کیفبت خدمات ارائه شده توسط کارکنان

۶

۰٫۸۵۴

خدمات غذا و نوشیدنی

۸

۰٫۸۴۴

خدمات داخل اتاق

۹

۰٫۸۸۷

ارزش

۲

۰٫۸۶۹

موقعیت

۶

۰٫۷۴۶

تسهیلات و امکانات هتل

۱۲

۰٫۹۰۸

امنیت

۶

۰٫۸۲۰

جدول ‏۳-۳ آزمون آلفای کرونباخ برای پایایی داده ها بر اساس هر متغیر

تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل داده ها فرآیندی چند مرحله است که طی آن داده های به دست آمده از طریق ابزارهای جمع آوری در نمونه(جامعه آماری)، خلاصه، کدبندی، دسته بندی ، … و در نهایت پردازش می شوند. تا زمینه برقراری انواع تحلیل ها و ارتباط ها بین این داده ها به منظور آزمون فرضیه ها فراهم آید. در این فرآیندها، داده ها هم از لحاظ مفهومی و هم از لحاظ تجربی پالایش می شوند و فنون گوناگون آماری نقش بسزایی در استنتاج و تعمیم به عهده دارند.
تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از اجرای آزمون(پرسشنامه پژوهشی) در این تحقیق به صورت توصیفی و استنباطی می باشد. اطلاعات جمعیت شناختی پرسشنامه ها، استفاده از آمار توصیفی(جداول فراوانی، میانگین، نمودار) توصیف شده ارائه شده است.
در آمار استنباطی تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری این پژوهش انجام می گیرد، که آزمون های آماری مورد استفاده در تحقیق به شرح زیر می باشد:
آزمون کولموگروف اسمیرنوف^[۸۳] جهت بررسی نرمال بودن داده ها: آزمون KS آزمونی برای سنجش نرمال بودن توزیع آماری استفاده شده است. به طور کلی برای سنجش نرمال بودن داده ها از آزمون X2^[84] و کولموگرف اسمیرنف استفاده می شود، آزمون X2 برای داده ها مقوله­ای و آزمون کولموگروف اسمیرنف برای داده های فاصله­ای و رتبه­ای استفاده می شود که با توجه به اینکه طیف لیکرت، برای متغیرها در نظر گرفته شده است، از آزمون کولموگرف اسمیرنف استفاده شده است. با انجام این آزمون٬ نرم‌افزار یک عدد معنی‌داری محاسبه می‌کند. در آزمون نرمال‌بودن٬ چنان‌چه معنی‌داری  (Sig) بیش‌تر از ۵ درصد یا ۵ صدم بود٬ نرمال‌بودن توزیع  نتیجه گرفته می‌شود. باید به یاد داشت که آزمون کولموگراف-اسمیرنوف یک آزمون  دو دنباله می‌باشد و برای تفسیر بهتر است این‌گونه بیان شود که  عدد معنی‌داری بر ۲ تقسیم شده است و چنان‌چه این عدد بیش‌تر از ۲.۵ درصد یا ۲۵ هزارم باشد٬ توزیع نرمال است.
آزمون دو جمله ای^[۸۵] جهت بررسی فرضیات تحقیق: از آنجا که عدد به دست آمده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف غیر نرمال بودن داده ها را نشان می دهد، از آزمون دو جمله ای ناپارامتریک برای تحلیل فرضیه ها استفاده شده است. آزمون دو جمله ای معادل ناپارامتری آزمون t تک نمونه ای می باشد، بدین معنا که اگر توزیع جامعه مشخص نباشد از آزمون دوجمله ای به جای آزمون t تک نمونه ای استفاده می گردد که در آن بر مبنای یک مقدار یا مشخصه٬ به بررسی موفقیت و شکست پرداخته می‌شود. منظور از موفقیت و شکست٬ وجود یا عدم وجود یک متغیر در جامعه مورد بررسی می‌باشد که در اینجا رضایتمندی (موفقیت) و عدم وجود رضایت (شکست) سر و کار داریم. بنابراین برای وجود و یا عدم وجود یک متغیر٬ از آزمون دوجمله‌ای استفاده می‌شود. این آزمون از فرمول زیر محاسبه می شود:
چنان‌چه سطح معنی‌داری کم‌تر از میزان خطا باشد٬ بالابودن و یا  وجود متغیر مورد نظر استنباط می‌شود. از آن‌جا که این آزمون معمولا در سطح خطای ۵ درصد در نظر گرفته می‌شود٬ برای رسیدن به این نتیجه باید سطح معنی‌داری کم‌تر از ۰.۰۵ باشد.
آزمون تحلیل واریانس فریدمن^[۸۶] جهت رتبه بندی متغیرهای تحقیق: آزمون فریدمن به دنبال تحلیل مجموع رتبه های ستون ها است، هنگامی که پژوهشگر بخواهد K(بیشتر از دو) متغیر وابسته به هم را در مقیاس ترتیبی سنجیده شده، الویت بندی نماید، می تواند از این آزمون استفاده نماید. نمرات در هر ردیف به طور جداگانه رتبه بندی می شوند. یعنی وقتی که K موقعیت مورد مطالعه قرار می گیرد، رتبه ها در هر ردیف از ۱ تا K رتبه بندی می شوند. آماره آزمون فریدمن به این صورت است که در آن K تعداد ستون ها، N تعداد بلوک ها و Rj مجموع رتبه های j امین ستون است. در این پژوهش از آزمون فریدمن برای رتبه بندی متغیر های تحقیق و شاخص های درون هر متغیر جهت بررسی رضایت از هتل های ۴ ستاره و ۵ ستاره شهر تهران، بین گردشگران ورودی چینی، استفاده شده است.

ب: در تبصره ماده ۱۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی (سابق) نیز بدون اینکه از دولت تعریف شود میگوید: ((در دعاوی مربوط به شعب ادارات و شرکتها و مؤسّسات دولتی یا وابسته به دولت ابلاغ به مسئول دفتر شعبه مربوط بهعمل خواهد آمد)).
ج: تصویب نامه هیأت وزیران مصوب هفتم خرداد ۱۳۶۵ اعلام میدارد: ((… کلیه اختلافات و دعاوی میان سازمانهای دولتی و وابسته به دولت و شرکتهای دولتی پیش از آن که علیه هم به دادگاه شکایت کنند باید به کمک دفترهای حقوقی وزارتخانهها و مؤسسات دولتی حل و فصل گردد…)). در این تصویبنامه از دولت تعریف نشده است ولی شاید برای نخستین بار این دقت در آن بهکار رفته که قلمرو سازمانهای دولتی و وابسته به دولت با چهار چوب قوه مجریه یکی اعلام شده است.

