام سفر‌ها‌ تمهیدی است برای سفر به سوی خداوند و صعود به دارالقرار. در زمینه‌ی اهمیت سیر و سیاحت در اسلام و قرآن همین بس که تعداد ۲۹ آیه از ۲۴ سوره‌ی کلام الله مجید به این امر اختصاص دارد که در هفت آیه‌ی اول صراحتاً به عنوان «سیروا فی‌ الارض» و در هفت آیه دیگر عنوان «أفلم یسیروا فی الارض» بیان شده است (فرجی،۳۸:۱۳۸۰).
با توجه به مطالب فوق می‌توان دریافت که اسلام تأثیر بسزایی در گردشگری و نحوه‌ی مسافرت و همچنین انگیزه‌‌ها‌ی مسافرت در ایران بجای نهاده‌است. در این دوره سیاحان زیادی به ایران مسافرت کرده‌اند و از مناطق مختلف از جمله نواحی و روستایی و ایلات و عشایر این سرزمین دیدن کرده‌اند که در کتب تاریخی و سفرنامه‌‌ها‌ی مختلف به آن اشاره شده است.
در زمینه‌ی گردشگری، ایران به ویژه از قرن هفدهم میلادی دوران حکومت صفویان به عنوان یک کشور مورد توجه جهانگردان قرار گرفته و اذ‌ها‌ن اروپاییان را به خود جلب نموده است، صرفنظر از صد‌ها‌ مسافری که قبل از قرن هفدهم به ایران سفر کرده‌اند. قرن هفدهم میلادی که مقارن با قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری است را می‌توان سرآغاز توجه گردشگری خارجی به ایران دانست. در این دوره می‌توان از سیاحان و گردشگران مختلفی از جمله پیتر دلاواله، ژان شاردن، تاورنیه، آنتونی شرلی، مادام دیولافو، جرج کلارک و… که با ملیت‌‌ها‌ی مختلف به همراه فهرست بلندی که جرج کروزن انگلیسی در پایان قرن ۱۹ میلادی در جهان معروف خود (ایران و قضیه‌ی ایران) از مسافرانی که به ایران سفر کرده‌اند، نام می‌برد که نشانگر جای گرفتن ایران در صدر کشور‌ها‌ی آسیایی به لحاظ تعداد گردشگران در طی قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی است.
قرن نوزدهم، قرن متفاوتی در تاریخ گردشگری ایران شناخته می‌شود. سیاحان، دیپلمات‌ها‌، بازرگانان، باستان‌شناسان، محققان و حتی افراد کنجکاو به ایران سفر می‌کردند تا صرفاً حس کنجکاوی خود را ارضا کنند (مهدوی،۳۳:۱۳۸۳).
در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم، لیدی، شل، وانسون، گوبینو و دکتر بروگسی از زمره نویسندگانی بودند که با کتاب‌ها‌ی خود نام ایران را به نیکی بر سر زبان‌ها‌ افکندند (مرسلوند،۱۲:۱۳۷۶).
به هر حال هرچند که در دوره‌ی مذکور روند ورود گردشگران خارجی به ایران رو به تزاید گذاشته بود و لیکن هیچگاه به عنوان صنعت به شکل امروزی که دارای تشکیلات منظم و قوانین و مقررات ویژه‌ای باشد و درآمدزایی نماید مورد توجه نبوده است. صنعت گردشگری در ایران از نیم قرن پیش به این طرف به منظور شناساندن مفاخر ایران و تمدن این سرزمین باستانی رسماً شکل گرفت و برای اولین بار از سال ۱۳۱۴ ادار‌ها‌ی در وزارت کشور به نام اداره‌ی امور گردشگری تأسیس شد که فعالیت آن محدود به چاپ نشریات و کتابچه‌‌ها‌ی راهنمای گردشگری ایران می‌بود. بعد از شهریور ۱۳۲۰، اداره‌ی مذکور جای خود را به «شورای عالی گردشگری» داد که زیر نظر وزارت کشور بود و در نهایت در سال ۱۳۴۲ هیأت وزیران تأسیس «سازمان جذب سیاحان» را تصویب کرد و این سازمان رسماً کار خود را آغاز نمود (رضوانی،۱۹۲:۱۳۷۹). این سازمان که به ارائه‌ طرح‌‌ها‌ و برنامه‌ریزی‌‌ها‌ی وسیع زیربنایی در امر گردشگری موفق شد، در سال ۱۳۵۳ جزء تشکیلات وزارت اطلاعات درآمد و نخست عنوان «وزارت اطلاعات و گردشگری» مسؤول تنظیم امور ایرانگردی و گردشگری می‌شود (محلاتی،۲۸۰:۱۳۸۰). از آن بعد اداره‌ی ایرانگردی و گردشگری به وسیله‌ی چهار شرکت سها‌‌می‌با نظارت وزارت اطلاعات و ایرانگردی اداره شد.
