یکی از دلایل اهتمام پیامبر به مسألهء کتابت قرآن وجود نویسندگان وحی است؛ واین مسأله مهمتر می‌شود زمانی که ببینیم در عهد رسول خدا| تعداد افراد با سواد بسار کم و لوازم نوشتن نیز محدود بوده‌است اما تلاش واهتمام پیامبر بر نوشتن قرآن باعث شد تا با گذشت زمان افرادی که به عنوان کاتب ونویسندۀ وحی مطرح بودند، زیاد شوند بطوری که به بیش از ۴۰ نفر هم رسیده بودند.
بنابراین ممکن نیست که‌اهتمام پیامبر را نسبت به قرآن انکار کنیم؛ پیامبری که بر انتشار قرآن به محض نزول آن بین مسلمین بسیار مشتاق بود وبه آنها تأکید می‌کرد به حفظ وآموزش دادن آن، و روشن می‌کرد برای آنها ثواب سوره‌ها وفواید آنها را در دنیا وآخرت واینکه زنان ومردان وکودکان را به حفظ آن در سینه‌ها وکاغذها تشویق می‌فرمود. [۱۳۰]
احادیث موجود نیز مطلب فوق را تأیید می‌کند از جمله؛ ابن عباس می‌گوید: هر گاه سوره‌ای بر پیامبر نازل می‌شد بعضی از کاتبان را فرا می‌خواند ومی‌فرمود: این آیه را در فلان سوره، در آنجاکه فلان مطلب ذکر شده قرار دهید.[۱۳۱]
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که؛ اهتمام پیامبر(ص) در این باره دو صورت داشته‌است:
در مرحله‌اول تلاش برای حفظ ونگه‌داری قرآن در سینه‌ها بود که به علت شدت علاقه و اشتیاق پیامبر ونیز ترس از اینکه مبادا آنچه را که فرشته وحی نازل کرده، فراموش کند در حفظ کردن آن عجله نیز می‌نمود تا اینکه آیات ۱۶- ۱۹ قیامت نازل شد واو را از این کار نهی کرد وبرای حفظ قرآن خاطر مبارک پیامبر را آسوده نمود.
در مرحله دوم اهتمام پیامبر| مربوط به نوشتن وکتابت قرآن می‌شود که‌احادیث و روایات متعدد، و نیز وجود کاتبان وحی وتشویقهای ایشان در این زمینه قابل توجّه‌است.[۱۳۲]
۲) دلایل و شواهد قرآنی
در قرآن نیز آیاتی دالّ بر مجموع و مکتوب بودن قرآن در زمان حیات پیامبر اکرم| وجود دارد.از جمله: آیات تحدّی قرآن کریم در چند مورد از مخالفان و مشرکین می‌خواهد اگر در الهی بودن این کتاب شک دارند یک سوره مانند آن بیاورند و با کمال اطمینان همه را به مبارزه طلبیده‌است.[۱۳۳]
حال اگر قرآن در زمان پیامبر |نوشته نشده، سوره‌ها معین نگردیده و به صورت مجموعه مشخص در نیامده‌است، دعوت به تحدّی معنا و مفهومی‌نداشت. [۱۳۴]
همچنین با توجه به آیاتی که‌اشاره به‌استنساخ، تهمتهای مشرکان به پیامبر درباره قرآن، اطلاق لفظ کتاب بر قرآن[۱۳۵]، دارد؛ نتیجه گرفته می‌شود که: نوشته‌های مرتبی وجود داشته که مشرکان بتوانند بگویند پیامبر| قرآن را از روی افسانه‌های گذشتگان نویسانده است.
بنابراین واژه کتاب به چیزی گفته می‌شود که در خارج به صورت مکتوب باشد، پس معلوم می‌شود که قرآن در هنگام نزول نوشته می‌شد و نیز نظم و ترتیب آیه و انسجام و شکل گیری سوره‌ها را در پی داشت.
۳)دلایل و شواهد روایی
الف) حدیث ثقلین
پیامبراکرم| بطورمکرراین حدیث شریف را می‌فرمودند که:
{إنّی تارِکُ فیکُمُ الثّقَلَین کِتابَ اللهِ وَ عِتَرتی أَهلَ بَیتی ما إن تَمَسّکتُم بِِهِما لَن تَضِلّوا أبداً…}[۱۳۶]
این حدیث متواتر می‌تواند از شواهد محکم و مطمئن برای اثبات تدوین و جمع آوری قرآن در عهد رسول الله| باشد؛ چون قطعاً قرآن به صورت یک مجموعه مشخص که عنوان کتاب را یافته بود در آمده‌است و مردم به‌ان دسترسی دارند که پیامبر آنرا ملازم اهل بیت و در کنار آنها قرار می‌دهد.[۱۳۷]
ب) احادیث مربوط به تالیف قرآن نزد رسول خدا|.[۱۳۸]
ج) روایاتی که در خصوص ختم قرآن است.[۱۳۹]
د)روایات مربوط به نامگذاری قرآن [۱۴۰]
ر) روایات استحباب قرائت قرآن از روی مصحف[۱۴۱]
۴) وجود نوشت افزارها که نام آنها در قرآن ذکر شده‌است (رواج کتابت)
برخی ازنوشت افزارهایی که مورداستفاده نویسندگان وحی قرارمی‌گرفت در قرآن ذکر شده‌است که خود می‌تواند دلیلی باشد بر اینکه مسلمان با اینگونه وسایل آشنا بودند و برای ثبت امور زندگی و از هم مهمتر
جهت کتابت قرآن و جمع و تدوین قرآن کم و بیش استفاده می‌کردند [۱۴۲]
در احادیث نیز به‌این موضوع اشاره شده و نوشت افزارهایی که در زمان حیات رسول خدا معمول ومتداول بوده‌است واصحاب پیامبر برای کتابت قرآن استفاده می کردند ذکر شده:ازجمله، عُسُب، اکتاف، اقتاب، رقاع و….[۱۴۳]
حال سوال اینجاست که چگونه ممکن است مسلمانان و در رأس آنها پیامبر اکرم| با همه مشکلاتی که در بدست آوردن این نوشت افزارها و نیز استفاده‌از آنها داشته بعد از کتابت قرآن، آنرا به صورت مجموع و مدون در نیاورده باشند.