د: در ماده یک (قانون دیوان عدالت اداری) که از صلاحیت این مرجع سخن میگوید میخوانیم که از ((تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانهها و مؤسسات وابسته به آنها)) (بند الف ماده ۱ قانون دیوان عدالت اداری)، میتوان به این دیوان شکایت برد. در این بند از ماده یک آن قانون تنها به آوردن ((واحدهای دولتی و سازمانها و مؤسسات وابسته به آنها)) بسنده شده است، بدون آنکه حدود قلمرو دولت و مؤسسات دولتی را بشناسند.
و: ماده یک قانون استخدام کشوری که سخن از استخدام دولت است، استخدام دولت را پذیرفتن در یکی از وزارتخانهها و مؤسسات دولتی یا شرکتهای دولتی اعلام داشته و در بندهای ت، ث و ج همین ماده وزارتخانه، مؤسسه دولتی و شرکت دولتی را ((واحد سازمانی)) ای میداند که قانون آنها را بدین نام شناخته است. به بیان دیگر، نویسندگان قانون استخدام کشوری بدون اینکه خود را در جستجوی یک تعریف جامع و مانع از دولت، خسته کرده باشند، کوتاهترین پاسخ را برای شناختن دولت (قوه مجریه) برگزیدهاند.
ه: مفهومی که از دولت در قانون استخدام کشوری بهکار رفته در ماده یک ((قانون محاسبات عمومی کشور)) مصوب دی ۱۳۴۹ و سپس در ((قانون محاسبات عمومی کشور)) مصوب شهریور ۱۳۶۶ نیز آمده است. یعنی تشخیص دولت و مؤسسههای دولتی را که همان قوه مجریه است وظیفه قانونگذار دانسته که از آنها نام میبرد، یا فهرستی از آنها تنظیم و پیوست قانون بودجه هر سال میکند یا خواهد کرد.
ی: در ماده ۱۹ ((قانون تعزیرات حکومتی)) مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی در ۲۳ اسفند ۱۳۶۷ تعریف گستردهای از دولت دارد و به نام ((بخش دولتی)) یاد کرده است که آورده میشود: ((بهمنظور اعمال نظارت و کنترل دولت بر فعالیتهای اقتصادی بخش دولتی شامل وزارتخانهها، سازمانها، دستگاه های دولتی، شرکتهای دولتی و تحت پوشش دولت و ملی شده و بانکها و نهادهای انقلاب اسلامی و شرکتهای تابعه و همچنین شرکتهایی که بیش از ۵۰ درصد سهام آنها متعلق به دستگاه ها و شرکتهای مزبور باشد مسئولیت بازرسی، پیگیری و رسیدگی به تخلفات و تعزیرات مربوط به کمیسیون مرکزی تعزیرات حکومتی بخش دولتی با تشکیلات و شرح و وظایف آتی محول میگردد)). در این (ماده) قانون برای نخستین بار ((نهادهای انقلاب اسلامی)) را جزء بخش دولتی آورده که تا پیش از این، چنین نبوده است. یا در قانون تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۸ مرداد ۱۳۶۸)) که تازهترین قانون در مورد تأسیس یک وزارتخانه است نیز چنین است و برای نخستین بار نکتهای در بردارد که در هیچ یک از قانونهای موجد وزارتخانه ها نبوده است. در ماده ۳ این قانون با دقت و روشنی اعلام شده که ((وزارتخانه بخشی از دولت است…)) یعنی آنچه را که به نام وزارتخانه مینامیم خود استقلال و شخصیت حقوقی نداشته و بخشی از دولت یا قوه مجریه است. به بیان دیگر دولت یا قوه مجریه از به هم پیوستن وزارتخانهها که بزرگترین بخش دولتاند، پدید آمده است. (ابوالحمد، ۱۳۶۹: ص۳۰- ۱).
بنابراین با مطالعه و سیر در قوانین یاد شده و توضیحاتی که در خصوص مفهوم دولت ارائه داده ایم اگرچه تعریف خاصی از دولت در قوانین ما به چشم نمی خورد لکن تعریفی را که می توان ارائه کرد این است که منظور از دولت، کلیه وزارتخانه ها، مؤسسات، سازمان ها، شرکت های دولتی و واحد های دولتی تابعه آن است که وظایف حاکمیتی و تصدی گری را بر عهده دارند و بی تردید باید گفت ریشه شخصیت حقوقی دولت نیز در حاکمیت ملی است. با تعریفی که از دولت ارائه نمودیم در مقررات جاری، تفاوت شکلی و ماهوی بین وزارتخانه و مؤسسه دولتی با شرکت دولتی از ابعاد مختلف نمایان است. این تفاوت هم از لحاظ وظایف حاکمیتی که به عهده وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی است و وظایف تصدیگری که بهعهده شرکتهای دولتی گذاشته شده، هم از لحاظ شخصیت حقوقی مستقل ((شرکتهای دولتی)) از دولت و تفکیک ((اموال شرکتهای دولتی)) از ((اموال دولت)) قابل توجه میباشد که مورد بحث قرار میگیرد.
قبل از ورود به بحث لازم است تعاریف قانونی در خصوص شرکت دولتی و وزارتخانه و مؤسسه دولتی ملاحضه شود تا نتیجه بهتری از بحث حاصل شود. در این خصوص در قوانین مختلف^[۴۸] تعاریف نسبتاً مشابهی وجود دارد، که فصل مشترک آخرین تعاریف در قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۸/۷/۸۶آمده است برابر این قانون:
ماده ۱) وزارتخانه
واحد سازمانی مشخصی است که تحقق یک یا چند هدف از اهداف دولت را برعهده دارد و بهموجب قانون ایجاد شده یا میشود و توسط وزیر اداره میگردد.
ماده ۲) مؤسسه دولتی
واحد سازمانی مشخصی است که بهموجب قانون ایجاد شده یا میشود و با داشتن استقلال حقوقی، بخشی از وظایف و اموری را که برعهده یکی از قوای سهگانه و سایر مراجع قانونی میباشد انجام میدهد. کلیه سازمانهایی که در قانون اساسی نام برده شده است در حکم مؤسسه دولتی شناخته میشود.
ماده ۳) مؤسسه یا نهاد عمومی غیردولتی
واحد سازمانی مشخصی است که دارای استقلال حقوقی است و با تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد شده یا میشود و بیش از پنجاه درصد بودجه سالانه آن از محل منابع غیر دولتی تأمین میگردد و عهدهدار وظایف و خدماتی است که جنبه عمومی دارد^[۴۹].
ماده ۴ ) شرکت دولتی
بنگاه اقتصادی است که بهموجب قانون برای انجام قسمتی از تصدیهای دولت بهموجب سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری جزو وظایف دولت محسوب میگردد ایجاد و بیش از پنجاه درصد سرمایه و سهام آن متعلق به دولت میباشد. هر شرکت تجاری که از طریق سرمایهگذاری وزارتخانهها، مؤسسات دولتی و شرکتهای دولتی منفرداً یا مشترکاً ایجاد شده، مادام که بیش از پنجاه درصد سهام آن منفرداً یا مشترکاً متعلق به واحدهای سازمانی فوقالذکر باشد شرکت دولتی است.
از تعاریف قانونی و فلسفه وجودی شرکتهای دولتی استنباط میگردد که هدف از تأسیس این شرکتها انجام امور اقتصادی و داد و ستدهای تجاری است و قانونگذار هویتی مستقل از دولت به این شرکتها اعطاء نموده تا با عدم تسری احکام دولتی نسبت به اینگونه شرکتها، انجام امور تجاری را برای آنها سهل و همچون بنگاههای اقتصادی خصوصی زمینه فعالیت مناسبی برای آنها فراهم نماید. در واقع وزارتخانهها و مؤسسات دولتی از اجزاء دولت تلقی میشوند، در حالیکه شرکتهای دولتی واجد چنین وصفی نیستند و دارای شخصیت حقوقی مستقل از دولت (صاحب سهام) میباشند ولو اینکه سرمایه آنها متعلق به دولت باشد. (هندی، ۱۳۸۶: ص۸۶- ۶۳) تعاریف متفاوتی که برای وزارتخانه، مؤسسه دولتی و شرکت دولتی در قانون محاسبات عمومی (مواد ۲ و ۳ و ۴ و ۵) و قانون مدیریت خدمات کشوری (‌مواد ۱ الی ۴) بهعمل آمده است مؤید این امر میباشد.
قانون مدیریت خدمات کشوری به صراحت میان اعمال حاکمیتی که بهعهده وزارتخانه و مؤسسه دولتی نهاده شده و اعمال تصدی که شرکت دولتی انجام میدهد و قانون مذکور آن بنگاه را اقتصادی نامیده،‌ تمایز قائل شده است. از طرفی مؤسسه دولتی، همانطور که از تعریف قانونی آن مستفاد است، وظیفهای از وظایف قوای سهگانه را انجام میدهد که این امور هم حاکمیتی است. بهعنوان مثال، سازمان بازرسی کل کشور وظیفه نظارت بر حسن اجرای قوانین در دستگاه های اداری را دارد که بهموجب اصل ۱۷۴ ق.ا. بهعهده قوه قضائیه گذاشته شده است. همچنین است دیوان محاسبات کشور که از طرف قوه مقننه نظارت مالی بر دستگاه های استفاده کننده از بودجه کل کشور را بهموجب اصول ۵۴ و ۵۵ قانون اساسی بهعهده دارد. این مؤسسات هیچگونه وظیفه غیرحاکمیتی انجام نمیدهند.
در خصوص تفکیک وزارتخانه و مؤسسه دولتی از یک طرف و شرکت دولتی از طرف دیگر، اداره کل حقوقی و تدوین قوانین قوه قضائیه در نظریه خود آورده است: ((… که وزارتخانهها یا مؤسسات دولتی از اجزاء دولت تلقی میشوند، در حالیکه شرکتهای دولتی واجد چنین وضعی نیستند و به لحاظ حقوقی شخصیت آنان مستقل از دولت است و در فرض هم که تمام سرمایه آنها متعلق به دولت باشد، با توجه به تعاریف متفاوتی که در قانون از آنها بهعمل آمده، نمیتوان عنوان مؤسسه دولتی را بر آنام نهاد و در نتیجه، آنان را مشمول مقررات راجع به مؤسسات دولتی دانست…))^[۵۰].