پس از انقلاب اسلامی‌در سال ۱۳۵۸ به منظور جلوگیری از تداخل وظایف و هماهنگ نمودن فعالیت‌ها‌ وسایل مربوط به گردشگری این چهار شرکت در یکدیگر ادغام گردید و «سازمان مرکز ایرانگردی و گردشگری» با بافت و خط‌مشی‌‌ها‌ی جدید و اهدافی متمایز از گذشته تشکیل و شروع به کار نمود. این سازمان اداره و بهره‌برداری از واحد‌ها‌ی اقامتی به شکل مهمان‌خانه، مهمان‌سرا، اردوگاه، کلبه، چادر، غذاسرا، چاپخانه، پیست اسکی، تأسیسات کنار دریا، آب‌ها‌ی معدنی، مراکز آموزشی زمستانی و هر نوع محل مناسب دیگری برای ایرانگردی و گردشگری به عهده دارد (محلاتی،۲:۱۳۸۰-۱). بعد از آن سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۴ از یازده اُرگان دولتی تحت نظارت وزارت فرهنگ وآموزش عالی، و در سال ۱۳۷۲ از وزارت آموزش عالی منتزع و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وابسته گردید (مجموعه قوانین و مقررات سازمان میراث فرهنگی، ۱۲:۱۳۷۲).
دوباره در سال ۱۳۸۳با مصوبه شورای عالی اداری سازمان میراث فرهنگی با سازمان ایرانگردی وگردشگری ادغام گردید، در همان سال این سازمان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ‌منتزع و تحت عنوان یکی از معاونت‌ها‌ی ریاست جمهوری ادامه فعالیت داد (http: www.chtn.ir ).
بنابراین در سال ۱۳۸۵ با مصوبه شورای عالی اداری سازمان صنایع دستی با سازمان میراث فرهنگی وگردشگری ادغام گردید(http: www.isfahancht.ir ).
جدول ۲-۱: اﺷﻜﺎل،دوره ﺑﻨﺪی و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮدﺷﮕﺮی ازﻧﻈﺮ ﻣﻮرﻓﻲ

(ماو فورث و مانشا ۸۳:۱۹۹۸)
۲-۳ طبقه‌بندی اﻧﻮاع ﺗﻮرﻳﺴﻢ
ﺗﻮرﻳﺴﻢ دارای اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮای آن قاﺋﻞ ﺷﺪ. ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺗﻮرﻳﺴﻢ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ و طبقه‌بندی ﻧﻤﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻲ: ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت (ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ روز) ﻣﻴﺎن ﻣﺪت (ﻳﻚ ﺗﺎ ﺳﻪ روز) و درازﻣﺪت (ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز) از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
از ﻧﻄﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ: ﮔﺮدﺷﮕﺮی را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮی در ﺣﻮزه ﻧﺰدﻳﻚ، ﺣﻮزه ﻣﻴﺎﻧﻲ و حوزه ﺧﺎرج ﻳﺎ دور ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی ﻣﻲﻛﻨﺪ.
از ﻧﻈﺮ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ: ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺧﺎرﺟﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮان داﺧﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد.
از ﻧﻈﺮ اﻧﮕﻴﺰه ﺳﻔﺮ: ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎی اﺳﺘﺮاﺣﺘﻲ، ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ، درﻣﺎﻧﻲ، زﻳﺎرﺗﻲ، ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، اﻗﺘﺼﺎدی، ورزﺷﻲ و… از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
از ﻧﻈﺮ ﻓﺼﻞ ﮔﺮدﺷﮕﺮی: ﻣﻮﺳﻢ ﮔﺮدﺷﮕﺮی را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل طبقه‌بندی می‌کند. در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی دو ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و زﻣﺴﺘﺎن از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر و ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ.
از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ ﺳﻔﺮ: ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺮﻫﺎی اﻧﻔﺮادی، ﮔﺮوﻫﻲ، ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و… ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﮔﺮدﺷﮕﺮی را ﺗﻌﻴﻴﻦ می‌کند.