از مجموع این دلایل و شواهد که‌اوردیم و دلایلی زیاد دیگری که در کتب تاریخ قرآن نوشته شده‌است در می‌یابیم که پیامبر اکرم| علاوه بر اینکه مسلمانان را تشویق به حفظ و تعلیم و تعلم می‌کرد در رابطه با نوشتن و جمع آوری قرآن حساسیت بیشتری از خود نشان داده‌است و هرگز آنرا مورد غفلت قرار نداده‌است و در حالی رحلت فرمود که قرآن تحت اشراف ایشان مکتوب و به صورت مجموعه در اختیار مسلمانان قرار گرفت (الله‌اعلم).
ادّله مخالفان جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر |
عده‌ای از محققان و قرآن‌پژوهان بر این باورند که قرآن در زمان حیات پیامبر اکرم| جمع آوری و تدوین نشده، بلکه جمع و تدوین آن به بعد از رحلت ایشان موکول شده بود؛ و برای این ادعای خود دلایلی را هم ذکر کرده‌اندکه چون بررسی آنهاازحوصله‌این تحقیق بیرون است؛ فقط به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.
تداوم نزول قرآن (عدم انقطاع وحی)[۱۴۴]
تمسک جستن به روایتی از زید بن ثابت [۱۴۵]
وعده‌الهی درباره حفظ و تثبیت قرآن.[۱۴۶]
کثرت قرّاء و حافظان قرآن[۱۴۷]
کیفیت نوشت افزارها.[۱۴۸]
۶– وصیت پیامبر اکرم| به‌امام علی جهت تدوین و جمع آوری قرآن.[۱۴۹]
.جمع و تدوین قرآن در زمان خلفا و امام علی ×
اهل سنت در کتاب صحاح وسنن خودروایاتی رادر رابطه با گرد آوری قرآن نقل کرده‌اند که‌این طور برداشت می‌شود که‌ایات قرآن بطور تواتر و نقل پیاپی ثابت نشده بلکه توسط خبر واحد ثبات گردیده‌است.
برخی از این روایات، جمع قرآن را به زمان ابوبکر و برخی دیگر به زمان عمر نسبت می‌دهند. در عین حال که گاهی نیز با همدیگر در تضاد هستند.
در رابطه باکیفیت جمع آوری قرآن درزمان ابوبکر، باز هم به سراغ زید بن ثابت رفته و حدیثی رامطرح می‌کنند که در آن جمع قرآن را به بعد از حیات پیامبر اکرم| و به خلیفه‌اول نسبت داده‌است.[۱۵۰]
اگر چه‌این روایت و بطور کلی جریان گردآوری قرآن توسط ابوبکر آن هم بعد از گذشت ۲ سال بعد از رحلت پیامبر| باعث شد عده‌ای نسبت تحریف به قرآن بدهند و برخی از آیات آنرا حذف شده تلقی کنند؛ و به ظاهر مشکلاتی را برای اعتقادات اسلامی‌و قرآن بوجود آوردند؛ ولی دانشمندان و پژوهشگران مسلمان را به تکاپو انداخت تا با بررسی دقیق این جریان و شبهات و تردیدهای موجود، پاسخهای متعددی و
در عین حال قاطع و محکمی بدهند و هر گونه‌اتهام و شبهه را از ساحت مقدس اسلام و قرآن بزدانید.[۱۵۱]
گفته‌اند که حاکم نیشابوری در مستدرک جمع قرآن را در سه مرحله می‌دانست:
اول: در زمان پیامبر |
دوم: در زمان ابوبکر
سوم در زمان عثمان.
امااینکه جمع قرآن در زمان عثمان به چه معناست و چه علتی باعث شد تا عثمان نیز به فکر جمع آوری قرآن بیافتد؟ روایاتی دراین زمینه مطرح شده‌است.که در مجموع می‌توان گفت:
بررسی تناسب در آیات و سور در تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن- ...
