۲-۱۲-۳ گردشگری بر پایه هدف مسافرت:
والنس اسمیت جهانگردی را به ۶ نوع تقسیم می کند . جهانگردی قومی ، تاریخی ، هنری ، طبیعت گرا ، شغلی . البته این طبقه بندی غیر قابل تغییر نیست ، زیرا در اغلب موارد جهانگردان ترکیبی ار هدف ها را در ذهن داشته و با این اهداف چندگانه مسافرت می کنند. فرضا اگر بازرگانی اهداف شغلی را مدنظر داشته باشد در عین حال می تواند در محیطی آرام و جذاب به استراحت یا فعالیت های ورزشی بپردازد یا به دیدن آثار تاریخی و میراث هنری برود .
۲-۱۲-۴ خاص و عام :
توریسم خاص به موارد خاصی از فعالیت ها ، مانند کوه پیمایی ، بازید از میراث فرهنگی ، ماهیگیری و …نظر دارد و عمدتا دارای دید علمی تر نسبت به محیط می باشد و توریست با کمترین امکانات دارای و تجهیزات در پی علایق خود است . اکوتوریسم از نوع توریسم خاص است . در توریسم عام ، گردشگر به قصد گذران اوقات فراغت از خانه خارج می شود . و هدف اصلی او گردش و تفریح است . توریسم عام چون که همه امکانات را برای راحتی خود به خدمت می گیرد و عموما نسسبت به هشدارهای زیست محیطی به عنوان یک مانع می نگرد از درجه تخریب بالاتری برخودار است . از عمده ترین تخریب های ایجاد شده توسط گردشگری عام می توان به از بین رفتن پوشش گیاهی ، ایجاد زباله ، آتش سوزی و …اشاره نمود.

۲-۱۲- ۵ توریسم تابستانی و زمستانی :
شرایط مناسب و مساعد طبیعی در کنار دیگر جاذبه های جهانگردی باعث رونق توریسم تابستانه می گردند . که شامل : مدت زمان آفتابی بودن روزها ، دوره درجه حرارت مناسب ، درجه حرارت آب دریا ، ناهمواری ها و ذخیره آب ، رطوبت نسبی و پوشش گیاهی است. در اینجا مدت آفتاب درخشان در دوره ای معین می گردد . که حد متوسط درجه حارت روزانه از ۱۵ تا۲۰ درجه سانتیگراد در فصل تابستان باشد (شکویی ، ۱۳۵۴: ۲۸).
در زمینه ناهمواری­ها ، مناطق کوهستانی از مرتفعات تا پای تپه­ها مورد توجه است. قله­های زیاد کوهستان، دره­های جالب و تماشایی با شیب ملایم برای انواع تفریحات و استفاده از ساعات اوقات فراغت تابستانی مورد بهره برداری قرار می­گیرند. نواحی جنگلی نیز شرایط مساعدی را جهت توریسم تابستانی فراهم می کنند. برخی از پژوهشگران درجه حرارت ۱۷ درجه سانتیگراد را جهت شنا توصیه می­ کنند. و رطوبت نسبی بین ۵۶ تا ۷۰ درصد را مناسب می­داند. و نیز رطوبت نسبی بیش از ۸۶ درصد را هوای مرطوبت نامطلوب و ناراحت کننده قلمداد می­ کنند (رحمانی، ۱۳۷۰: ۷۳).
اما عواملی که باعث رونق توریسم زمستانی می شود عباتند از : درجه حرارت مناسب در فصل زمستان، میزان ساعات آفتابی، سرعت باد، پوشش برف، ناهمواری ها، پوشش گیاهی، ارتفاع برف و مدت زمانی که برف بر روی زمین باقی می­ماند از جمله دیگر عواملی است که در توریسم زمستانی تاثیر دارند. ارتفاع برف به اندازه ۴۰-۶۰ سانتیمتر در یک دوره طولانی مناسب می­باشد. نقاطی که در آنها پوشش برف کمتر از ۳۰روز است و ارتفاع آن نیز کمتر از ۱۰ سانتیمتر می­باشد شرایط مناسبی از این جهت ندارد. از نظر پوشش­گیاهی، جنگل­های کاج و سرو بهترین شرایط را در تفریحات زمستانی فراهم می­نماید.
۲-۱۲-۶ درون مرزی یا برون مرزی:
گردشگری درون مرزی، سفر تفریحی در داخل مرزهای یک کشور است و گردشگری در سایرکشورهاگردشگری برون مرزی نامیده می شود. لازم به ذکراست که در دنیای امروز صنعت گردشگری برون مرزی، دومین صنعت درآمدزای در جهان است (WTO1990).
