چاه اکتشافی داق داق آباد در شمال روستای مذکور با مختصات u.t.m (3897110 =y , 298300= x ) حفاری گردیده است .سطح ایستایی این چاه برابر ۲/۵ متر و عمق چاه ۱۱۲ متر می باشد . بر طبق لوگ ارائه شده در عمق ۹۳ متر یک لایه آهکی وجود دارد . بنابراین جنس سنگ کف منطقه آهک می باشد . بر اساس نتایج آزمایشات پمپاژ صورت گرفته مقدار ضریب قابلیت انتقال در چاه مذکور برابر با ۳۲۰ مترمربع در روز می باشد .

۸)چاه پیزومتر اکتشافی قاپاق تپه
این پیزومتر در شمال غربی روستای قاپاق تپه با مختصات u.t.m (3920550 =y , 280630= x ) حفاری گردیده است . بر طبق لوگ ارائه شده حفاری این پیزومتر از ابتدا در آهک اولیگومیوسن شروع شد و در عمق ۶۶/۵۸ متری به آب برخورد نموده است .
۹)چاه پیزومتر اکتشافی تپه دبی
این پیزومتر درشمال روستای تپه دبی با مختصات u.t.m (3924850 =y ,290490=x )حفاری گردیده است . سطح برخورد به آب در هنگام حفاری ۳/۴ متر بوده و عمق چاه ۵۰ متر می باشد . از عمق ۱۴ متر به پائین حفاری در تشکیلات شیستی صورت گرفته است . ۱۰)چاه پیزومتر اکتشافی بیوک آباد
این پیزومتر در ۴ کیلومتری شرق روستای بیوک آباد با مختصات u.t.m (3882210 =y ,307950=x )حفاری گردیده است . بر اساس شواهد این چاه در زمان حفاری دچار آرتزین گردیده و جنس سنگ کف در این منطقه آهک اولیگومیوسن است .
۱۱)چاه پیزومتر اکتشافی یسترلو
این چاه در یک کیلومتری جنوب روستای یسترلو با مختصات u.t.m (3878240 =y ,298180=x )حفاری گردیده است . سطح برخورد به آب هنگام حفاری ۸/۲۸ متر بوده و عمق کلی چاه ۹۵ متر می باشد . بر اساس لوگ ارائه شده جنس سنگ کف منطقه آهک می باشد [۳۹].
شکل ۴-۱ لوگ زمین شناسی چاه های اکتشافی دشت کبودرآهنگ است.
شکل۴-۱لوگ های زمین شناسی دشت کبودرآهنگ(سازمان آب منطقه ای استان همدان)
شکل۴- ۲نقشه موقعیت چاه­های اکتشافی در دشت کبودرآهنگ
۴-۲-۱ ساختار زیرین دشت کبودرآهنگ
اگر دشت کبودرآهنگ از لحاظ زمین شناسی مورد بررسی قرار گیرد به طور خلاصه از عمق به سمت سطح زمین قدیمیترین سازندها تشکیلات ماسه سنگی – شیل و تشکیلات آهکی ژوراسیک است .بعد از آن تشکیلات آهکی کرتاسه که عمدتا در قسمت­ های جنوبی و جنوب غربی دشت رخنمون هایی دارند .روی سازند های کرتاسه­ای، تشکیلات دوران سوم قرار دارد که شامل مارن و ماسه سنگ است که بر روی آن تشکیلات قم قرار دارد . سپس در نهایت سازند چهارم قرار دارد که شامل آبرفت­های دوران کواترنری است. که ضخامت آن از ۳۰ تا ۱۵۰ متری در بیشتر سطح دشت دیده می شود .
از ارزیابی تغییرات توپوگرافی سطح توده سنگ بستر نتیجه گیری می­ شود که ضخامت قشر آبرفت تابع شرایط توپوگرافی سنگ بستر بوده و ضخامت آبرفت بر اساس آنچه در چاه­های اکتشافی مشخص است تابعی از وضعیت پستی وبلندی اولیه این منطقه در هزاران سال پیش دارد. در این دشت گسل­هایی در ناحیه شمال شرقی دشت که جهت آنها عموما شرقی –غربی است و طولی حدود ۳ تا ۲۸ کیلومتر دارند .گسل های نواحی شرقی که تقریبا شمالی- جنوبی هستند که بین ۵ تا ۲۰ کیلومتر طول دارند. وجود یک گسل احتمالی مدفون با امتداد شمال غربی-جنوبشرقی به طول حدود ۲۵ کیلومتر که همراه با یک زون خرد شده ناشی از حرکات تکتونیکی آن است، مرز بارزی بین سنگ بستر آهکی مارنی ومارن را در این قسمت از بستر دشت­های کبودرآهنگ و فامنین را شامل می­گردد که این خود زمینه گسترش درز و شکاف­های تکتونیکی و ارتباط آن با حفرات و معابر عمقی در توده سنگ پی را در این محدوده مهیا نموده است. این زون عمدتا منطبق بر مسیر یکسری کانا­ل­های مدفون عمقی دوران چهارم است که احتمالا بر اثر فرسایش شدید زون گسل در سنگ بستر آهکی و آهکی مارنی به وجود آمده است و حداکثر ضخامت آبرفت را در منطقه نشان می­دهد. کانال احتمالی مدفون بر اثر فرسایش در آهک در دوران چهارم به وجود آمده و رسوبات این دوران نیز برروی آن قرار گرفته است[۴۰] .
