قلمرو زمانی تحقیق:
دوره زمانی انجام تحقیق فاصله ای۵ ساله بین سال های۱۳۸۸ تا سال ۱۳۹۲می باشد.
فصل دوم
ادبیات نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه:
در دنیای امروز مدیریت نقش تعیین کننده در افزایش بازدهی و بهره وری شرکت ها دارد.در میان چهار عامل کلیدی موفقیت در سازمان ها شامل نیروی کار، سرمایه، مواد اولیه ومدیریت، امروزه نقش مدیریت بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. در دنیای رقابتیامروز فشار زیادی برای دستیابی سریع به نتایج مطلوب و به تبدع آن تصمیم گیری های سریعوجود دارد که مدیران در اجرای این مهم نقش حیاتی دارند و گاه در اثر نرسیدن به نتایجمطلوب در زودترین زمان ممکن تغییرات مدیریتی در سازمان صورت میگیرد.
مدیران پس از اینکه به این سمت منصوب می شوند، به این دلیل که دوره تصدی بلند مدتیرا برای خود پیش بینی نمی کنند صرفا در جهت منافع سهامداران حرکت نمی کنند بلکه ازمدت کوتاهی که در این سمت قرار دارند در راستای رسیدن به منافع خود استفاده می کنند با مصرف وجوه نقد شرکت و در اختیار قرار دادن مزایا شرایط کاری بهتری برای خود ایجاد کنند وبههمین دلیل ممکن است مدیران از سرمایه گذاری در پروژه های بلندمدت، به دلیل اینکه دردوره تصدی آن ها به بازدهی نمیرسد خودداری می کنند. به عبارت دیگر تصمیماتی که می تواندبرای منافع شخصی مدیریت مفید باشد مانند روش های استفاده از وجه نقد، ممکن است از نظر شرکت تصمیمات بهینه ای نباشد.مدیران در ابتدای انتصاب به هر مسئولیت، دوره غیر موثر را می گذرانند و پس از آن دوره تاثیر مثبت فعالیت های آن ها شروع می شود. حال اگر مدیران قبل از رسیدن به این دوره ازسمت خود برکنار شوند هزینه های زیادی برای شرکت ایجاد خواهد شد.
یکی از تضادهای بین مدیر و ذینفعان شرکت این است که افق تصمیمگیری مدیران برای شرکت کوتاه تراز افق سرمایهگذاری سهامدران می باشد.
یکی از سه عامل ایجاد تضاد بین مدیران و ذینفعان شرکت، تفاوت در افق تصمیم گیری درسرمایه گذاری بین مدیران و این ذینفعان می باشد) جنسن، اسمیت۱۹۸۵ (هنگامی که عمرشرکت بیشتر از دوره ی خدمت مدیران باشد، ادعای مدیران نسبت به شرکت محدود بهدوره ی تصدی ایشان در شرکت می باشد. از آنجا که افق تصمیم گیری مدیران محدود به دورهتصدی مورد انتظار آن ها میباشد، آن ها یا در حال نزدیک شدن به سن بازنشستگی هستند، یاتعویض آن ها محتمل است، بر این اساس آن ها تمایل زیادی برای توجه به جریان نقدی که بعد از دوره تصدیشان اتفاق می افتد از خود نشان نمی دهند.این دیدگاه باعث از بین رفتن برخی از فرصتهای مناسب برای سرمایه گذاری میگردد. همچنین حضور مدیران غیر موظف در هیدت مدیره با ایجاد تاثیر در تصمیم گیری مدیران می تواند فاصله ایجاد شده در منافع مدیران و ذینفعان را برطرف کرده و بیشتر به کنترل عملکرد فعالیت مدیران بپردازد.
در این مطالعه تمرکز برروی شاخص های کنترلی شرکت برای مثال مدیران عامل و اعضای موظف و غیر موظف هیدت مدیره و ارتباط افق تصمیم گیری در مورد میزان نگهداشت وجه نقد و یا میزان استفاده از ان می باشد. بنابراین مادر این فصل به بررسی ادبیات نظری عوامل کنترل شرکتی و تئوریهای نگهداری وجه نقد میپردازیم و پیشینه مرتبط با این موضوع را بیان میکنیم.
وجه نقد و چارچوب نظری
هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی نسبت به ضرورت تهیه و افشای اطلاعات مربوط به گردش وجوه نقد دارای موضع گیری صریح و روشن می باشد.