بررسی شمول اصل ۱۳۹ قانون اساسی در مورد شرکت های دولتی

در ابتدا این مورد مطرح است که قالب حقوقی شرکتهای دولتی چیست؟ و آیا میتواند یکی از قالبهای ماده ۲۰ قانون تجارت را همانند اشخاص حقوقی خصوصی داشته باشد یا خیر، نص صریح قانونی وجود ندارد. و بهنظر میرسد منعی در انتخاب هریک از این قالبها برای شرکت دولتی وجود ندارد و ماده ۳۰۰ قانون تجارت مقرر داشته است: ((شرکتهای دولتی تابع قوانین تأسیس و اساسنامه خود میباشند و فقط نسبت به موضوعاتی که در قوانین واساسنامههای آنها ذکر نشده، تابع مقررات این قانون میباشند)).
پس قانونگذار این آزادی را به شرکتهای دولتی داده است که در اساسنامه، یکی از قالبهای شرکتهای تجاری احصاء شده در ماده ۲۰ را اختیار کنند. از حیث محتوای یک شرکت نیز باید گفت شرکت وقتی دولتی است که:
اولاً به حکم قانون یا دادگاه صالح بهعنوان شرکت دولتی شناخته شود، ثانیاً بیش از ۵۰ %سرمایه آن متعلق به دولت باشد. (ماده ۴ قانون محاسبات عمومی کشور مصوب ۱۳۶۳)
بحثهای فوق بدینمنظور بود که شرکتهای دولتی را از حیث شکلی و ماهوی بشناسیم و آنها را از شرکتهای خصوصی غیردولتی تمیز دهیم چرا که همانطورکه خواهیم گفت معاملات شرکتهای دولتی متضمن قواعد ویژهای، اضافه بر قواعد عمومی قراردادها در قانون مدنی ایران است. پس اعمال این قواعد اختصاصی ویژه، مستلزم شناخت ساخت ابتدایی این امر است که معامله انجام یافته، توسط شرکت دولتی بوده یا غیردولتی.

تمایز بین دولت و شرکت دولتی از منظر قانون تجارت

الف: بهموجب ماده ۵۸۳ ق.ت. کلیه شرکتهای تجاری دارای شخصیت حقوقی میباشند که به محض تشکیل شرکت به وجود میآید بنابراین با تشکیل شرکت (از جمله شرکت دولتی) شخصیت شرکت، مستقل از شخصیت سهامداران (‌از جمله دولت) است، لذا ((اموال شرکتهای دولتی)) را در زمره ((اموال دولت)) انگاشتن مغایر با روح قانون و اقتضاء شخصیت حقوقی مستقل شرکتها،‌ موضوع ماده (۵۸۳) قانون تجارت است. در واقع، رابطه سهامداران نسبت به اموال شرکت یک نوع مالکیت مفروض یا مشاع نمیباشد بلکه اموال متعلق به شرکت بوده و صاحبان سهام فقط سهامداران شرکت شناخته میشوند که میتوانند ضمن استفاده از عواید سهام خود آنها را بهفروش برسانند، لیکن در اموال شرکت حق دخالت ندارند. از طرف دیگر حدود اختیارات هر صاحب سهم در کسب اطلاعات از امور جاری شرکت محدود به مقررات ماده ۱۳۹ ل.ا.ق.ت. و ماده ۲۶ نظام نامه اجرای قانون ثبت شرکت ها خواهد بود و تا زمانی که صرفاً سهام دار شرکت میباشند حق ندارند تحت هیچ عنوانی در اداره امور شرکت مداخله نمایند. (هندی، ۱۳۸۶: ص ۸۶- ۶۳)
ب: شرکتهای دولتی بهصورت شرکت سهامی تشکیل میگردند^[۵۱] که این امر متضمن محدود شدن مسئولیت صاحبان سهام به مبلغ اسمی سهام آنها، موضوع ماده (۱) قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت، وکیفیت بین دارایی شرکت و دارایی سهامداران است. بنابراین ((اموال شرکتهای دولتی)) ((اموال دولت)) نیستند، در غیر اینصورت با حقوق و تکالیف (مسئولیتها) سهامداران شرکتهای سهامی و سایر احکام مذکور در قانون تجارت که برای این قبیل شرکتها مقرر میباشد مغایر است.
ج: داراییهای شرکت با توجه به مواد مختلف ق.ت. (از جمله مواد ۲۲۴ و ۲۲۵ و مواد ۵۱۸ الی ۵۲۷) از حقوق بستانکاران شرکت بوده و تلقی نمودن ((اموال شرکتهای دولتی)) بهعنوان اموال صاحبان سهام (دولت) با مواد مذکور و حقوق بستانکاران در تباین میباشد.