شکل۴- ۳نقشه گسل مدفون احتمالی در دشت کبودرآهنگ[۳۷]
براساس نقشه زمین­ شناسی دشت دارای گسل­های اصلی و فرعی می باشد به علاوه طبق گزارش زمیران یک گسل احتمالی مدفون وجود دارد . این گسل­ها باعث ایجاد گسیختگی­هایی در پی سنگ می­شوند وقتی سنگ بستر آهکی باشد و گسل ایجاد درزوشکاف کند به مرور براثر فرسایش انحلالی این درزوشکاف­ها گسترده تر می شود .گسل های این دشت باعث کارستیفیکاسیون در سنگ بستر آهکی شده است و این خود دلیل اولیه ایجاد گودال فرونشینی می­باشد به طوریکه مشخص است گودال­های فرونشینی در اطراف گسل­ها قرار دارد . گسل­ها آهک­های سنگ بستر را خرد کرده و ایجاد درزو شکاف نموده ­اند واین درز و شکاف­ها با انحلالی که به کمک آب صورت می­گیرد ،گسترش پیدا می­ کند . وجود این درز و شکاف­های ایجاد شده با کمک تکتونیک منطقه می تواند دلیل اولیه برای ایجاد فروچاله­ها باشد و افت سطح آب زیرزمینی فقط به این رخداد شدت بخشد . یعنی وجود گسل دلیل ابتدایی و افت سطح آب زیرزمینی دلیل دوم یا به عبارتی ثانویه یا تشدید کننده در ایجاد فروچاله­ها باشد[۴۹].شکل ۴-۴ گسل های دشت کبودرآهنگ را نشان می­دهد.
شکل۴- ۴ نقشه گسل­های دشت کبودرآهنگ و فروچاله­ها
۴-۳ ارزیابی چگونگی افت سطح آب و ظرفیت بهره برداری آب­های زیرزمینی از ذخائر دشت­:
وقوع فروچاله­ها در دشت­های کبودرآهنگ در دو دهه اخیر همزمان با بهره برداری بی از حد از آب­ های زیرزمینی و افت سطح آب زیرزمینی در منطقه بوده است. این یک عامل اصلی غیرطبیعی است در تسریع فرایند فروچاله و فرونشست زمین در منطقه می­باشد.
۴-۳-۱ ارزیابی ظرفیت دشت:
در دشت کبودرآهنگ به نقل از آمارحاصله ازچگونگی نقاط بهره برداری در هر دوره نشانگر افزایش تعداد چا­ه های عمیق و نیمه عمیق و نهایتا افزایش میزان بهره ­برداری با توجه به مراکز صنعتی در این محدوده و احداث شهرک بوعلی ، تاسیس نیروگاه شهید مفتح ، ایجاد شهرک ویان بوده است.
طبق اطلاعات به دست آمده حوضه دشت کبودرآهنگ با وسعتی برابر ۲۸۲۳ کیلومتر مربع دارای ۱۳۱۱ حلقه چاه عمیق که متوسط دبی این چاه ها ۲۰ لیتر در ثانیه است و ۷۹۱ حلقه چاه نیمه عمیق با متوسط دبی ۷ لیتر در ثانیه می­ باشد. در این حوضه سالانه حدود ۱۳۴ میلیون مترمکعب از این چاه­ها برداشت می­ شود که به مصرف کشاورزی می­رسد.[۳۸] برای تهیه نقشه­ها از روش کریجینگ استفاده شده است و در این روش تخلیه سالانه براساس مقدار کارکرد سالانه چاه­ها به دست آمده و با بهره گرفتن از نرم افزار ۱۰ArcGIS نقشه پهنه بندی تخلیه سالانه ترسیم شد .
