۵-۲-۴- اصا لت آخرت ۱۱۹
۵-۲-۵- سرنوشت اختصاصی و مشترک ۱۲۰
۵-۲-۶- خالص بودن آخرت ۱۲۱
۵-۳- وجوه افتراق دنیا و آخرت از نظر ملاصدرای شیرازی ۱۲۱
۵-۴- وجوه افتراق دنیاوآخرت از نظر ملامحسن فیض کاشانی ۱۲۲
۵-۵- مقایسه ی پاداش اُخروی با پاداش دنیوی اعما ل ۱۲۶
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………..۱۲۶
منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………………………… …۱۲۹
فصل اول

کلیـات
تحقیـق
۱-۱ -مقدمه
ذهـن انسان در فراز و نشیب های زندگی وتلـخی وشیرینی و به هنـگام کامیابی ها ودر رویارویی با ناکامی ها همواره این نکته ها وپرسشها رامطرح می کندکه آیا اعمال خوب یا،بدگذشته که انجام داده ام در این کامیابی یا ناکامی و به طورکلی درزندگی ام مؤثر بوده یاخیر؟و من هم اکنون شاهد پیامداعمال گذشته ی خویش دراین دنیاهستم،یا این ها نتایج اموری دیگر است؟به تعبیردیگر سؤال اصلی این تحقیق،این است که آیا اعمال خوب وبد انسان درزندگی آینده اش نقش به سزایی دارد یاخیر؟و انسان در همین دنیا کیفر یا پاداش اعمال گذشته ی خودرا می بیندیا خیر؟
اگرپاسخ به این سؤالات مثبت باشد؛یعنی،بین اعمال انسان وپیامدهای آنهارابطه وجودداشته باشد،سؤال دقیق ترومهم تربعدی این است که این رابطه از چه نوعی است؟آیا از نوع رابطه ثابت علَی ومعلولی است؟وآیاآگـاهی ازآن به ماقـدرت پیش بینـی می دهد؟ودریک سخـن آیادرپـرتوآن می توانیم به طورصریح وروشن ونیز کاربردی بیان کنیم که درصورت انجام فلان عمل خاص، بایددر این دنیا منتظر فلان پیامد خاص باشیم یا خیر؟
باید گفت اساساً گناه داراى آثار وضعى است و بسیارى از گناهان مکافاتى دراین جهان دارند.به تعبیردیگر،یکى ازحکمت‏هاى الهی درنظام آفرینش این است که نظام هستى نسبت به کردارهاى انسان بى‏تفاوت نیست و در برا برنیک وبد اعمال آدمى واکنش مناسب نشان مى‏دهد،چرا که هرعملی، عکس العمل دارد وهردمی، بازدم؛یعنی،اگر کسی گناهی مرتکب شد،نتیجه عمل، قهری ویقینی است.حتی اگر کسی ازگناهی که مرتکب شده پشیمان شود،تاثیرآن بازهم قهری است.بله ممکن است دراثر پشیمانی ازارتکـاب گناه وتـوبه کردن،عقـوبت اُخروی ویا حتی دنیایی آن برداشته شود،ولی اثروضعی گناه سرجایش باقی است وهمه اینها به دلیل تأثیرسبب در مسبب وعلت درمعلول است واین تأثیرات به دلیل ذاتی بودن نتیجه است.ارادی ویاعمدی بودن ویانبودن دخالتی ندارد.بیشتر مردم با کاربرد عـباراتی ازقبـیل«دست انتقام»،«مکافات عمل»،«تیرغیب»،«چوب خداصداندارد»آشنایی دارند وبه اجمال می پذیرندکه اعمال خوب و بد انسان درزندگی دنیوی اوتأثیر داشته وفرد،هم اکنون دچارعقوبت یابرخوردار از اعمال پیشین خود است،اما معمولاً ازتبیین رابطه ثابت بین عمل و پیامد آن ناتوانندو بیشتر با توسّل به علت اولی وغایی وفراطبیعی ومرموز،به چرایی مطلب پرداخته وازبیان چگونگی وتعیین علت طبیعی وامرمقدم ثابت،طفره می روند.حال ما،دراین پژوهش برآنیم به تأثیرگناه برعمل انسان ازدیدگاه آقای دستـغیب و جـوادی آملی وبه تحلـیل،تبیین ومقـایسه ی دیدگاه های آنهادراین رابطه بپردازیم.