۲-۱۳ گردشگری و اشتغال
گردشگری یک صنعت کاربر است. از آنجا که بسیاری از خدمات گردشگری را نمی­ توان با بهره گرفتن از فناوری ارائه کرد اشتغال نیروی انسانی در این صنعت فراوان است. از این رو توسعه گردشگری در مکانهای مختلف زمینه ­های ایجاد اشتغال دائم و فصلی و نیمه­وقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط فراهم می ­آورد و از نرخ بیکاری می­کاهد. علاوه بر اشتغال­های مستقیم در گردشگری زمینه فعالیت­های دیگر که در ارتباط با گردشگری­اند همچون کارهای ساختمانی، تعمیرات، کرایه دادن اتومبیل، دست فروشی و نظیر اینها برای افراد بومی فراهم می­گردد. هرچند این گونه درآمدها از نظر ثبات درآمد نامطمئن­اند(سلطانی، ۱۳۷۴: ۱۰۹).
۲-۱۴ گردشگری و توسعه
گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی می ­تواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی در قلمرو ملی باشد.گردشگری به خصوص در زمانی که سود فعالیتهای دیگر بخشهای اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آنها و راهبردی برای توسعه است. بر این مبنا دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارائه فرصتهای جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه محلی است (Oppermann, 1996: 85).
۲-۱۵ صنعت گردشگری و توسعه
کشور ایران می ­تواند از منافع در خور توجه میراث ارزشمند خود بهره­مند گردد، که آسان­ترین و اقتصادی­ترین روش در جهت رسیدن به این مهم، فعال کردن صنعت گردشگری می­باشد. گردشگری پس از درآدمد نفت و صنعت خودرو، سودآورترین سرمایه ­گذاری در دنیاست و نقش بسزایی در ایجاد اشتغال کلان و تحصیل درآمدهای ارزی دارد. امروزه صدها میلیارد دلار نصیب کشورهایی می­شودکه در صنعت گردشگری سرمایه ­گذاری کرده ­اند. با وجود این که ایران از نظر برخورداری از میراث فرهنگی و آثار باستانی بسیار غنی است اما تنها سهم ناچیزی از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص داده است. بنابراین باید از تاریخ و تمدن کهن و فرهنگ غنی خود دفاع کرد و در جهت شناسایی آنها به دنیای خارج وکسب منافع ناشی از آن کوشید. در راستای دستیابی به این هدف باید، ایجاد فضا و امکانات مناسب جهت توسعه صنعت گردشگری، بر مبنای تقاضای ملی، منطقه­ای و بین المللی در اولویت قرار گیرد(توکلی، د. ۱۳۸۲).
۲-۱۶ مدیریت گردشگری
تأثیرات گردشگری در فضاهای جغرافیایی فراتر از مفهوم دو بعدی در زمینه فرهنگ و اقتصاد است و چشم اندازهای متعددی را شکل می­دهد. بررسی تأثیرات گردشگری از دیدگاه­ های گوناگون و در یک کلیت فراگیر در ابعاد اقتصادی، همچون مقاصد و اهداف گردشگری دائما در حال تغییر و تحول­اند. جریان ساده و سریع سرمایه­ داری در هدایت گردشگری به عنوان یکی از شیوه ­های کسب سود، گردشگری را در هر فضایی ممکن ساخته است، گردشگری مدرن باعث شده که بسیاری از ساختارها و ذهنیت­های توسعه کلاسیک فرو­پاشد(پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۸۵: ۶۲). مدیریت گردشگری بویژه گردشگری پایدار در بسیاری از کشورها، به منزله نمادی از هویت فرهنگی، طبیعی، انسانی و از بخش­های مهم اقتصادی محسوب می­ شود. بنابراین، پایداری در گردشگری، مستلزم توجه نظام­مند به ابعاد فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و زیست محیطی، در حرکت به سوی استفاده از جاذبه­های گردشگری مطابق با نیاز امروز و حفظ و ماندگاری این منابع برای آیندگان است( مولایی هشتجین و خوشنود، ۱۳۸۶: ۱۱).