در شکل۴-۵ با بهره گرفتن از روش پهنه بندی کریجینگ نقشه میزان تخلیه سالانه برآورد شده است که این نقشه دارای شبکه بندی ۵*۵ کیلومتر است که نشان­دهنده میزان تخلیه در هر شبکه می باشد.در این نقشه مشخص است که نقاط فروچاله در رنگ­های سبز و آبی قرار دارد که با شبکه هایی که با کادرسفیدرنگ مشخص شده است. میزان تخلیه در این شبکه­ ها ۱۰۷۲۰۸تا ۱۹۸۵۵۵ متر مکعب و ۶۴۴۶۸ تا ۱۰۷۲۰۸ مترمکعب در سال است یعنی حدود ۸ فروچاله در دامنه تخلیه ۱۰۷۲۰۸ تا ۶۴۴۶۸ و ۵ فروچاله در دامنه تخلیه ۱۰۷۲۰۸ تا ۱۹۸۵۵۵ رخ داده است. با توجه به شکل های ۴-۶ و ۴-۷ که نقشه چاه­های عمیق و نیمه عمیق را نشان می­دهد فروچاله­ها در قسمت­ های منطبق بر چاه­های عمیق اتفاق افتاده است. از طرفی هم حداکثر چاه­های عمیق در محدوده­ آبخوان قرار گرفته­اند. در فاصله بین سال­های ۱۳۸۰-۹۰ ۱۳حدود ۷ فروچاله اتفاق افتاده است.
شکل شماره۴-۵ نقشه پهنه بندی تخلیه سالیانه در حوضه کبودرآهنگ

شکل ۴-۶ نقشه پراکندگی چاه­های عمیق (براساس آمار سازمان آب منطقه ای همدان) شکل ۴-۷ نقشه پراکندگی چاه­های نیمه عمیق
در این شکل­های۴-۶و۴-۷ مشخص است که اکثر چاه­های نیمه عمیق در خارج از مرز آبخوان قرار دارند چاه­های نیمه عمیق در این دشت دارای حداکثر ۱۰۰ متر عمق هستند یعنی با توجه به عمق این چاه­ها مشخص است که بهره برداری از چاه­ها از مرز سفره آبرفتی پایین­تر نرفته است و در این قسمت ­ها دشت با خطر وقوع فروچاله روبه رو نبوده است کما اینکه در این نواحی هم سنگ بستر شامل آهک های کرتاسه و ژوراسیک است و کارستیفیکاسیون هم در این نواحی رخ داده است ولی چون هنوز سطح سفره از مرز آبخوان آبرفتی پایین تر نرفته است پس امکان وقوع فروچاله نیز به نسبت قسمت­ های دیگر کمتر است. در نقشه دیگر که چاه­های عمیق نشان داده شده عمق این چاه­ها بیشتر از ۱۰۰ متر بوده و با توجه به برداشت­های صورت گرفته از سفره آبخوان آبرفتی سطح آب زیرزمینی افت پیدا کرده و درنتیجه چاه­ها را برای افزایش آبدهی عمیقتر کرده و اقدام به کف شکنی نموده اند در این حالت به سفره آبخوان آهکی دسترسی پیدا کرده و آبدهی چاه­ها بالا رفته است حال با توجه به این امر می توان گفت سطح آبخوان آهکی هم در طول زمان دچار افت شده و از طرف دیگر با توجه به کاهش بارندگی و خشکسالی تغذیه صورت نگرفته و افت سطح آب پایدار مانده است. پدیده کارستی شدن در قسمت­ هایی که چاه­های عمیق قرار دارندنیز اتفاق افتاده است که باعث ایجاد حفرات و درزو شکاف­هایی در داخل سنگ بستر شده است، زمانی که حفره های انحلالی وارد عمل شوند به خاطر ادامه داشتن انحلال، این حفرات گسترش پیدا می کنند تا جایی که سقف آنها کم ضخامت می­ شود در این حالت چون تحمل نگهداری بارهای روی خود را ندارند سقف این حفرات شکسته شده و درنتیجه آبرفت های سطح به سمت داخل این حفره­ها ریزش می کند در نتیجه فروچاله­ها در سطح این محدوده اتفاق افتاده­اند. در این نقشه مرز آبخوان مشخص است و حداکثر چاه­های عمیق در این محدوده قرار گرفته است. چاه­های عمیق دارای عمق بیش از ۱۰۰متر هستند و فروچاله­ها در محدوده­ چاه­های عمیق رخ داده است. از لحاظ زمین­ شناسی هم فروچاله­ها در محدوده­ آبرفت­ها قرار دارد.