تمایز بین دولت و شرکت دولتی از منظر دیگر قوانین و مقررات

بهطور اختصار چند نمونه از قوانین و مقررات جاری که تمایز بین ((دولت)) و ((شرکتهای دولتی)) را روشن و احکام خاص نسبت به هر یک را بیان مینماید مورد بررسی قرار میگیرد:
الف: ((قانون نحوه پرداخت محکوم به دولت و عدم تأمین و توقیف اموال دولتی)) مصوب ۱۵/۸/۱۳۶۵٫ ^[۵۲]
برای مصون ماندن اموال دولتی از توقیف میباشد که بهجهت عدم درج نام شرکتهای دولتی در این قانون به آنها تسری ندارد و منحصراً شامل وزارتخانهها و مؤسسات دولتی است و علیرغم درج بودجه شرکتهای دولتی در قانون بودجه کل کشور این شرکتها نمیتوانند از مزایای قانون مذکور بهره گیرند^[۵۳].
همچنین، ماده ۴۸ قانون محاسبات عمومی در خصوص مطالبات دولت مقرر میدارد ((مطالبات وزارتخانهها و مؤسسات دولتی از اشخاص که بهموجب احکام و اسناد لازم الاجراء به مرحله قطعیت رسیده است برطبق مقررات اجرایی مالیاتهای مستقیم قابل وصول خواهد بود)) این قانون نیز به مطالبات ((شرکتهای دولتی)) تسری داده نشده است.
ب: تبصره ماده ۳۴ قانون تأسیس سازمان جمع آوری و فروش املاک تملیکی مصوب ۲۴/۱۰/۱۳۷۰ به صراحت کالاهای متروکه شرکتهای دولتی را در حکم کالاهای متروکه غیر دولتی دانسته است. بهموجب این قانون و بهخصوص ماده ۳۴ آن، کالاهای متروکه به سه دسته تقسیم میشوندکه شامل:
۱٫کالاهای متروکه دولتی که صاحب آن وزارتخانه یا مؤسسه دولتی است.
۲٫کالاهای متروکه غیر دولتی که صاحب آن شخص حقیقی یا حقوقی بخش خصوصی و یا مؤسسه و نهاد عمومی غیردولتی است.
۳٫کالاهای متروکه شرکتهای دولتی که صاحب آن یک شرکت دولتی است.
به استناد ماده ۳۴ این قانون وجوه حاصل از فروش کالاهای متروکه غیردولتی و کالاهای متروکه شرکت دولتی میباید پس از کسر کارمزد فروش و بدهیهای گمرکی… در حساب مشخصی نگهداری تا پس از مراجعه صاحب کالا به او پرداخت گردد و بین کالاهای متروکه شرکت دولتی با کالاهای متروکه غیر دولتی فرقی گذارده نشده است. در حالیکه وجوه حاصل از فروش کالاهای متروکه دولتی مطابق ماده ۶ این قانون میباید بهحساب درآمد عمومی کشور واریز گردد. (هندی، ۱۳۸۶: ص۸۶- ۶۳)
تصویب و تأیید این قوانین توسط شورای نگهبان بهمنزله عدم مغایرت آنها با اصول قانون اساسی از جمله اصل ۱۳۹ ق.ا. و تفکیک شخصیت حقوقی ((شرکتهای دولتی و اموال آنها)) از شخصیت حقوقی ((دولت و اموال دولت)) میباشد.
ج: بخش نامه شماره ۳۴۸۶۰ مورخ ۲۷/۸/۸۲ معاون اول رئیس جمهور جهت حل و فصل اختلافات بهعنوان وزارتخانهها، سازمانها، مؤسسات دولتی و… صادر شده که بر رعایت اصل ۱۳۹ ق.ا. در موارد اموال عمومی و دولتی تأکید دارد. به لحاظ اینکه اموال شرکتهای دولتی در شمول اموال مذکور دراصل ۱۳۹ نمیباشد، بخشنامه مذکور به این شرکتها تسری داده نشده است.

تفکیک بین دولت و شرکت دولتی در رویّه قضایی ایران

تفکیک بین دولت و شرکت دولتی در رویه قضایی ایران نیز پذیرفته شده به نحویکه در رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور، بر عدم تسری^[۵۴] معافیت دولت از پرداخت هزینه دادرسی به شرکتهای دولتی به لحاظ داشتن شخصیتی مستقل از دیگر نهادهای دولتی و عمومی تأکید شده است. هرچند در قوانین بعدی، دولت موظف به پرداخت هزینه دادرسی شده است^[۵۵]. تمایز مزبور صرفاً در ماهیّت نهادهای دولتی و عمومی با شرکتهای دولتی خلاصه نمیشود بلکه به ((داراییها و درآمدهای دولتی و عمومی)) و ((اموال و داراییهای شرکتهای دولتی)) نیز تسری دارد که مورد بحث قرار میگیرد.

تمایز بین دولت و شرکت دولتی از حیث اموال و درآمدها

به دلیل ماهیّت شرکتهای دولتی که اعمال تصدیگری مینمایند، در قوانین موضوعه مقرراتی کاملاً متمایز از وزارتخانهها و مؤسسات دولتی نسبت به اموال آنها وضع شده است. بهعنوان مثال میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

مالکیت اموال

ماده ۱ آیین نامه مستندسازی و تعیین بهره بردار اموال غیرمنقول دستگاه های اجرایی^[۵۶] مقرر میدارد:
((وزارتخانهها، مؤسسات و شرکتهای دولتی و سایر دستگاه های اجرایی عهدهدار اجرای طرحهای عمرانی… موظفند… درخواست صدور سند مالکیت در مورد اراضی تحت تصرف وزارتخانهها و مؤسسات دولتی به نام دولت جمهوری اسلامی ایران و به نمایندگی خود نموده و در مورد اراضی تحت تصرف شرکتهای دولتی تقاضای صدور سند مالکیت به نام شرکت نمایند….)) همچنین در بند (ب) ماده ۳ همان آیین نامه مقرر شده است ((در صورتیکه در سند نام وزارتخانه یا مؤسسه دولتی بهعنوان مالک قید شده باشد دستگاه های موضوع این آییننامه موظفند… موضوع مالکیت دولت و نمایندگی وزارتخانه یا مؤسسه دولتی در اختیار دارنده ملک توسط سازمان ثبت اسناد و املاک در صفحه ملاحظات سند قید گردد)).
حسب ماده ۵ آیین نامه مستندسازی اموال غیرمنقول دستگاه های اجرایی، اصل اسناد مالکیت املاک متعلق به دولت در خزانه اسناد مالکیت دولت مستقر در وزارت امور اقتصادی و دارایی نگهداری میگردد. همچنین ماده ۶ آییننامه مذکور مقرر داشته، مالکیت این املاک متعلق به دولت بوده و حق استفاده آن برای وزارتخانه یا مؤسسه دولتی است، در حالیکه هیچیک از این قیود که مربوط به اموال دولتی است برای شرکتهای دولتی متصور و مقرر نمیباشد، بلکه شرکتهای دولتی اموال غیرمنقول خود را درصورت ضرورت برابر ضوابط مخصوص میتوانند بهفروش رسانده یا تبدیل به احسن نمایند. ملاحظه میگردد که این موارد نیز خود دلیل مستندی بر عدم شمول تعریف اموال دولتی بر اموال شرکتهای دولتی میباشد. (هندی، ۱۳۸۶: ص۸۶- ۶۳)

نگهداری اموال

فصل پنجم قانون محاسبات عمومی تحت عنوان ((اموال دولتی)) میباشد. ماده ۱۰۶ قانون مذکور بحث از مسئولیت حفظ و حراست و نگهداری حساب اموال منقول دولتی نموده است و باید توجه داشت که صرفاً آن دسته از اموال منقول که در اختیار وزارتخانهها و مؤسسات دولتی میباشد را ذکر نموده و اموال شرکتهای دولتی را به لحاظ شخصیت حقوقی مستقل از دولت مشمول ندانسته است. ماده ۱۳ آییننامه اموال دولتی نیز مقرر داشته است ((حساب اموال غیرمنقول دولتی در اختیار وزارتخانهها و مؤسسات دولتی در دفاتر اموال ذیحساب مربوط نگهداری میشود…)) ماده مذکور بحثی از اموال شرکتهای دولتی بهمیان نیاورده است. همچنین مواد ۳۰ و ۳۱ همان آییننامه که مربوط به کیفیت حفظ و نگهداری اموال دولتی است تنها وزارتخانهها و مؤسسات دولتی را مشمول نموده و نامی از شرکتهای دولتی به لحاظ استقلال حقوقی آنها از دولت بهمیان نیاورده است، که حکایت از استقلال شرکتهای دولتی و عدم شمول مقررات مربوط به اموال دولتی به اموال آنها دارد.