۱-۲ -بیان مسئله
یکی ازقوانین عالم طبیعت،قانون علت ومعلول یا اثرومؤثَّراست وهرعملی،عکس العمل وهر دمی،بازدمی به دنبال داردوتمامی حوادثی که در این عالم ناسوت روی می دهد،ازقانون مذکورمستثنی نیست،به قول مولوی:«این جهان کوه است وفعل ما ندا / سوی ما آید نداها را صدا»وآثار گناه نیزدر حیطه ی همین قانون طبیعی قرارمی گیرد؛مثلا،اگر کسی مواد مستی آور بنوشدویا به زور واجبار به او بنوشانند،آن اثرخود را برروی اعضاوجوارح،روح وروان اومی گذارد؛هرچندازروی اختیارنبوده باشد و ازنظرشرعی گناه محسوب نگردد.بنابراین بایـدگفت اساساً گناه،داراى آثـاروضعى است وبسیارى از گناهان،مکافاتى دراین جهان دارند.به تعبیردیگر،یکى ازحکمت‏هاى الهى در نظام آفرینش،این است که نظام هستى نسبت به کردارهاى انسان،بى‏تفاوت نیست ودربرابرنیک و بد اعمال آدمى،واکنش مناسب نشان مى‏دهد.قرآن مجید مى‏فرماید:«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَ‌ىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَ‌کَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ وَلَـٰکِن کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ^[۱]».

«ازنظر مکتب های الهی و فلسفی و سایر مکتب ها، مسلّم شده که اعمال ما به عنوان علیّت، موجب حوادث خارجی است.رویدادها و اتفاقات خارجی،اعم از خوشی وناخوشی،معلول وضرورت و سنخیت آن دو،این مطلب راثابت کرده است و به این نتیجه رسیده اند که جهان، یک نظام ذاتی غیر قابل تغییری دارد و میان تمام پدیده ها وحوادث این جهان،ارتباط و پیوستگی قاطع وعمومی وجود دارد»(رسولی محلاتی ،۱۳۸۲: ۱۳۳).بنابراین،در نظام علت ومعلول، کنش‏هاى نیک وبد آدمى در تعیین نیک‏بختى ونگون‏سارى انسان،درهمین دنیانیزمؤثّراست وبازگشت نتایج اعمال انسان، اختصاص به سراى آخرت ندارد.«برخی کیفرهارابطه ی علّی و معلولی باجرم دارند؛یعنی، معلول جرم و نتیجه طبیعی آن است وبسیاری ازگناهان،اثرات وضعی ناگواری درهمین جهان برای ارتکاب کننده به وجود می‏آورد؛مثلاً،شراب خواری، علاوه بر این که زیان های اجتماعی به بارمی‏آورد،صدمه‏هایی بر،روان وجسم شراب خوار،وارد می‏سازد.شراب خواری موجب اختلال اعصاب و تصلّب شرائین وناراحتی- - های کبدی می‏گردد.فحشاء ممکن است سوزاک وسفلیس تولید کند»(مطهری،۱۳۷۲:۲۰۳).بنابراین دراین نوشتار سعی برآن است تاضمن تحلیل،تبیین ومقایسه ی دیدگاه های آقای دستغیب وجوادی آملی وبیان وجوه اختلاف واشتراک نقطه نظرات آنهادر رابطه با تأثیر گناه برعمل انسان ،به سؤالات اساسی ذیل پاسخ داده شود:
۱- ازدیدگاه دستغیب و جوادی آملی، گناه چه تاثیری برعمل انسان دارد؟
۲- گناه از نظر اثر وضعی چگونه است ؟
۳-عمل انسان از لحاظ پاداش وکیفر دنیوی واُخروی چگونه است؟
۴- تفاوت اعمال دنیوی انسان ونتایج اُخروی آن چیست ؟
۱-۳ - سابقه و ضرورت انجام تحقیق:
در خصوص آثار گناه وتأثیرآن برعمل انسان،پژوهشگران درتألیفات ونوشته های خود،کم و بیش به آن پرداخته اند،ولی کاری درباره ی مقایسه وبررسی بین دو دیدگاه دستغیب و جوادی آملی صورت نگرفته است.
ازآنجاکه گناه،عامل انحطاط وبدبختی انسان ویکی ازموانع معرفت می باشدکه برعقل و فطرت، تأثیرگذاشته وباعث انحراف ازحق وظرافت های خلقت می گرددوانسان را از تحت ولایت خدا،خارج وبه تحت ولایت شیطان درمی آوردوبا توجه به این که گناهان،اثرتکلیفی ووضعی دارندکه اثرتکلیفی آن را انسان می تواند،باتوبه ی نصوح ازبین ببردو بی اثرکندودرقبال گناهی که مرتکب شده عذاب نبینـد.ولی بسیاری ازگناهان اثرات وضــعی ناگـواری در همین جهان برای گناهکاردرپی داردکه منظـوراز اثر وضـعی،همان اثرذاتی است،که باجرم وگناه پیـوند ناگسستنی داشته و ازآن جدا نمی گردد؛به عنوان مثال،اثروضعی وذاتی نوشیدن سم خطرناک،مردن است ومردن،معلول این علت است ودرنظام علت ومعلول جهان،هر چیزی موقعیت خاصی دارد و ممکن نیست علت واقعی،معلول واقعی رابه دنبال خود،نیاورد.هرچند،ﺩﻧﻴﺎ ﻣﻮﺳﻢ ﻛﺸﺖ ﺍﺳﺖ ﻭﺁﺧﺮﺕ ﻓﺼﻞ ﺩﺭﻭ.ﻭﻟﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻝﺩﺭﻫﻤﻴﻦ ﺩﻧﻴﺎ، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧﻮﺩﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ می دهدﻭﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻛﺸته ها ﺩﺭﻭ می گردد.