۲-۱۷ ساختار فضای گردشگری شهری
فضای گردشگری شهری، فضایی است که منابع گردشگری در آن وجود دارد و الگوی رفتاری گردشگران تابعی از منابع گردشگری مانند: جاذبه­ها، محل اقامت، امکانات و خدمات است که تبلور آن فضای گردشگری را شکل می­دهد. الگوی رفتاری در محیط شهری متناسب با ویژگی­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به طور کلی تابعی از فضای گردشگری و فضای شهری است و برحسب پدیده ­های اجتماعی تغییر می­ کند (موحد، ۱۳۸۶: ۴۴). ساختار فضایی گردشگری جدای از ساختار فضایی شهر نیست اما به نسبت ساختار فضایی شهری کوچکتر و محدودتر است. ساختار فضایی گردشگری محصول فرایندهای فضایی است که در آن فضا به وسیله فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و طبیعی، سازمان می­یابد و فرایندهای یاده شده خود اشکال گوناگون گردشگری را نیز به وجود می­آورند مانند: گردشگری اجتماعی و قومی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و … ساختار فضایی گردشگری را با توجه به سازماندهی مکانی فعالیت­های اجتماعی_اقتصادی گردشگری در منطقه شهری می­توان تعریف کرد، با این هدف که قاعده­مندی­هایی را که در تطابق مردم با فضای گردشگری شعری وجود دارد، تبیین، توضیح، و یرانجام پیش بینی می­ کنند (موحد، ۱۳۸۶: ۴۰). بازار گردشگری از لحاظ از تاریخی در حال گسترش است و صنعت گردشگری به دنبال جلب بازار وسیع­تر است. امروزه به خاطر کشف جنبه­ های تاریخی شهرهای باستانی، توجه به گردشگری شکل تازه­ای یافته است همان­طور که دیوید هاروی(۱۹۸۹)، اشاره می­ کند، امروزه ظاهر خارجی شهرها بسیار شبیه هم می­ شود و اتحاد وهمسانی بیشتر، نمود پیدا می­ کند و این مسأله ایجاد تمایز را سخت­تر می­ کند، و این ثابت شده که استفاده از روش­های آزمون و خطا و کاربرد معمارگونه آنها در مکان­های دیگر شهری باعث عدم انگیزه در مقوله گردشگری شود زیرا تجربه­ای که بتوان آن را در جای دیگر به همان شکل کسب نمود، باعث ایجاد بی میلی می­ شود و چیز تازه­ای به همراه ندارد .(Aylin orbasll, 2000: 80) بعد رفتاری و فرهنگی حرکت گردشگران در محیط­های شهری یکی از نکات قابل یحث در فضای گردشگری شهری است زیرا برخوردی که بین میزبان و مهمان به وجود می ­آید، اختلاف فرهنگی استفاده از فضای شهری و یا چندگانه بودن عملکرد شهری و تنوع مصرف کنندگان شهری است .(Aylin orbasll, 2000: 56)
۲-۱۸ گردشگری پایدار
گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه­هاست(لومسدن، ۱۳۸۰: ۳۷۵). هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار، ارائه روش های منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از بکارگیری غیر علمی این منابع است. توسعه پایدار گردشگری دارای سه جنبه ۱- حفاظت از محیط زیست، ۲- حفظ منابع و میراث فرهنگی و ۳- حرمت و احترام به جوامع است. از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند(منصوری، ۱۳۸۱: ۳۷).
۲-۱۹ گردشگری شهری پایدار
گردشگری شهری هنگامی می ­تواند مفید واقع شود که در رابطه با دیگر کارکردهای شهری باشد. از آنجا که مفهوم پایدار شهری خود در بر گیرنده تعامل سه عامل ۱- محیطی ۲- اجتماعی_اقتصادی فرهنگی ۳- کالبدی است(Camagni, 1998: 16). برنامه ریزی در رابطه با گردشگری شهری پایدار نیز در برگیرنده سه سطح بازار، رشد شهری و اجتماعات محلی است. هر یک از این سطوح با در نظر گرفتن ظرفیت مدنظر، در چهارچوب پایداری گردشگری شهری می­بایست به گونه ­ای برنامه ریزی شوند که کارکرد بهینه سیستم عرضه و تقاضای گردشگری را فراهم آورند(اورباس لی، ۱۳۸۰: ۵۷).
۲-۲۰ گردشگری شهری
گردشگری در چهارچوب الگوهای فضای خاصی عمل می­ کند. یکی از این الگوهای فضایی گردشگری شهری است. نواحی شهری به علت آنکه جاذبه­های تاریخی و فرهنگی بسیاری دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می­شوند. شهرها معمولا جاذبه­های متنوع و بزرگی شامل موزه­ها، بناهای یادبود، سالن­های تئاتر، استادیوم­ های ورزشی، پارک­ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکانهای مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا هستند که خود گردشگران بسیاری را جذب می­ کند(Timothy, 1995, 63). گردشگری شهری، عملکرد متقابل گردشگر_میزبان و تولید فضای گردشگری در رابطه با سفر با مناطق شهری با انگیزه­ های متفاوت و بازدید از جاذبه­ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثار متفاوتی را بر فضا و اقتصاد شهری بر جای می نهد(پاپلی یزدی،سقایی، ۱۳۸۵: ۱۸۸).