اجرای طرح های عمرانی

در ماده ۱۱۳ قانون محاسبات عمومی و تبصره آن تمایز بین اموال دولتی و اموال و داراییهای شرکتهای دولتی و مؤسسات عمومی غیردولتی به خوبی نمایان میباشد. بهموجب تبصره (۱) این ماده اموال منقول و غیرمنقول طرحهای عمرانی که از اعتبارات دولتی حاصل میگردد در خاتمه اجرای طرح اگر مجری آن وزارتخانه و مؤسسات دولتی بوده همچنان متعلق به دولت است و اگر مجری طرح شرکت دولتی یا مؤسسات عمومی غیردولتی بوده باشد به آن شرکت یا مؤسسه عمومی غیردولتی تعلق خواهد گرفت.

درآمد عمومی و درآمد شرکت دولتی

اندک و یا وجود ندارد.

روابط غیر تجاری میهمان و میزبان، ابراز تمایل شدید برای ایجاد ارتباط

وجود ندارد.

اثرات منفی وجود ندارد.

منابع انسانی-آموزش، اجتماعی-فرهنگی، بازاریابی-محصول

مشارکت

تعداد کم، انگیزه­ های زیبایی شناختی، حضور در فصول گردشگری، آغاز حرکت تورهای تخصصی و بدون انگیزه­ های تجاری

کم

رقابت پائین و افزایش تدریجی سهم بازار

سرمایه ­گذاری محلی، آغاز مشارکت، عمدتاً گروه ­های پیشرو درگیر می­شوند، اهداف معنوی و غیر تجاری

تأسیسات خاصی وجود ندارد، اما تمهیداتی برای توسعۀ حداقل زیرساخت­ها در نظر گرفته شده است.

روابط در حال تجاری شدن، میهمان و میزبان تمایل برای تحکیم ارتباط

هنوز کاملاً درگیر نشده است.

اثرات منفی جزئی و قابل اغماض

مشارکت­پذیری، منابع انسانی-آموزش، اجتماعی-فرهنگی،زیرساخت

رشد

تعداد بالا، رشد تورهای تجاری، گردشگری انبوه، توجه کمتر به توسعه پایدار

بسیار بالا

افزایش کمیت و کیفیت رقابت و سهم بازار

مشارکت افزایش می­یابد، تغییر کاربری در این مرحله آغاز می­ شود، ایجاد جاذبه­های مصنوعی

زیرساخت­ها توسعه می­یابد و سرمایه­گذارای غیر بومی وارد می­شوند.

روابط تجاری، روابط گردشگر و جامعۀ میزبان، علاقه به جلب ارتباط تجاری

مدیریت وارد مقصدها شده و به آن توجه می­نماید.

افزایش اثرات مثبت و منفی و عدم رضایت افرادی که در گردشگری درگیر نیستند، اثرات قابل رصد و مشاهده

بازاریابی-محصول، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، منابع انسانی-آموزش

بلوغ

تعداد در حداکثر ممکن، کاهش نرخ رشد، بازار تثبیت شده، گردشگری تجاری و سازماندهی شده، تصویر مقصد در حال افول، حضور بالای گردشگران محافظه کار

بسیار بالا

رقابت شدید و عدم رشد یا رشد بسیار اندک سهم بازار

مشارکت به حداکثر خود می­رسد.

تمایل سرمایه ­گذاران به سرمایه ­گذاری کاهش می­یابد.

روابط تجاری، روابط گردشگر و مقصد، کاهش علاقه به ایجاد ارتباط در برخی گروه­ ها

نقش بسیار پررنگی در مقصد ایفا می­نماید.

اثرات بالا و در تمام ابعاد قابل مشاهده، رقابت برای استفاده از تسهیلات بین جامعه میزبان و میهمان

بازاریابی-محصول، زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی، سرمایه ­گذاری

رکود

تعداد رو به کاهش، افول تصویر مقصد، کاهش سهم بازار

پایایی ابزاریست که از آن به اعتبار، دقت و اعتماد پذیری نیز یاد می شود و عبارت است از این که اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان و مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود. به عبارت دیگر ابزار پایا ابزاری است که از خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد. ابزار سنجشی معتبر است که دارای ویژگی های سازگاری و باز پدیدآوری باشد. یعنی بتوان آن را در موارد متعدد بکار برد و در همه موارد نتیجه یکسانی تولید نماید (حافظ نیا، ۱۳۷۷، ۱۳۶).

مشکل روایی و پایایی ابزار سنجش معمولاً متأثر از عوامل گوناگونی نظیر پیچیدگی موضوع مورد مطالعه، عامل و منبع تهیه داده ها یعنی انسان و روش ها و شرایط گردآوری اطلاعات است.
۳ ـ ۸ ـ ۱ روایی پرسش نامه
در این تحقیق جهت سنجش روایی پرسش نامه، از معتبرترین روش موجود برای این کار که انجام مصاحبه و استعلام نظرات اساتید و خبرگان و اعمال اصلاحات احتمالی آن ها می باشد استفاده گردید. استفاده از این روش کمک کرد تا با بهره گرفتن از نظر کارشناسان و خبرگان و اساتید دانشگاه در مورد سؤالات و توانایی آن ها در آزمون فرضیات تحقیق، متوجه شویم که تا چه اندازه روش کار و ابزار سنجش می تواند اهداف تحقیق را برآورد نماید. آیا نتایج حاصل شده در پیش آزمون قادر به پاسخ گویی به سؤالات تحقیق می باشد یا خیر و در نهایت اتخاذ این روش و تکیه بر این ابزارها تا چه حد، اندازه و واقعیت مسأله را می سنجد. پس از اخذ نظرات خبرگان اقتصادی و اساتید دانشگاه و با اصلاحات مورد نظر اساتید راهنما و مشاور، تغییر و اصلاح در بعضی از سؤالات و تبدیل به سؤالات قابل فهم تر برای جامعه آماری و در نهایت حذف برخی از شاخص ها یا سؤالات و اضافه نمودن سؤالات مهم دیگر در ارتباط با سه متغیر اصلی عوامل فنی مربوط به مدیریت و کارکنان ، عوامل رفتاری و عوامل فرهنگی، روایی پرسش نامه تامین گردید. ذکر این نکته ضروری است که جهت بررسی قابلیت اعتبار و اعتماد نظرات جمع آوری شده در فرایند تحلیل سلسله مراتبی، از نرخ سازگاری (C.R) استفاده شده است و برای این که نظرات جمع آوری شده قابلیت اتکاء داشته باشند باید نرخ سازگاری کمتر از ۰٫۱ باشد.
۳ ـ ۸ ـ ۲ پایایی پرسش نامه
در این تحقیق به منظور تعیین پایایی پرسش نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. برای محاسبه آلفای کرونباخ، ابتدا واریانس نمرات هر زیر مجموعه سؤالات پرسش نامه و واریانس نمونه را محاسبه نموده، سپس با بهره گرفتن از رابطه (۳ ـ ۱) و نرم افزار SPSS مقدار ضریب آلفا محاسبه شده است:
( ۳ ـ ۱ )
می دانیم هر قدر شاخص آلفای کرونباخ به ۱ نزدیکتر باشد، همبستگی درونی بین سؤالات، بیشتر و در نتیجه پرسش ها همگن تر خواهند بود. معمولاً ضرایب اعتبار ۰٫۷ و یا بیشتر برای مقاصد پژوهشی کفایت می کند. ضرایب پایایی مؤلفه ها از ۰٫۸۵۸ تا ۰٫۸۷۳ در نوسان بوده است. همچنین مؤلفه های «عدم ارائه گزارشات اساسی و به موقع برای تصمیم گیری توسط واحد حسابداری» و «عدم باور مدیران به سودمندی اطلاعات حسابداری» دارای کمترین و «عدم گرایش به روحیه همبستگی گروهی» دارای بیشترین ضرایب پایایی بوده اند. در نتیجه پایایی پرسش نامه مورد تأیید قرار گرفت.
جداول (۳ ـ ۱) و (۳ ـ ۲) خروجی نرم افزار SPSS جهت تعیین پایایی پرسش نامه را به صورت کلی و تک تک نشان می دهد:
جدول (۳ ـ ۱) محاسبه آلفای کرونباخ برای ۱۹ سؤال پرسش نامه