این موضع با تعریف نیازهای استفاده کنندگان بالقوه از اطلاعات مالی آغاز میگردد.فرض شده است که تصور سرمایه گذاران ، وام دهندگان و کارکنان از بنگاه ، منبعی از وجه نقد است که منجر به تقسیم سود ، پرداخت بهره ، افزایش در ارزش بازار اوراق سرمایه ، باز پرداخت وام‌ها ، پرداخت بهای کالا و خدمات و یا حقوق و دستمزد میگردد.
از آنجایی که اهداف سه‌گانه گزارشگری مالی عبارتند از : ۱) گزارشات مالی باید به نحوی تهیه شود که نیاز اطلاعاتی سرمایه گذاران فعلی و بالقوه ، بستانکاران و سایر تصمیم گیرندگان سرمایه گذاری را فراهم کند. ۲) اطلاعاتی که درباره منابع و تغییرات در منابع موسسه را گزارش نماید. ۳)اطلاعات مفیدی درباره جریآن های نقدی آتی گزارش نماید.
به همین لحاظ،هدف اصلی گزارشگری مالی که منعکس کننده علایق مشترک همه استفاده کنندگان بالقوه صورت‌های مالی است.بر روی توانایی بنگاه در تأمین جریآن های نقدی مطلوب متمرکز گردیده است.
بیانیه شماره (۱) مفاهیم حسابداری مالی در این زمینه گفته است:
گزارشگری مالی باید اطلاعاتی در مورد چگونگی تحصیل یا پرداخت وجه نقد ، استقراض و بازپرداخت آن ،معاملات مربوط به حقوق صاحبان سرمایه شامل تقسیم سود نقدی و سایر موارد توزیع منافع بنگاه بین صاحبان آن و سایر مواردی که ممکن است بر نقدینگی و قدرت پرداخت دیون آن تأثیر می‌گذارد، فراهم نماید.
اطلاعات مربوط به جریآن های نقدی یا سایر جریآن های وجوه می‌تواند در آشنایی با عملیات بنگاه ، ارزیابی فعالیت‌های تأمین مالی ، ارزیابی نقدینگی ،قابلیت پرداخت دیون و تفسیر اطلاعات تهیه شده مفید و سودمند باشد. وجهی رد و بدل نشده اما از جمله رویدادهایی است که می‌باید در صورت منابع و مصارف وجوه منعکس می‌شد.
مدیریت نقدینگی ، توانایی واریز بدهی ها و انعطاف پذیری
نقدینگی عبارت است از توانایی نسبی در تبدیل دارایی ها به وجه نقد می باشد و گاهی اوقات به عنوان میزان نزدیکی دارایی ها به وجوه نقد قلمداد می شود و همچنین به ارتباط بین بدهی های کوتاه مدت و اقلام نقد و نزدیک به نقد نیز اطلاق میگردد.توانایی واریز تعهدات در مفهوم وسیع‌تر به توانایی وصول وجه نقد یا داشتن وجوه قابل دسترسی جهت هر هدف که ممکن است از طرف موسسه مورد نیاز باشد اطلاق میگردد.در معنای دقیق‌تر توانایی در پرداخت تعهدات عبارت است از توانایی واحد تجاری در پرداخت تعهدات خود در سررسید می باشد. مفهوم انعطاف پذیری مالی به معنای توانایی واحد تجاری در تحصیل وجه نقد طی زمان کوتاه به منظور بهره جویی از فرصتهای مناسب و یا در برخورد با وقایع پیش بینی نشده است.هر سه مفهوم فوق‌الذکر در ارتباط با یکدیگر می باشد. لیکن مفهوم انعطاف پذیری دارای مفهوم گسترده‌تر از توانایی در پرداخت تعهدات و مفهوم توانایی در پرداخت تعهدات دارای مفهوم گسترده‌تر از نقدینگی است.توانایی پرداخت تعهدات برای تداوم فعالیت شرکت ضروری است.عدم پرداخت تعهدات ممکن است سبب ورشکستگی ،تسویه اجباری ، زیان برای صاحبان سهام و بستانکاران گردد (حسینی،۲۶،۱۳۸۵).