۲-۲۱ محیط های شهری، گردشگری و برنامه ریزی
محیط های شهری از دو نقطه نظر در صنعت گردشگری اهمیت دارند. کانون های شهری به لحاظ تمرکز جمعیت در آنها و فشار و خستگی های ناشی از کار و تلاش و فعالیت به عنوان مبدأ مسافرت های گردشگری محسوب می شوند. از سوی دیگر به علت وجود امکانات معیشتی و رفاهی، فعالیت های اقتصادی، بازرگانی، صنعتی، فرهنگی، سیاسی، بهداشتی، ارتباطی، فراغتی و داشتن جاذبه های تاریخی و گردشگری، به عنوان مقصد مسافرت های گردشگری نیز به شمار می آیند. شهرهای گردشگر پذیر معمولاً شکل از خدمات گردشگری را ارائه می دهند و این امر در ارتباط با نقشی است که این گونه شهر ها به عهده دارند(کردی،۱۳۸۳،۱۸). گردشگری، فعالیتی ترکیبی و مستلزم مشارکت بخش های مختلف و متعدد جامعه است و به همان میزان نیز اثرات گسترده ای در بر دارد، از همین رو در هر مرحله نیازمند برنامه ریزی و هماهنگی است. برنامه ریزی به عنوان یک ابزار علمی به دست اندرکاران صنعت گردشگری کمک می کند تا در یک فرایند پیوسته و علمی، بهترین مسیر راهکار توسعه گردشگری در یک منطقه را مشخص نموده، این توسعه را در مسیر توسعه سایر بخش های توسعه اقتصادی قرار دهند. نکته قابل توجه در برنامه ریزی گردشگری، پویا بودن این فرایند می باشد؛ بدین مفهوم که برنامه ریزی هیچ گاه متوقف نشده و با تغییر شرایط و حصول اطلاعات جدید، نیازمند باز نگری و اصلاح مستمر است(زنگی آبادی و محمدی، ۳،۱۳۸۵). یک مفهوم اساسی در برنامه ریزی گردشگری آن است که گردشگری را باید به صورت سیستمی مرکب از عوامل عرضه و تقاضا در نظر گرفت که به یکدیگر مرتبط هستند. عوامل تقاضا شامل بازار­های داخلی و بین المللی گردشگری و ساکنان محلی است که از جاذبه­ها، امکانات و خدمات گردشگری استفاده می نمایند. عوامل جاذبه­ها، عوامل جاذبه­ها، فعالیت­ها و اسکان گردشگری و دیگر امکانات و خدمات گردشگری را در بر دارد. تدارک زیر ساخت های مناسب برای حفظ محیط زیست نیز حائز اهمیت است. فراهم آوری این زیر ساخت ها، سطح بالایی از کیفیت زیست محیطی را حفظ می نماید. این امر برای گردشگری موفق ضروری است(کردی،۱۳۸۱،۲۲). در این خصوص، محققان معتقدند که میان رونق گردشگری و معیارهای عینی و ذهنی اثرات اقتصادی، اجتماعی و محیطی بر جامعه میزبان رابطه مستقیم وجود دارد .(Johnson et al, 1994, 630) فرض اساسی در همه نظرات در مورد گردشگری این است که کیفیت زندگی ساکنان مقصد در مراحل اولیه توسعه گردشگری بهبود می­یابد اما ظرفیت تحمل محیط به حدی می­رسد که توسعه بیشتر گردشگری بروز تغییرات منفی در محیط مقصد را موجب می شود.اریلی ظرفیت تحمل را ظرفیت جذب گردشگر در یک مقصد گردشگری قبل از محسوس شدن آثار منفی از سوی جمعیت میزبان می داند(Orelly, 1986: 255). برای کاهش اثرات منفی حاصل از گردشگری به خصوص در مناطقی با قابلیت بالای طبیعت­گردی، که به دلیل فقدان برنامه ریزی و مدیریت و به تبع آن رشد خودجوش و انبوه، به وجود می آید نیاز به برنامه ریزی گردشگری است. برنامه ریزی گردشگری به شیوه توسعه پایدار واجد اهمیت بسیار است، زیرا اغلب فعالیت های مربوط به توسعه گردشگری به جاذبه ها و فعالیت های مربوط به محیط طبیعی، میراث تاریخی و الگوهای فرهنگی منطقه بستگی دارد. اگر این منابع مورد بی توجهی قرار گرفته و یا تخریب شوند مناطق گردشگری نخواهند توانست به جذب گردشگر پرداخته و گردشگری موفق نخواهد بود. گردشگران اغلب به دنبال مناطقی هستند که جذاب، پاکیزه و به دور از آلودگی و شلوغی باشند­. ضروری است که ساکنان محلی منطقه گردشگری نیز، از محیط زیست تخریب شده و مشکلات اجتماعی در امان باشند(کردی،۱۳۸۳: ۳۶). برنامه ریزی توسعه توریسم در شهر ها و شهرک ها، به طور برجسته­ای مشکلات ویژه ای را داراست”زیرا سیستم فضایی هر شهری بی نظیر و یگانه است”(Aylin Orbasll , 2000,136) . همچون رقابت تقاضا ها برای توسعه جایگاه های اصلی مطمئن برای هتل ها، ادارات، خرده فروشی ها یا استفاده های ساکنین، تراکم ترافیک در نواحی مرکزی که ممکن است برای توسعه توریسم بدتر شود و استفاده بیش از حد از جاذبه های اصلی و عمده توریستی شاید برای استفاده وسیع آنها تنزل یابد(Edward Inskeep 1991 , 236).
