جدول ۲-۱- طبقه بندی ترکیبات فنلی ۱۲
جدول ۳-۱- مشخصات جغرافیایی و هواشناسی رویشگاه­های مورد مطالعه گیاه گزنه ۲۳
جدول ۳-۲- مشخصات خاک رویشگاه­های مورد مطالعه گیاه گزنه ۲۳
جدول ۴-۱- تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک ۳۵
جدول ۴-۲- مقایسه میانگین صفات مورفولوژیک به روش آزمون دانکن ۳۵
جدول ۴-۳- ضرایب همبستگی بین صفات مورفولوژیک گیاه گزنه ۳۶
جدول۴-۴- تجزیه واریانس صفات بیوشیمیایی مورد بررسی با دستگاه اسپکتروفتومتر ۴۰
جدول ۴-۵- تجزیه واریانس صفات بیوشیمایی مورد بررسی با دستگاه HPLC ۴۰
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱- اندام‌های مختلف گیاه گزنه ۷
شکل ۳-۱- الف- رویشگاه گزنه در منطقه چهارباغ، ب- فیروزجاه، پ- خشک کردن گزنه ۲۱
شکل ۳-۲- نمودار استاندارد گالیک اسید ۲۵
شکل ۳-۳- نمودار استاندارد کوئرستین ۲۶
شکل ۳-۴- نمودار استاندارد اسید کافئیک ۲۸
شکل ۳-۵- نمودار استاندارد اسید کلروژنیک ۲۸
شکل ۳-۶- نمودار استاندارد روتین ۳۰
شکل ۳-۷- کروماتوگرام استاندارد روتین ۳۱
شکل ۴-۱- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فنل برگ ۴۱
شکل ۴-۲- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فنل ساقه و گل ۴۱
شکل ۴-۳- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فنل ریشه ۴۲
شکل ۴-۴- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فلاونوئید برگ ۴۳
شکل ۴-۵- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فلاونوئید ساقه و گل ۴۳
شکل ۴-۶- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان فلاونوئید ریشه ۴۴
شکل ۴-۷- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کلروژنیک برگ ۴۵
شکل ۴-۸- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کلروژنیک ساقه و گل ۴۵
شکل ۴-۹- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کلروژنیک ریشه ۴۶
شکل ۴-۱۰- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کافئیک برگ ۴۷
شکل ۴-۱۱- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کافئیک ساقه و گل ۴۷
شکل ۴-۱۲- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان اسید کافئیک ریشه ۴۸
شکل ۴-۱۳- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان روتین برگ ۴۹
شکل ۴-۱۴- مقایسه میانگین اثر ارتفاع در استان بر میزان روتین ساقه و گل ۴۹
شکل ۴-۱۵- ارتباط بین ارتفاع از سطح دریا با فنل و فلاونوئید کل در برگ ۵۱
شکل ۴-۱۶- ارتباط بین ارتفاع از سطح دریا با فنل و فلاونوئید کل در ساقه و گل ۵۱
شکل ۴-۱۷- ارتباط بین ارتفاع از سطح دریا با فنل و فلاونوئید کل در ریشه ۵۲
شکل ۴-۱۸- ارتباط بین ارتفاع از سطح دریا با ترکیبات فنل و فلاونوئیدی ۵۲

۱-۱- مقدمه
گیاهان دارویی یکی از منابع غنی کشور است که امکان صادرات آن نیز وجود دارد. ایران از نظر آب و هوا در زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می‌‌شود، به همین دلیل صادرات آن می‌‌تواند منبع بزرگی از درآمد برای کشور باشد (صمصام شریعت، ۱۳۸۲). بنابراین ضروریست تا با توجه به توان بالقوه بسیار خوب کشور در زمینه تنوع گیاهان دارویی، با شناخت گونه‌‌های گیاهی و دستیابی به اطلاعات لازم در مورد محل‌‌های رویش و خصوصیات بوم‌‌شناختی آن‌ها، گام‌‌های اساسی برای استفاده از اسانس‌‌های گیاهی و ترویج شیوه‌‌های اصولی بهره‌‌برداری از این گیاهان برداشته شود (حسنی، ۱۳۸۳).

گیاه دارویی به گیاهان و مشتقات آن‌ها گفته می‌‌شود که دارای مواد موثر مشخص است، در درمان بیماری یا پیشگیری از بروز آن مورد استفاده قرار می‌‌گیرد و نام آن گیاه در یکی از فارماکوپه‌‌های معتبر بین‌‌المللی ذکر شده باشد (دوازده امامی و مجنون‌‌حسینی، ۱۳۸۷).
فارماکوپه یک کتاب رسمی است که توسط دولت هر کشور و یا انجمن‌‌های پزشکی و داروسازی زیر نظر دولت به چاپ می‌‌رسد و حاوی حقایق علمی و اصول استاندارد‌‌سازی مواد دارویی از قبیل روش‌‌های جمع‌‌آوری مواد دارویی از منابع مختلف، آماده سازی، نگهداری، ترکیب و اختلاط داروهای مختلف و روش‌‌های اثبات آن‌ها می‌‌باشد. به علاوه این کتاب شامل دارو‌‌هایی با استعمال خارجی، نحوه نسخه‌‌­نویسی، نحوه و مقدار تجویز دارو‌‌ها و اطلاعات کامل تهیه، ساخت و کاربرد داروهاست (دوازده امامی، ۱۳۸۲).
استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌‌های حاصل از آن‌ها نقش این گیاهان را در چرخه اقتصادی پر اهمیت کرده است. به طوری که مصرف رو به ازدیاد آن‌ها تنها به کشور‌‌های در حال توسعه محدود نشده است، بلکه اخیراً در کشور‌‌های توسعه یافته نیز جایگاه ویژه‌‌ای به خود اختصاص داده است. در اواخر قرن بیستم حجم مبادلات جهانی گیاهان دارویی به ۲۰۰ میلیارد دلار بالغ گردیده است. بر اساس گزارش سازمان خوار و بار جهانی (FAO^[1]) ارزش صادرات گیاهان دارویی در سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۸۸۰ میلیون دلار بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۵ تریلیون دلار خواهد بود (امیدبیگی، ۱۳۸۴). در حالی که طی گزارشی میزان ارزش فروش گیاهان دارویی در ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی تنها در حدود ۳۷ میلیارد ریال برآورد شده است و این در حالی است که ایران جزء ۸ کشور مهم دارای فلور متنوع گیاهان دارویی در دنیاست (قاسمی، ۱۳۸۹).
گزنه از مهمترین گیاهان دارویی است که از دوران ماقبل تاریخ نیز وجود داشته و مردم آن زمان از آن برای تغذیه استفاده می‌کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشته‌اند. از کاربرد‌‌های دارویی آن می‌توان به کاهش قند خون، کاهش التهاب آرتریت روماتید، درمان عفونت مثانه و مجاری ادراری، درمان پروستات و اکنه اشاره کرد (جولیا و همکاران، ۲۰۰۷).
۱-۲- بیان سوالات اصلی تحقیق

• • تاثیر ارتفاع بر برخی خصوصیات مورفولوژیکی (ریخت‌‌شناسی) گیاه گزنه چگونه است؟

• • تاثیر ارتفاع بر میزان کل ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی اندام‌‌های گیاه گزنه چگونه است؟

• • تاثیر ارتفاع بر میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی نظیر اسید کلروژنیک، اسید کافئیک و روتین در اندام‌‌های مختلف گیاه گزنه چگونه است؟

۱-۳- فرضیه ­ها