شکل شماره۴- ۸ نقشه انطباق فروچاله­ها بر محل چاه­های عمیق
۴-۳-۲ارزیابی وضعیت افت سطح آب در دشت کبودرآهنگ
به دنبال آگاهی از افزایش حجم بهره برداری از منابع آب­های زیر زمینی واقع در آبخوان به عنوان منبع اصلی در دشت کبودرآهنگ فعلا این دشت­ به عنوان دشت ممنوعه بوده و هرگونه بهره برداری ممنوع می باشد. تغییرات افت سطح آب زیرزمینی ناشی از افزایش بهره ­برداری در دو دهه گذشته به عنوان عامل اصلی غیر طبیعی در تسریع فرایند فروچاله­ها می باشد.
برای رسم نقشه­های هم تراز آب زیرزمینی از داده های ماه شهریور استفاده شده است زیرا در یک سال آبی در ماه شهریور سطح آب زیرزمینی دارای پایینترین سطح خود است. برای این منظور ابتدا مقادیر ارتفاع نقاط چاه­های پیزومتری از مقادیر مشاهده شده ماه شهریور برای هر نقطه کم شده عدد به دست آمده در نرم افزار ۱۰Arc GIS وارد شده با بهره گرفتن از روش کریجینگ پهنه بندی انجام شد و سپس نقشه پهنه بندی به نقشه تراز تبدیل شد و نقشه ­های هم تراز به صورت زیر خروجی گرفته شدند.
نقشه های تراز سطح آب زیرزمینی طبق آمار ده ساله از ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ چاه­های پیزومتری دشت طبق روش کریجینگ تهیه گردیده است ونقشه ­های هم تراز سطح آب زیرزمینی برای سال­های ۱۳۹۰ و ۱۳۸۰ رسم شده است که اختلاف این خطوط تراز با توجه به ارتفاع نقاط از سطح دریا در نظر گرفته شده است. نقشه هم تراز آب زیرزمینی با توجه به آمار داده ی چاه­های پیزومتری برای سال ۱۳۸۰ در شکل ۴-۹ نشان داده شده است و طبق آنچه که در نقشه مشخص است بالاترین تراز سطح آب زیرزمینی دارای ۱۶۱۸ متر است. یعنی بیشترین افت سطح آب در این خط تراز است. داده­ی پیزومتری برای هر چاه با توجه به ارتفاع از سطح دریا است عدد ۱۶۱۸ متر یعنی سطح آب زیرزمینی در محل خط دارای این ارتفاع از سطح دریا البته در زیر سطح زمین است. به عبارتی نقشه همتراز، ارتفاع سطح آب­خوان را از سطح دریا را در قسمت های مختلف نشان ­ می­دهد. پایین ترین تراز در این نقشه دارای ارتفاع ۱۶۸۸ متر است و البته اینکه تراز سبز رنگ نشان دهنده این امر است که کمتر از آن را نیز مشخص می سازد. یعنی کمترین افت سطح آب در این خط تراز است.
شکل شماره ۴-۹نقشه هم تراز سطح آب زیرزمینی در سال ۱۳۸۰
شکل ۴-۱۰ نقشه هم تراز سطح آب زیرزمینی در سال ۱۳۹۰
در شکل ۴-۱۰ نقشه هم تراز سطح آب زیرزمینی در سال ۱۳۹۰ را نشان می­دهد که در این نقشه بالاترین تراز دارای ارتفاع ۱۵۸۰ متر است و با توجه به بالاترین تراز در سال ۸۰ اختلاف حدود ۳۸- را نشان می دهد. یعنی از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ در این دوره ۱۰ ساله سطح آب زیرزمینی در همان محدوده­ خط تراز مورد نظر حدود ۳۸ متر افت داشته است. کمترین تراز در این نقشه ۱۶۷۶ متر است و نسبت به خط تراز سال ۱۳۸۰ اختلاف ۱۲- متر را در محدوده­ تراز مورد نظر نشان می­دهد که در خط تراز ۱۲- متر افت سطح آب زیرزمینی بوده است. به طور متوسط در تمام سطح آب خوان در این دوره ۱۰ ساله حدود ۵/۳۰ متر افت اتفاق افتاده است .