در گروه دارایی های جاری بعضی از اقلام در دوره زمانی کوتاهی تبدیل به نقد میشوند ولی تا هنگامی که مبنای ارزش گذاری دارایی ها به صورت کنونی باشد (به غیر ارزش‌گذاری بر مبنای ارزش خالص بازیافتنی ) ، برآورد و تعیین وجه نقد حاصل از دارایی ها غیر ممکن خواهد بود.ترازنامه بخش عمده‌ای از وضعیت نقدینگی را نشان نمی‌دهد، بنابراین ترازنامه مقدار کمی از وضعیت نقدینگی و انعطاف پذیری را آشکار می کند.اما از طرف دیگر صورت جریآن های نقدی، بصیرت و بینش خوبی در مورد امکانات بالقوه ایجاد وجه نقد ناشی از عملیات را ارائه می کند.
اهمیت جریان های نقدیو مدیریت وجه نقد
استفاده کنندگان صورت‌های مالی نیازمند اطلاعات در خصوص چگونگی ایجاد و مصرف وجه نقد توسط واحد تجاری هستند. این نیاز صرف نظر از ماهیت فعالیت‌های واحد تجاری و تلقی یا عدم تلقی وجه نقد به عنوان محصول واحد تجاری وجود دارد ، چرا که علی رغم تفاوت این واحدها از لحاظ فعالیت‌های اصلی درآمدزا، نیازها به وجه نقد عمدتاً از دلایل مشابهی ناشی می شود به عبارت دیگر واحد های تجاری جهت هدایت عملیات ، تسویه تعهدات و پرداخت سود سهام تماماً به وجه نقد نیاز دارند.
جریآن های نقدی در یک واحد تجاری از اساسی‌ترین رویدادهایی است که اندازه گیری‌های حسابداری بر اساس آن ها انجام می‌پذیرد و چنین تصور می شود که بستانکاران و سرمایه گذاران نیز تصمیماتشان را بر همین اساس اتخاذ می‌نمایند.وجوه نقد از این نظر دارای اهمیت است که نشان دهنده قدرت خرید عمومی است و در مبادلات اقتصادی به سهولت می‌تواند به سازمآن ها و یا اشخاص مختلف جهت رفع نیازهای خاصشان و در تحصیل کالا و خدمات انتقال یابد.
اهمیت روز افزون مدیریت وجه نقد به حدی است که مدیران مالی در شرکت های بزرگ همواره در حال بررسی و کنترل ان می باشند و همیشه مدیران اجرایی خود را تشویق به بررسی در این موضوع می کنند از دلایل اهمیت مدیریت وجه نقد و میزان نگهداری ان چند مورد بیان می گردد.
-
- سطح واقعی و مطلوب دارائی های جاری دستخوش تغییرات دائمی است چون همواره در فروش واقعی و پیش بینی شده تغییراتی رخ میدهد ،این وضع باعث می شود درباره سطح مطلوب یا مورد انتظار از دارائی های جاری به صورت مستمر تصمیم گرفته شود .
-
- بدلیل تصمیمات جدید که در میزان دارائی ها رخ داده است مدیران مجبور میشوند در تصمیماتی که قبلا برای تامین مالی گرفته اند تجدید نظر کنند.
-
- میزان منابع و مصارف وجوهی که به سرمایه در گردش تخصیص داده می شود باید نسبت به کل دارائی ها و بدهی ها مشخص شود .
-
- اگر مدیریت وجه نقد صحیح نباشد احتمال دارد فروش و سود کاهش یابد و شرکت در پرداخت به موقع تعهدات و دیون ناتوان گردد .
با توجه به این موضوع که وجه نقد یکی از اقلام مدیریت سرمایه در گردش می باشد بررسی و توجه به موضوع سرمایه در گردش نیز حایز اهمیت می گردد ،مجموع مبالغی که در دارائی های جاری سرمایه گذاری می شود اگر در بدهی های جاری کسر گردد سرمایه در گردش خالص بدست می آید (ریموند پی نوو ۱۹۸۹)
وجوه نقد نیازهای مالی کوتاه مدت موسسه تجاری را براورده می کند .سرمایه در گردش یک سرمایه معاملاتی است که بیشتر از یک سال در شرکت باقی نمی ماند وجهی که در این اقلام سرمایه گذاری می شود در طول عملیات تجاری تغییر میکند .نیاز برای حفظ سرمایه در گردش کافی می تواند به سختی مورد سوال قرار گیرد .همانطور که گردش خون در بدن انسان جهت حفظ سلامت و زندگی در انسان یک موضوع بسیار مهم است ،گردش وجوه نقد برای تداوم عملیات تجاری ضروری است (کیسی ون ۲۰۰۶)
شرکت ها استراتژی های مدیریت وجوه نقد را خود ار بر محور دو هدف تعیین می کنند:
-
- تهیه و تامین وجه نقد برای انجام دادن پرداختهای شرکت
-
- با به حداقل رساندن وجوهی که در شرکت به صورت راکد باقی می ماند.