جدول (۳ ـ ۲) محاسبه آلفای کرونباخ برای تک تک سؤالات پرسش نامه

«وَلَدً السَّوءِ یَهدِمُ الشَّرَفَ وَ یَشینُ السَّلَفَ. ^[۱۱۰] فرزندان بد، آبرو و شرف خانواده را از بین می‌برند و مایه‌ی ننگ و رسوایی پیشینیان خود می‌شوند.»
نقش خانواده در تربیت مذهبی
خانواده به عنوان رکن اساسی تربیت، نقش بسیار مهمی در کمک به رشد و تربیت کودکان ایفا می‌کند، این امر به ویژه در اولین سال‌های زندگی که تجربه‌های اولیه کودک در حال شکل گرفتن است، از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. غالب رفتارهای انسان بر اساس یادگیری است و اولین و مهمترین پایگاه یادگیری کانون خانواده است. بسیاری از مهارت‌ها در نخستین سال‌های زندگی فراگرفته می‌شوند. در اصل خانه و خانواده پایه‌های اجتماعی شدن و ساختار شخصیت کودک را بنیان می‌گذارند.
ایفای نقش پدر و مادر به عنوان عامل پرورشی در چارچوب خانواده شرط استقرار شخصیت سالم کودک خواهد بود.^[۱۱۱]
طبع لطیف و زمینه مساعدی که کودک در محیط خانواده دارد، بهترین شرایطی است که می‌توان شایسته‌ترین بذرهای تربیتی را پرورش داد. والدین به عنوان اصلی‌ترین عضو در خانواده باید در تربیت دینی کودکان تلاش کنند و از حقوق مسلم فرزندان تربیت دینی کودک است که از طریق خانواده منتقل می‌شود، تا فرزند از سر شوق و اشتیاق به تجارب درونی دست یابد، به نحوی که خود بتواند فطرت خداجوی خود را کشف کند و تجربه دینی را به طور حضوری شهود نماید. این ممکن نخواهد شد جز با عشق. عشق کلید تربیت دینی است. کسب فضایل اخلاقی باید به واسطه عشق به خداوند حاصل شود. انسان کامل کسی است که بتواند گرایش‌های والای انسانی، هم چون کمال طلبی، حقیقت جویی، خداجویی، علم طلبی، عدالت خواهی و … را در خود کشف کند و بپروراند. در حقیقت مجال معنوی است که می‌تواند دل را مهیای کمال سازد. برای شناخت حقیقت می‌توان از عقل و استدلال و نیز دل مدد جست. در گرایش کودکان و نوجوانان به امور دینی و مذهبی عناصر مختلفی نقش دارند. از جمله مهم‌ترین و مؤثرترین این عوامل خانواده می‌باشد.^[۱۱۲]