شکل۴- ۱۱نقشه ترکیب خطوط تراز سال­های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰
با توجه به شکل۴-۱۱ که ترکیبی از خطوط تراز سال­های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ است خطوط به طور واضحی افت را نشان می­دهد . جهت پیکان در شکل۴-۱۱ گویای این مسئله است که افت سطح آب زیرزمینی از جهت جنوب شرق به سمت شمال غرب است . یعنی بیشترین افت سطح در قسمت جنوبی و تا حدودی مرکز دشت بوده است و کمترین میزان افت در قسمت ­های شمال شرق و غرب و شمال بوده است. با توجه به این امر شیب هیدرولیکی از شمال به جنوب است. براساس شیب هیدرولیکی حرکت آب به سمت قسمت­ های جنوبی دشت باعث آبدهی بالاترو بهره برداری بیشتر در این قسمت ­ها از دشت شده و تابع این قضیه افت سطح آب هم بیشتر بوده ونتیجتا فروچاله­ها در این قسمت از دشت متمرکز شده ­اند. حال با توجه به این که فروچاله­ها در قسمت­ های جنوبی رخ داده است می توان گفت که در جاهایی که بیشترین افت سطح آب زیرزمینی را داشته فروچاله­ها اتفاق افتاده اند.
۴-۳-۳ تاثیر افت سطح آب زیرزمینی در توسعه و نشست زمین و فروچاله­ها
با توجه به توضیحاتی که درصفحات قبل ذکر شد تا زمانی که آب در بین منافذ آبرفتی وجود داشته باشد و تشکیل یک لایه آبخوان را داده باشد، بخاطر وجود آب رسوبات در بالاتر اگر فشاری هم وارد آورند مشکلی در سطح زمین به وجود نمی آورد چون تحمل این فشارهارا خواهند داشت. اما زمانی که شروع به بهره برداری بی رویه شود آنوقت است که تغذیه و برداشت در بیلان منفی قرار می­گیرد یعنی میزان برداشت از میزان تغذیه بیشتر می­ شود در این حالت با افت سطح آب زیرزمینی مواجه می شویم البته این امر در طول چند سال اتفاق می افتد و مسئله آن جدی می­ شود حال زمانی که تخلخل آبرفت­ها ازآب خالی می­ شود فضای خالی را هوا پر کرده و نتیجه این امر این می­ شود که ذرات تحمل وزن رسوبات بالایی خودرا ندارند. درنتیجه هرچه فشار بیشتر شود ذرات بیشتر به سمت عمق زمین حرکت کرده و به مرور ایجاد نشست در سطح زمین می­ کند . حال اگر سنگ بستر زیرین این آبرفت­ها آهکی باشد و دچار پدیده کارستیفیکاسیون هم شده باشد . حفره­هایی در داخل این آهک­ها ایجاد می­ شود با وجود انحلال این حفرات به سمت رویه سنگ بستر^[۲۹]گسترش پیدا می­ کنند زمانی که رویه سنگ بستر که مرز سنگ بستر با رسوبات بالایی خود است ضخامت آن کاهش می­یابد تحمل رسوبات بالایی خود را ندارد این امر موجب میشود که سقف حفرات شکسته شده و به طور ناگهانی ریزش رسوبات به داخل این حفرات صورت گیرد این پدیده در سطح زمین به صورت فروچاله نمود پیدا می­ کند.
کاهش سطح آب زیرزمینی و تاثیر آن در ستون خاک های پوشش سنگ بستر در محدوده دشت مورد نظر در رابطه با فرایند تسریع در ایجادفرونشست زمین عبارتند از شناخت موارد زیر :
۱-ازبین رفتن نیروی بالا نگهدار بازدارنده در سقف حفرات در توده سنگ آهکی که قبلا دارای ذخیره آب بوده اند.

موانع پیش روی تعهد ممکن است بیرونی یا درونی، واقعی یا خیالی باشند. توجه به دیدگاه های درونی (سارا و‌هاگز^[۷۷]، ۱۹۹۷) به معنای تمرکز بر تصورات شخصی از موانع تعهد زناشویی است که ممکن است از نظر محققان عوامل مهمی باشندالبته عکس آن هم ممکن است روی دهد. (پرویتی و آماتور^[۷۸]، ۲۰۰۳) موانع تهعد شامل چهار دسته: مادی، اجتماعی، روانی- عاطفی و جسمی.
موانع مادی عبارتند از نگرانی در مورد عدم ثبات شغلی و اجتماعی و همچنین کمبود امکانات مادی از قبیل خانه و ماشین. تعداد زیادی از مردان (۸۵/.) به عوامل مادی اشاره می‌کنند اما بیشتر از نیمی از زنان (۵۳/.) این نوع مانع را در اظهاراتشان پیرامون موانع ازدواج خودشان و دیگران ذکر می‌کنند. موانع اجتماعی یکی دیگر از موانع تعهد زناشویی است. این مانع به دو دسته تقسیم می‌شوند: موانع دسته اول شامل: جنس (مردان به سختی محبت خودشان را نشان می‌دهند). تمایلات جنسی، سن (هر چه سن افراد بالاتر رود سخت‌تر به ازدواج وتعهد تن می‌دهند). مذهب، طبقه‌ی اجتماعی، نژاد و قومیت. دومین مانع اجتماعی به ارتباط با دیگران ارتباط دارد و فشارهای اجتماعی، الگوهای مخالف ازدواج، تصور عدم حمایت از سوی افراد مهم خانواده و تاریخچه و پیشینه‌ خانوادگی به خصوص طلاق از جمله موانع اجتماعی نوع دوم هستند. همچنین بالای ۹۰ درصد از افراد موانع تعهد را روانی-عاطفی ذکر کرده‌اند، این عوامل شامل عاطفه و شخصیت (کمبود عاطفه و عدم آمادگی روانشناختی) می‌شوند.