هدف دوم بازتاب این طرز تفکر است که اگر اقلامی از دارایی به درستی مصرف نشود، هیچ نوع بازدهی برای شرکت نخواهد داشت. متاسفانه این دو هدف ممکن است با یکدیگر در تناقض باشند. پایین آوردن سطح وجوه نقد و به کارگیری کلیه وجوه نقد احیانا باعث کمبود وجه نقد برای پرداختهای به موقع شرکت می شود. بنابراین استراتژی های مدیریت وجوه نقد باید به گونه ای باشد که بین این دو هدف نوعی هماهنگی ایجاد شود. با این همه باید گفت که هدف پرداخت به موقع تعهدات از هدف به حداقل رساندن وجوه راکد مهمتر است.
تعریف و اهمیت موجودی نقد
وجوه نقد اصلی ترین عنصر از گروه دارایی های جاری و مهم ترین مولفه نقدینگی واحد های انتفاعی است به نحوی که تداوم فعالیت و تحقق اهداف واحد هارا تسهیل نموده و امکان پذیر می سازد. تاثیر وجوه نقد در اداره واحد های انتفاعی بدان اندازه است که آگاهی روزانه از وضعیت نقد، در تصمیم گیری های مالی و اساسی واحد انتفاعی امری ضروری است. اغلب تصمیمات مدیران به گونه ای با وجوه نقد ارتباط دارد. بنابراین ضروری است که اولا به عنوان یکی از ارکان برنامه ریزی مالی همواره مورد توجه مدیران مالی قرار گیرد و ثانیا به صورت کارا و اثر بخش در خصوص وجه نقد اعمال مدیریت شود( نیکو مرام و دیگران،۱۳۷۸،۲۶۷).
هنگامی که واژه وجه نقد را برای شرکت به کار می بریم، با هنگامی که برای افراد به کار می بریم فرق دارد. وجه نقد شرکت هم شامل اسکناس و مسکوکات و هم شامل وجوه تنخواه گردان و حسابهای دیداری بانک ها می باشد لوری و اندرسون[۱](۱۹۸۸). در یک تعریف اقتصادی وجه نقد شامل اسکناس، حساب سپرده دیداری وچکهای غیر دیداری می باشند. مدیران مالی گاهی واژه وجه نقد را برای اوراق بهادار کوتاه مدت نیز استفاده می کنند، ولی عموما اوراق بهادار کوتاه مدت به عنوان شبه نقد در نظر گرفته می شوند راس[۲](۱۹۹۹). شبه نقد دارایی هایی هستند که خیلی به وجه نقد نزدیک هستند و در اسرع وقت می توانند تبدیل به وجه نقد شوند، به دلیل سهولت در تبدیل آن ها به وجه نقد آن ها را اغلب دارایی های نقدی یا شبه نقد گویندکان[۳](۱۹۹۵). شبه نقد شامل اوراق خزانه، گواهی سپرده و توافق نامه های بازخرید می باشد. در ترازنامه وجه نقد شامل شبه نقد هم می شود.در تعریف دیگر که کان ارائه می دهد وجه نقد عبارت است از پول رایجی که براساس قانون یک کشور در پرداخت بدهی، مالیاتها و برآورده نمودن تعهدات قراردادها پذیرفته می شود کان[۴](۱۹۹۵). به طور کلی موجودی نقد شامل کلیه وجوه حساب های جاری و پس انداز در بانک، اسکناس و مسکوکات موجود در صندوق، وجوه در دست تنخواه گردآن ها، حواله ها و چک های قابل واریز به حساب بانکی، چک های تضمین شده بانکی و موجودیهای ارزی است. تداوم فعالیت و بقا و حیات یک واحد انتفاعی تا حد زیادی به گردش وجه نقد بستگی دارد. در بیانیه هیات تدوین استانداردهای حسابداری که از سوی سازمان حسابرسی انتشار یافته است در اهمیت وجوه نقد آمده است:
“وجوه نقد از منابع مهم و حیاتی هر واحد انتفاعی است و ایجاد توازن بین وجوه نقد در دسترس و نیاز های نقدی ، مهمترین عامل سلامت اقتصادی هر واحد انتفاعی است. وجه نقد از طریق عملیات عادی و سایر منابع تامین مالی به واحد انتفاعی وارد می شود و برای اجرای عملیات، پرداخت سود، بازپرداخت بدهی هاو توسعه واحد انتفاعی به مصرف می رسد. جریان ورود و خروج در هر واحد انتفاعی بازتاب تصمیم گیری مدیریت در مورد برنامه ریزی های کوتاه مدت، بلند مدت، عملیاتی و طرح های سرمایه گذاری و تامین مالی است.”