شروع تربیت مذهبی
در خصوص تربیت اسلامی باید گفت که در اندیشه‌ی اهل بیت علیهم السلام علاوه بر آموزش آداب و رفتارهای اجتماعی و اخلاقی، باید فرزندان را با نکات معنوی و تربیت دینی آشنا نمود و والدین موظفند این مسئولیت را از همان روزهای تولد به انجام برسانند. نوای دلنشین توحید اولین آموزه‌های دینی است که روح کودک را طراوت می‌بخشد و او را به سوی دین و معنویت سوق می‌دهد.^[۱۱۳]
در اصل از نظر اسلام تربیت از گهواره آغاز می‌شود و در خانواده شکل می‌گیرد. مقدمات و پایه‌گذاری آن از مرحله‌ی تشکیل جنین و حتی قبل از آن است ولی آن‌چه که صورت رسمی دارد از لحاظ تولد است و با ذکر اذان و اقامه در دو گوش کودک شروع می‌شود. ^[۱۱۴]
یکی از وظایف مهم والدین در تربیت دینی فرزندان خود، طرز اداره و رفتار با آنان است که در آینده آنان بسیار مؤثر است.اسلام برای تمام دوران زندگی و بلکه برای قبل از انعقاد نطفه و انتخاب همسر و برای تولید مثل، مواردی را پیش بینی و برنامه‌های تربیتی را منظور کرده است. بنابراین تربیت و تعلیم فرزندان امری خطیب و پرمسئولیت است و چنین نیست که آنان فقط به امید کودکستان و آموزشگاه باشند.^[۱۱۵]
والدین به تدریج در مراحل مختلف زندگی هرسال و هرماه وظیفه‌ای در قبال کودک دارند. شکی نیست که تا حدود هفت سالگی اعمال قدرت و فشاری مطرح نیست حتی رفتار مذهبی کودک صورت بازی و سرگرمی دارد. سعی و تلاش بر این است که امر تکلیف مذهبی بر کودک سنگین نباشد و او را زودتر از حدمتعارف خسته نکند.
در طول مدت تربیت در هفت سال اول کوشش بر این است، مصداق‌ها و مدل‌هایی عرضه و ارائه شوند که برای کودک درس‌آموز باشند و هم شیوه‌ی تربیت به گونه‌ای باشد که نیازی به اصلاح و تجدیدنظر در آن ضرورت پیدا نکند که بسیاری از لغزش‌های مذهبی افراد در این رابطه است.
اوج‌گیری شوق به داشتن مذهب از حدود ۱۰ سالگی در دختران و ۱۲سالگی در پسران است و در این سنین است که می‌توان از ایمان به مذهب نام برد. البته احساسات مذهبی در این سنین به تدریج زیاد می‌شود و در سنین بلوغ به اوج خود می‌رسد. ^[۱۱۶]
پیدایش حس مذهبی
آن چه که مربوط به تظاهرات مذهبی می‌شود بستگی دارد به نوع برخورد والدین و مربیان با کودک چه بسیارند کودکانی که سرپا ایستاده‌اند و رفتار مذهبی والدین را مورد تقلید قرار می‌دهند، حتی با آنان رو به قبله می‌ایستند و نماز می‌خوانند یا همچون پدر و مادر خویش حال و ادای دعا خواندن و ادای مراسم مذهبی را در می‌آورند.
در رابطه با پیدایش حس مذهبی بررسی‌های روان‌کاوان نشان می‌دهند که این امر مربوط به ما‌ه‌های قبل از چهارسالگی است و حتی در برخی از کودکان از حدود سنین ۲-۳ سالگی هم دیده شده است. به همراه رشد و افزایش سن این احساس علنی می‌شود آن چنان که در ۶ سالگی می‌توان به عیان تظاهرات مذهبی و علاقه به انجام دادن رفتار مذهبی را در کودک دید. ^[۱۱۷]
کودک از ۶ سالگی علاقه‌ی مذهبی نیرومندی دارد. دوست دار حرف زدن با خدا و ارتباط با اوست، امری که والدین غیرمذهبی از آن عصبانی هستند و نگران که چرا او این همه علاقه را به مذهب بروز می‌دهد و البته معلوم نیست که همین عشق و علاقه در او باقی و برقرار بماند و برای روشن شدن وضع او باید مدتی منتظر ماند. مذهب در سنین مختلف برای کودک معانی مختلف دارد ولی دنیای آن‌ها از حدود ۶سالگی دنیای عشق و محبت، احترام به خدا، ستایش و نیایش او، احساس شرم‌ساری در صورت تخلف از دستورات خداست و حتی این امر در قیافه‌ی او هم پیداست. از حدود سنین ۸ به بعد شوق مذهبی او بیشتر به مسائل مذهبی علاقه‌مندتر و به عبارت دیگر متدین‌تر می‌شود. سعی دارد کاری انجام دهد که به گفته‌ی والدین و مربیان او مورد رضای خداوند است. ^[۱۱۸]
آغاز سؤالات مذهبی فرزند
والدین نباید فراموش کنند که درک و فهم کودک نسبت به مسائل مذهبی بسیار محدود است و به همین خاطر او به طور قطع در زمینه‌های گوناگون به سؤال و پرسش می‌پردازد تا دامنه‌ی اطلاعات خود را وسیع‌تر سازد. پرسش‌های او نشانه‌ی علاقه‌مندی او به عقلانی و مستدل کردن اطلاعات مذهبی و برای مربی نقطه‌ی مثبتی است. ^[۱۱۹]
پدر و مادر وظیفه دارند که محیط مناسبی برای فرزند خویش به وجود آورند تا عقایدی که در فطرت او نهاده شده به طور تدریجی ظهور و بروز نمایند و پرورش و تکامل یابند. کودک از همان خردسالی به یک قدرت و نیروی مافوقی که می‌تواند نیازمندی‌هایش را برطرف سازد به طور طبیعی توجه دارد. کودکی که در یک خانواده دین‌دار زندگی می‌کند به طور معمول در سنین چهارسالگی که به اصطلاح «سن چراها» نامیده می‌شود، به خدا توجه پیدا می‌کند و گاه گاه نام خدا را بر زبان جاری می‌سازد. از حرف‌ها و سؤالاتش پیداست که فطرتش بیدار گشته و می‌خواهد در این باره اطلاعات بیشتری بدست آورد. چه کسی خورشید را آفریده است؟ چه کسی ماه و ستاره را آفریده؟ آیا خدا مرا دوست دارد؟ کودکان از سنین چهار سال به بالا، صدها از این قبیل سؤالات دارند. از این سؤالات پیداست که فطرت خداپرستی آن‌ها بیدار گشته می‌خواهند اطلاعات خویش را تکمیل نمایند. ^[۱۲۰]
چگونگی پاسخ‌گویی به سؤالات
آن‌چه مهم است دادن پاسخ به سؤالات است که باید درست و قانع‌کننده باشد. والدین نیاز ندارند که با استدلال نیرومند و قوی به کودک جواب دهند زیرا او در این رابطه شاید نتواند حقایق را درک کند و مبانی درک منطقی و مستدل او چنان رشدی ندارد ولی ضروری است پاسخ‌ها قاطع باشند آن‌چنان که او را قانع کنند نه ساکت قلب پاک و منزه او باید آن را بپذیرد و ذهنش آن را در خود جای دهد. موفقیت در این امر منوط به آن است که والدین و مربیان خود اعتقادات و اطلاعات روشنی داشته باشند و به آن‌چه که می‌گویند مؤمن باشند. اگر جای ابهامی در زمینه‌ای خاص برای‌شان وجود دارد از خود دور سازند و هم در پاسخ، خود را در وضع درک و فهم و موقعیت کودک قرار دهند. ^[۱۲۱]
اولین سؤالات دینی و مذهبی کودک معمولاً پیرامون علت و پیدایش موجودات است در این مرحله وظیفه‌ی پدر و مادر بسیار سنگین و حساس است چرا که بایستی از همین آغاز زندگی کودک، او را با خدا و مبدأ هستی آشنا سازند البته به صورتی آسان و قابل فهم که پذیرش آن برای کودک راحت باشد، باید به کودک تعلیم و تلقین کرد که خالق همه‌ی موجودات خداست، او ناظر بر اعمال ماست او دوستدار انسان‌های نیک و شایسته است و در مقابل انسان‌های فاسق و بدکار را دوست ندارد. ^[۱۲۲]
قواعد مورد استفاده در تربیت دینی فرزند
قواعد مورد استفاده در تربیت و تعلیم دینی کودکان بسیار و هرکدام به نحوی قابل اجرا و عمل است. چند نمونه از آن عبارت است از: ۱- قاعده محبت ۲- بهره‌مندی از لذایذ ۳- تشویق و تحریض ۴- اعمال سندیت.
۱- قاعده محبت
در اصل اعمال روش خشونت‌آمیز و مستبدانه در تربیت اسلامی امری محکوم است تنها در موارد خاصی می‌توان درباره‌ی کودکان اعمال سندیت کرد. والدین باید طفل را به محبت به راه آورند، سرکشی او را از روی مهر و نوازش مهار و او را آرام کنند.
والدین عمل خوب مذهبی کودک را بستایند، که این امر خود سبب تداوم رفتار مثبت در کودک خواهد شد کودکان مصداق لقب سریع‌الرضا هستند. با محبتی به راه می‌آیند با تأییدی دل را به گرو والدین خواهند سپرد. در اصل در تغییرات مذهبی، دین چیزی جز حب و محبت نیست. والدین اصرار نداشته باشند که با هیجانات منفی او را به راه آورند که این امری محال و ناشدنی است.^[۱۲۳]