۲-۲۲ معرفی تکنیک سوات(Swot)
در حقیقت سوات ابزاری است که عموما برای کنار هم قرار دادن یافته­های تحلیل در مورد قابلیت­ها و فشارهای داخلی و خارجی استفاده می­ شود.
در خصوص برنامه­ ریزی فضایی، تکنیک سوات زیر را در بر می­گیرد:
تحلیل خارجی (سازمان، بخش یا منطقه) که تهدیدات عمده و فرصت­های ارائه شده از محیط بیرونی را مشخص می­سازد.
تحلیل داخلی (سازمان، بخش یا منطقه) که در واقع حسابرسی از منابع و یا تهیه فهرستی از نقاط قوت و ضعف در ارتباط با هریک از موضوعات راهبردی می­باشد (مرادی مسیحی؛ ۴۰:۱۳۸۱).
۲-۲۳ مراحل برنامه­ ریزی سوات
در منابع مختلف متناسب با موضوع مورد مطالعه تعداد مراحل سوات متفاوت است. در برخی منابع از مراحل هفتگانه سوات استفاده شده است د رمقابل، گروهی دیگر از مراحل پنجگانه استفاده نموده است در این تحقیق نیز استفاده از مراحل پنجگانه موردنظر است که فرایند آن بصورت زیر بیان می­ شود
۲-۲۴ تعیین حدود و مشخص کردن موضوعات تحقیق
اولین گام در سوات (swot) (همانند دیگر روش های برنامه­ ریزی) تعریف موضوع مورد بررسی و تعیین محدوده و قلمرو برنامه_­­ریزی است.
۲-۲۵ بیانیه مأموریت
پس از تعیین موضوع مورد تحقیق، گام بعدی تعیین اهداف و مقاصد برای آینده ناحیه مورد مطالعه که اصطلاحاً بیانیه مأموریت مقصد، شاخص­ های اساسی ماندگار یک ناحیه و نقش آنرا در جامعه تعریف می­ کند (آنچه که سعی در انجام آن دارد). این بیانیه باید به قدر کافی کلی باشد که امکان تغییر در مجموعه محصول یا خدمات تا زمانی که فعالیت اصلی ثابت باقی مانده است وجود نداشته باشد اما؛ به منظور متمایز کردن ناحیه از دیگر نواحی، باید به اندازه کافی مشخص نیز باشد. این بیانیه یابد به شکل منظم مورد بازبینی قرار گیرد.
۲-۲۶ تحلیل سوات (تحلیل محیط داخلی و محیط خارجی ناحیه)
در مرحله سوم این مدل، با تجزیه و تحلیل و سنجش محیط داخلی ناحیه، نقاط ضعف و قوت دونی شناسایی شده و همچنین با شناسایی عوامل تأثیر گذار خارجی در قالب فرصت­ها و تهدیدها منطقه مورد مطالعه از نظر موضوع تحقیق هر مورد بررسی و تحلیل قرار می­گیرد در نهایت مجموعه آنها بصورت فهرستی ارائه می­ شود. آنچه مهم است اینکه در زمان برنامه­ ریزی باید نقاط ضعف به قوت تبدیل شوند و تهدیدهای خارجی با برنامه­ ریزی مناسب خنثی گردند(شکل شماره۱-۱)
شکل شماره (۱-۱) ماتریس سوات