اهمیت وجه نقد تا بدان حد افزایش یافته است که مدیریت بدون اطلاع از وضعیت آن، قادر به اتخاذ تصمیمات کارا و اثر بخش نمی باشد. زیرا هر تصمیم به میزان وجه نقد موجود و در دسترس و وجوه نقدی که پیش بینی می شود در آینده در دسترس باشد بستگی دارد. همچنین وضعیت نقدینگی مبنای قضاوت بسیاری از اشخاص ذیحق، ذینفع و ذیعلاقه نظیر سهامداران، سرمایه گذاران و سفارش دهندگان(خریداران و فرو شندگان) در باره موقعیت واحد انتفاعی است( نیکو مرام و دیگران، ۱۳۷۸، ۲۶۸).
با توجه به اینکه نتایج تحقیق انجام شده توسط دنیس و سبیلکف[۵](۲۰۰۷) نشان می دهد که وجوه نقد نگهداری شده(منبع داخلی) در شرکت با سطوح سرمایه گذاری رابطه دارد و ارزش نهایی سرمایه گذاری برای شرکت هایی که دارای محدودیت مالی هستند، بیشتر است. همچنین شرکت هایی که دارای وجوه نقد زیادی هستند، دارای سرمایه گذاری بیشتری بوده و ارزش نهایی سرمایه گذاری خود را افزایش می دهند. به علاوه شرکت هایی که دارای محدودیت مالی هستند نسبت به شرکت هایی که بدون محدودیت مالی هستند وجوه نقد بیشتری نگهداری می نمایند.
انگیزه نگهداری وجه نقد
کینز[۶] سه انگیزه نیاز به انجام معاملات ، انجام اقدامات احتیاطی و مقابله با شرایط دارای ریسک را سبب نگهداری وجه نقد می دانست. تحقیقات انجام شده در زمینه نگهداری وجه نقد توسط شرکت ها ، انگیزه انجام معاملات (وجود هزینه های معاملاتی) و انگیزه احتیاطی را بیشتر مورد تاکید قرارداده اند.انگیزه انجام معاملات بیشتر به دلیل هزینه بر بودن استفاده از سایر دارایی ها (بجزء وجه نقد) در انجام معاملات تجاری است. بر این اساس می توان گفت شرکت هایی که با کمبود منابع داخلی روبرو هستند، می توانند بافروش دارایی ها ، با ایجاد بدهی های جدید یا انتشار سهام جدید و یا با عدم پرداخت سود سهام نقدی منابع خود را افزایش دهند. بنابراین، انتظار می رود شرکت هایی که با هزینه معاملات بیشتری روبرو هستند ، مبالغ بیشتری از دارایی های نقدی را نگهداری نمایند. از طرف دیگر ، انگیزه احتیاطی بیشتر در مورد مقابله با ریسک کمبود نقدینگی ، استفاده از فرصتهای تجاری و اجتناب از ورشکستگی است . بنابراین شرکت ها موجودی نقد را برای مواجهه با وقایع پیش بینی نشده نگهداری می نمایند و در صورتی که هزینه سایر موارد تامین مالی بسیار زیاد باشد ، برای تامین مالی سرمایه گذاری های خود از موجودیهای نقدی نگهداری شده استفاده می نماید(آقایی،۱۳۸۸،۵۵).
هزینه مربوط به نگهداری وجه نقد شامل سه مورد زیر است :میلر( ۱۹۸۶)[۷] آچاری و همکاران (۲۰۰۸)[۸]