۲-۲- گفتار دوم: تاب‌آوری
۲-۲-۱- تعریف تاب‌آوری^[۷۹]
روان‌شناسی مثبت ‌نگر به جای توجه به آسیب‌های روانشناختی و ترمیم آنها به سوی بهینه کردن کیفیت زندگی است (سلیگمن^[۸۰]، ۲۰۰۲؛ نقل از جوکار). در این میان تاب‌آوری جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های روان شناسی تحول، روانشناسی خانواده، بهداشت روانی یافته است به طوری که هر روزه برشمار پژوهش‌های مرتبط به این سازه افزوده می‌شود (سامانی و همکاران، ۱۳۸۶). تاب‌آوری ظرفیت بازگشتن از دشواری پایدار و ادامه‌دار و توانایی در ترمیم خویشتن است. این ظرفیت انسان می‌تواند باعث شود تا او پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علیرغم قرار گرفتن در معرض تنش‌های شدید، وابستگی اجتماعی، تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد. تاب‌آوری نوعی ویژگی است که از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند به مرور زمان رشد کند یا کاهش یابد و بر اساس خود اصلاح‌گری فکری و عملی انسان، در روند آزمون و خطای زندگی شکل می‌گیرد‌. استامفر^[۸۱] (۲۰۰۱) تاب‌آوری از دیدگاه روانشناختی بعنوان الگویی از فعالیت‌های روانشناختی توصیف می کند که انگیزه‌ای قوی را برای مواجهه با ایجاب‌های بی‌اندازه را فراهم می‌کند و انرژی دهنده رفتار‌های هدفمند برای سازگاری و بازگشت به حالت نخستین است و با هیجان‌ها و شناخت‌ها همراه می‌گردد. استامفر تاکید داشت تاب‌آوری یک خصیصه شخصیتی نیست، باله تاب‌آوری بر الگوی ثابتی از رفتار اشاره دارد که به یک موقعیت و بافت خاص مربوط می‌باشد. به نظر استامفر تاب‌آوری در نتیجه تعامل پیچیده بین فرد و سیستم خانواده‌‌اش، جامعه، محیط وخلاصه جهانی می‌باشد. محققان تاب‌آوری و آسیب‌پذیری را دو قطب متضاذ یک پیوستار می‌دانند. آسیب‌پذیری به افزایش احتمال پیامدهای منفی در برابر خطرات اطلاق می‌شود. (فرگوسن و زمیرمن^[۸۲]، ۲۰۰۵؛ نقل ازجوادی). گارمزی و ماتسن^[۸۳] (۱۹۹۱) تاب‌آوری را یک فرایند، توانایی، یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز علی رغم شرایط تهدید کننده، تعریف نموده‌اند. تاب‌آوری صرف مقاومت منفعل در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدید کننده نیست بلکه فرد تاب‌آور، مشارکت کننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است. تاب‌آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی- معنوی، در مقبل شرایط مخاطره‌آمیز می‌باشد (کانر و دیویدسون^[۸۴]، ۲۰۰۳). اصطلاح تاب‌آوری موضع‌گیری مثبت افراد را به استرس و بحران توصیف می‌کند و آن را به صورت قابلیت فرد برای سازگار شدن با استرس‌های شخصی و عوامل خطرزا در سطح محیط خانواده و جامعه نظیر فقر و جنگ تعریف کرده‌اند (ورنر و اسمیت^[۸۵]، ۱۹۸۲؛ فروغی؛ ۱۳۸۹). با وجودی که تعاریف تاب‌آوری ممکن است متنوع باشند، اکثر محققان معتقد‌اند که افراد در عوامل مشابهی مشترک‌اند. برخی از این عوامل مشترک عبارتند از: هوش بالاتر، تازه‌جویی پایین‌تر، تعلق کمتر به همسالان بزهکار و عدم سوء مصرف مواد و بزهکاری. محققان ویژگی‌های مشترک دیگری نیز در افراد تاب‌آور بررسی کرده‌اند که عبارتند از: خود مختاری بالاتر، استقلال، همدلی، تعهد به کار، جدیت، مهارتهای حل مسئله خوب و روابط خوب با همسالان (ایساکسون^[۸۶]، ۲۰۰۲). تاب‌آوری به عنوان توانایی عبور از دشواری‌ها و غلبه برشرایط سخت زندگی تعریف شده است (جکسون^[۸۷]، ۲۰۰۷). نیومن و همکاران^[۸۸] (۲۰۰۳) بیان می‌کنند که افراد تاب‌آور می‌توانند به انواع شرایط استرس‌زا چیره شوند و سلامت روانی خود را حفظ نمایند. تاب‌آوری محدوده‌ی تحقیقی جالب توجهی است که به بررسی توانایی ذاتی فرد می‌پردازد. استعدادی که باعث می‌شود شخص در مواجهه با بحران مسیر رشد و شکوفایی را بپیماید. (ریچاردسون، ۲۰۰۲؛ نقل از فروغی)

گارمزی، ورنر و اسمیت (۲۰۰۵؛ نقل از قمرانی، ۱۳۸۹) عوامل موثر بر تاب‌آوری را به سه دسته‌ی عوامل کلی تقسیم کرده‌اند.