بنابراین آشنایی با آثاروپیامدهای ناگوار و ویران گرگناه وتأثیرآن برعمل انسان،امری ضروری است؛برای این که با آگاهی وشناخت نسبت به آثارخانمان سوز وآخرت سوزگناه، چه بساباعث شود، انسان خودرا از افتادن در ورطه ی گناه حفظ نماید؛چراکه اغلب مشکلات ما ازعدم آگاهی و شناخت کافی نسبت به اثرناگوارآن، ناشی می شود.حال با توجه به این که صاحب نظران وبزرگان شیعه نظیر دستغیب و جوادی آملی دارای نظرات والادر امور دینی می باشند،ما،برآنیم دراین پژوهش با کنکاش درآثارونوشته های ایشان،به تبیین نطرات ومقایسه ی دیدگاه های آنهادر رابطه باتاثیرگناه برعمل انسان بپردازیم.درپایان این سطور به برخی ازپژوهش هاوتألیفاتی که درباره ی آثار و پیامدهای گناه وتاثیر آن برعمل انسان نگاشته شده، اشاره می شود:
- سید هاشم رسولی محلاتی درکتاب«کیفرگناه وآثاروعواقب خطرناک آن»به بعضی از آثار دنیوی آن اشاره نموده وصرف نظر ازآیات قرآن وروایات دینی،از منابع ومآخذ علمی و داستان های گذشتگان استفاده نموده تامجموعه ای ازخطراتی که جامعه را ازناحیه ی گناه تهدیدمی کند،فراهم نماید(۱۳۸۲).
- علیرضا حسنی درکتاب«توبه ازدیدگاه قرآن وحدیث»به بیان برخی ازآثار،آفات وپیامدهای دنیوی گناه پرداخته وبه مناسبت روایات واحادیثی نیز از ائمه ی اطهار (ع) آورده است(۱۳۷۷).
- سیدعبدالحسین دستغیب درکتاب«گناهان کبیره»به شناسایی اقسام گناه پرداخته وبه دنبال هرگناهی درباره آثارسوءآن هشدارداده وبه مناسبت ازداستان ها وقضایایی که واقع شده وهمچنین از مقالات وگفته های بزرگان یاد نموده واحکام فقهی لازم را بیان کرده است(۱۳۸۸ ج).
- محسن قرائتی درکتاب«گناه شناسی»که به عنوان مجموعه مباحثی است که دربرنامه ی درس هایی ازقرآن مطرح نموده که دربخشی ازآن به پیامدهای دنیوی واُخروی وآثار گوناگون گناه پرداخته است (۱۳۷۵).
- عبدالله جوادی آملی درتفسیرموضوعی قرآن کریم (مراحل اخلاق در قرآن )به آثارگناه اشاره کرده وآن رانه تنها مایه ی ورودبه جهنم،بلکه مانع انجام کارخیردردنیا می داندومعتقد است، همان گونه که کارد،درگوشت نفوذ کرده ،آن را قطعه قطعه می کند گناه نیز اطاعت راقطعه قطعه می نمایدوباعث محرومیت انسان،از عبادت می شود(۱۳۸۶).
- مرتضی مطهری درکتاب«عدل الهی»درمبحث انواع مجازات،به مکافات دنیوی پرداخته که با گناه رابطه تکوینی وطبیعی دارد.به عبارت دیگر کیفرهایی که رابطه علی ومعلولی باجرم دارند ؛یعنی،معلول جرم ونتیجه ی طبیعی آن است که این کیفرهارا«مکافات عمل»یا«اثر وضعی گناه»می نامد (۱۳۷۲).
۱-۴ - اهداف‌تحقیق
مهمترین اهداف کلی این تحقیق:
۱- شناخت گناه و راه های ارتکاب آن و تأثیرگناه برعمل انسان بر اساس دودیدگاه دستغیب وجوادی آملی.
۲-بررسی آثار وضعی گناه وبازتاب وپیامد تکوینی اعمال نیک وبد.
۳-بررسی رابطه ای بین اعمال دنیوی انسان و نتایج اُخروی آن.
۴-بررسی تفاوت های بین پاداش وکیفردنیوی واخروی اعمال انسان.
۱-۵ -فرضیه های تحقیق
۱- گناه برعمل انسان مؤثراست؛تاثیری همچون حبط عمل،ازبین رفتن نیکی ها،ایجاد فساد و… .
۲-اساساً گنـاه داراى آثار وضـعى است و بسیارى از گناهان در این جهـان، دارای مکافـات هستند.
۳- بین عمل و جزارابطه ی تنگاتنگی برقرار است، تا حدّی که به عینیّت و اتحاد می‌رسد.
۴-تفاوت های بسیاری بین پاداش وکیفردنیوی واُخروی اعمال موجوداست که به عنوان مثال کاهش عمر، کیفر دنیوی وعدم دخول به بهشت، کیفر اُخروی عاق والدین را می توان برشمرد.
۱-۶ -روش تحقیق