«قال بَعضُهُم سکوتُ الی ابی الحسن u ابتُ لی فقال: لا تَضربهُ و اهجُرهُ و لا تُطل.^[۱۲۴]
مردی حضور حضرت ابا الحسن u از فرزند خود شکایت کرد حضرت فرمود: فرزندت را نزن، و برای ادب کردنش از او قهر کن، ولی مواظب باش قهرت طول نکشد هر چه زودتر آشتی کنی.»
۲- بهره‌مندی از لذایذ
والدین باید در جنبه‌ی مذهب سابقه‌ی شیرین پدید آورند. به حساب این که روزه‌دار هستند او را به خود وانگذارند. برخی از پدران، مادران که به حساب این که خود روزه دارند کودکان خود را به گرسنگی وا می‌دارند به فکر غذای او نیستند و یا برای غذای او اهمیتی قائل نمی‌شوندو این مسأله‌ای است که سبب بدبینی کودک به روزه و ماه رمضان خواهد شد. در جلسات مذهبی کام او را شیرین کنند از لذائذ بهره‌مندش سازند همه‌اش اشک و ناله و برسرو سینه زدن نباشد که طفل از آن چندان خوشحال نیست. بگذارند او علاقه‌مند شود بار دیگر همراه‌تان به جلسه بیاید در ضمن خوردن چای و شیرینی چهار کلمه بشنود و یکی دو کلمه آن را یاد بگیرد و به هرحال کاری کنند که مذهب برای او غم‌انگیز و دردناک نباشد، تنفر و انزجار در او ایجاد ننماید.
۳- تشویق و تحریض
با رعایت دو اصل مهم تشویق و تنبیه و پرهیز از افراط و تفریط می‌توان فرزندانی صالح و شایسته تربیت کرد. والدین باید در عین حال که به فرزندان خود توجه دارند آنان را در حد معقولی آزاد بگذارند و حساسیت‌های روحی و روانی آنان را دریابند.
گاهی کودک دو رکعت نماز شکسته بسته‌ای را در گوشه‌ای می‌خواند و شاید برای خودنمایی و یا جلب محبت والدین که به نزدشان می‌آید و به آن‌ها می‌گوید نماز خواندم!!… در برابر این عمل بی‌تفاوت نباشند، ضمن این که می‌کوشند خودنمایی او اوج نگیرد و ریشه‌دار شود او را تشویق کنند، کار او را بستایند، بگذارند که این امر در او ریشه‌دار شود.^[۱۲۵]
شکی نیست که تشویق باید در او به حدی متعارف باشد آن‌چنان که خود را از والدین طلبکار نداند ولی در عین حال دل کوچک طفل را هم در نظر آورند. والدین به عنوان پدر یا مادر
و دنیای او هستند، آرزوهای او به آن‌ها وصل است. آفرین و مرحبای والدین دل کوچکش را شاد می‌کند و او را به وجد می‌آورد.
۴- اعمال سندیت
افراد در عین حال منکر آن نیستند در موارد تخلف و یا در آن‌گاه که طفل بخواهد از مرز خود تجاوز کند و یا امر و نهی والدین را نادیده گیرد می‌بایست او را به راه آورده و این هدایت بهتر است از طریق محبت باشد و در آن‌گاه که سود نداد از راه اعمال قدرت و سندیت.
بنای تربیت باید به گونه‌ای باشد که فرزندان تا حدود ده سالگی در امر مذهب خودکار و خودگردان بار آید، نیازی به امر و نهی در انجام اعمال و مذهبی نداشته باشند خود نمازش را بخواند اگرچه پسر در آن سن واجب نیست نماز بخواند و اگر کوتاهی کرد پس از موعظه‌ها و تذکر می‌توان به تنبیه‌اش پرداخت، اعمال فشار از حدود قبل از سنین ۸ سالگی به کودک ممکن است موجبات سرخوردگی او را از مذهب فراهم آورد و روح کودک را آزرده سازد و حتی در مواردی ممکن است نتایجی معکوس به بار آورد ولی پس از این سنین اعمال فشار به صورتی اندیشیده و به جا عیبی نخواهد داشت. ^[۱۲۶]
اهداف کلی تربیت مذهبی
منظور از اهداف، نقطه‌هایی هستند که افراد قصد وصول به آن را دارند در امر تربیت کار والدین این است که دست کودک را گرفته و از نقطه‌ای که در آن است حرکت داده و به نقطه موردنظر برسانند. این اهداف از دیدهای گوناگون متفاوت است و از نظر اسلام و از دید کلی هدف از آموزش نجات فرد از جهل و نادانی، و هدف از پرورش آگاهاندن و ایجاد تعالی در فرد برای جهت دادن به سوی تکامل و رساندن به مقام عبودیت یا عبدصالح است.
غرض از تربیت نجات بشر است از ظلمت‌های گوناگون، پیوند بین ماده و معنی، دنیا و آخرت و رساندن به کمال بی‌نهایت است. از جهت دیگر هدف تربیت آماده‌کردن فرد است برای خوب زیستن و بهره‌مندی کامل و مشروع از مواهب جهان، کسب آمادگی لازم برای ادامه‌ی حیات در جهان دیگر.
در مورد ساختن فرد جهت خوب زیستن، افراد نیاز به ایجاد زمینه مجاهده جهت استقرار و اجرای قانون حق، هدایت، کشتی حیات، در این دریای طوفانی، رساندن او به ساحل سعادت، دادن مسئولیت فردی و جمعی به او، واداشتن او به انجام وظیفه، اعتماد به نفس، توجه به ادراک امور، احساس امور و … هستند. ^[۱۲۷]
هدف اصلی از تعلیم و تربیت کودکان این است که والدین به بچه‌های خود بیاموزند پدر و مادر خود باشند. افراد از بچه‌های خود انتظار دارند متکی به توانایی‌های درونی خود باشند، استقلال فکری داشته باشند، دچار بحران‌های عاطفی شدید نشوند، به مهارت‌ها و توانایی‌های بالقوه خود ایمان داشته باشند و بدون این که ناگزیر به کسب مشورت دایمی با والدین باشند، بتوانند زندگی شاد و موفقیت‌آمیزی را ادامه بدهند. تردیدی نیست آن‌ها تا مدتی به راهنمایی و هدایت والدین از این پیشرفت لذت ببرند. برای رسیدن به این هدف باید والدین ابتدا خودشان خصوصیات یک انسان مستقل و آزاد اندیش را کسب کنند، و به فرزندان خود کمک کنند و آن‌ها را آزاد بگذارند تا حق انتخاب داشته باشند.^[۱۲۸]
در مورد آگاهی لازم برای ادامه‌ی حیات در جهان واپسین غرض وصول به روح حقی است که بر سراسر جهان حاکم است. در این راه است که او باید دریابد هرکس در گرو کار و کوشش خویش است. برای انسان چیزی در سایه‌ی کوشش نیست، در برابر امور اکتسابی به صورت اختیاری او مسئول و موظف است، میزان تکلیف وارد بر او به میزان توانائی اوست و … هم‌چنین او باید دریابد که راز زندگی چیست، درباره‌ی مسائل حیات به تفکر و اندیشه بپردازد، بداند و دریابد که در آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ هدفی بوده و هیچ کدام باطل آفریده نشده‌اند. ^[۱۲۹]
والدین مسئولان اصلی تربیت مذهبی
وظایف پدر و مادر در برابر فرزند، یکی از مشکل‌ترین تکالیفی است که انسان برعهده دارد. تنها فراهم کردن شرایط مناسب برای رشد فیزیکی، کفایت نمی‌کند. در واقع پدر و مادر باید به گونه‌ای کودک خود را تربیت کنند که در بزرگسالی بتواند جایی در این دنیا برای خود پیدا کند. تعلیم و تربیت از لحظه‌ی به دنیا آمدن آغاز می‌شود و در تمام طول عمر انسان ادامه می‌یابد. آخرین تحقیقات علمی نشان داده است که وجود یک تعلیم و تربیت صحیح و با کیفیت در سال‌های اول زندگی بسیار مهم و حیاتی است. وظایف والدین فقط به مراقبت‌های فیزیکی، مانند: تهیه غذا و پوشاک و یا ایجاد امنیت محدود نمی‌شود. افراد، به عنوان پدر و مادر مسئول رشد و شکل‌گیری مناسب توانایی‌های بدنی، موقعیت اجتماعی، زندگی عاطفی، قوه‌ی درک و شرایط روحی کودک خود هستند.^[۱۳۰]
کودک از طریق یک تربیت صحیح می‌آموزد که برای شخصیت خود ارزش قایل شود و حد و مرز خود در زندگی را بشناسد. بدین گونه او می‌تواند از اشتباهات خود در راه پیشرفت استفاده کند و بیاموزد که چگونه با جامعه هماهنگ شود و جایی در آن برای خود بیابد. پدر و مادر به کودک می‌آموزند که چگونه در قضاوت‌های خود، دیگران را در نظر بگیرد و به طور خلاصه به او می‌آموزند که چگونه در این دنیا خوب و راحت زندگی کند.^[۱۳۱]