اولین عامل: نقش خلق و صفات شخصیتی در حفاظت افراد می‌باشد. در این خصوص می‌توان به نقش توانایی‌های شناختی، سطح فعالیت فرد، پاسخ مثبت به دیگران و تفکر فرد در برخورد با یک موقعیت جدید، اشاره نمود.
دومین عامل: نقش خانواده است. بر اساس تحقیقات، خانواده‌هایی که گرم و منسجم هستند می‌توانند نقش عوامل حفاظتی را برای کودکان داشته باشند.
سومین عامل: وجود حمایت‌های اجتماعی برای کودکان است. حمایت‌هایی نظیر معلمان، مراقبان، والدین، مذهب و گروه های اجتماعی می‌توانند کودک را در مواجهه با استرس‌ها مقاوم سازد.
تاب‌آوری یعنی؛ در شرایط آسیب‌زا پرورش یافتن؛ اما آسیب ندیدن و به رشدی بیش از پیش دست یافتن (شکیب، ۱۳۸۷).
عوامل و ویژگی‌های مختلف، اعم از درونی و بیرونی که در تاب‌آوری افراد تاثیر ویژه‌ای دارند شامل:
۱- توانایی‌ها و ویژگی‌های فردی
- داشتن توان اجتماعی (تفاهم، انعطاف‌پذیری فرهنگی، همدلی، مهربانی، مهارت‌های ارتباطی و شوخ طبعی، هوش هیجانی).
- قدرت حل مسئله (برنامه‌ریزی، یاری جویی، تفکرانتقادی و خلاق).
- مهارت خود‌گردانی (احساس هویت، خودکارآمدی، خودآگاهی، تسلط بر وظایف و کنره‌گیری سازگارانه از شرایط منفی).
- هدف داشتن و باور به آینده‌ای روشن (هدف‌گیری، آرمان‌های تحصیلی، خوش بینی، اعتقاد دینی و روابط معنوی).
نتیجه این که: تاب‌آوری صرفا پدیده‌ای ژنتیکی یا ارثی نیست که فقط انسان‌های بزرگ دارای آن باشند؛ بلکه پدیده‌ای فطری است که می‌تواند به خود اصلاح‌گری و تغییر فرد منجر گردد.
۲- عوامل محافظت کننده‌ی محیطی
- پیوند مهربانانه‌، که به هم دردی، درک متقابل، احترام و علاقه‌مندی می‌ انجامد.
- امیدواری، که باعث می‌شود تا کودک یا نوجوان تاب‌آوری ذاتی خود را باور کند و در رویارویی با مشکلات و آسیب‌ها، به جست و جو و کشف توانمندی‌هایش برآید.
- یافتن فرصت‌هایی برای مشارکت معنادارکه جهت گفتن و شنیدن، تصمیم‌گیری، مسئولیت‌پذیری و تاثیرگذاری افراد با استعداد بر اجتماع اجتناب ناپذیر است.
۳- دانش لازم برای عمل
- رویارویی با عوامل تنش‌زای بیرونی در بافت اجتماع مثل: نژادپرستی، جنگ و فقر، افزون طلبی صاحبان قدرت.
- کسب دیدگاه و منطق نیرومند، برای خروج از نگرش تنگ و تاریک علوم رفتار اجتماعی و نیل به نقاط قوت نوجوان، خانواده‌های آنان، مدارس و اجتماعات با دیدگاه ارتقاء نگر.
- ممانعت از رفتارهای کلیشه‌ای افراطی، زدن برچسب، در معرض خطر بودن، پرخطر بودن.
۴- تمرکز بر رشد انسان
- تاب‌آوری فراتر از مرزهای تاریخی، جغرافیایی، طبقاتی و نژادی، عمل می‌کند؛ به عبارتی، تاکید آن بر انسان‌گرایی است؛ یعنی رشد و بهبود تاب‌آوری، چیزی بجز فرایند رشد سلامت انسان به طور کلی نیست.
- خود آگاهی طبیعی (فطرتی بیولوژیک برای رشد و کمال).
۵- تاکید بر فرایند نه برنامه
روتر معتقد است، عبارت “فرایند محافظت کننده” که حاوی طبیعت پویای تاب‌آوری است، به جای عبارت “عوامل محافظت کننده” معنای روشن‌تری دارد و به جای تمرکز بر محتوا به بافت توجه دارد. هم چنین معتقد است: رشد، عبارت است پرسش درباره‌ی ارتباطی که میان شما، به عنوان یک فرد، و محیطی که در آن زندگی می‌کنند، شکل می‌گیرد‌. بنابراین تمام امید ما آن است که این ارتباط، تغییر و ارتقاء یابد و این که ببینیم کودکانی که در محیطی نامطلوب پرورش یافته‌اند، محکوم به تحمل منفعلانه‌ی این محیط نیستند و نهایتا ناکارآمد نخواهند بود (شکیب، ۱۳۸۷). عامل دیگری که بر تاب‌آوری تاثیر دارد، باورهای مذهبی است. اثرات بالقوه باورهای مذهبی منجر به کنار آمدن و مقابله با حوادث آسیب‌زا می‌شود. مطالعه نقش باورهای مذهبی بر تاب‌آوری در برابر ضربه‌ها و آسیب‌ها می‌تواند فهم ما را از انطباق مثبت با حوادث افزایش دهد. از طریق مذهب است که انسان در می‌یابد که بین او و وجود متعالی و برتر مطلق، ارتباط وجود دارد و این رابطه یا از طریق قلب یا از روی عقل و یا بوسیله اجرای مراسم و اعمال مذهبی برقرار می‌گردد. در نتیجه باور مذهب است که حس می‌کنیم هر گاه با قدرتی مافوق خود ارتباط برقرار کنیم می‌توانیم خود را از ناآرامی‌ها و ناراحتی‌ها نجات دهیم (توانبخش، ۱۳۸۵). در همین راستا گارمزی^[۸۹] (۱۹۸۵) عوامل پیش‌بینی کننده تاب‌آوری را در سه شاخه گسترده مورد بررسی قرار داد.
۱- عوامل سطح فردی: خصوصیات و مهارت‌هایی که در فرد قرار داد، نظیر هوش و عزت نفس.
۲- عوامل سطح خانواده: ویژگی‌های محیط خانواده نظیر حمایت والدین و انسجام خانوادگی.
۳- عوامل سطح جامعه: آنچه در درون مدرسه، محیط و اجتماع قرار دارد، نظیر فعالیت‌های فوق برنامه درسی قابل دسترس بودن نظام حمایتی بیرونی و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی. گارمزی و همکاران (۱۹۹۱) تاب‌آوری را با سه دیدگاه زیر توصیف می‌کنند:
۱- پیامد خوب بدون توجه به موقعیت استرس زا.
۲- حفظ شایستگی و صلاحیت در شرایط بحران زا.
۳- بهبودی و برگشت به حالت اولیه بعد از تجربه‌ی رویداد استرس آور.
تاب‌آوری بیانگر ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و دشوار است (پولاد چنگ و موسوی، ۱۳۸۷). البته تاب‌آوری تنها پایداری در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدید کننده نیست، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. از جمله عواملی که بر تاب‌آوری موثر هستند می‌توان به اعتماد به نفس بالا، مهارت‌های مثبت حل مسئله، پیوند قوی با مدرسه، داشتن گروه همسالان عاری از مواد، هوش بالاتر، داشتن مرکز کنترل درونی و مهارت‌های ارتباطی سازنده اشاره کرد (بلوم، ۱۹۹۸؛ ومر، ۲۰۰۰؛ نقل از کیانی دهکردی و همکاران، ۱۳۸۴). خود تاب‌آوری به عنوان یکی از سازه‌های اصلی شخصیت برای فهم انگیزش، هیجان و رفتارمفهوم‌سازی شده است (بلاک^[۹۰]، ۲۰۰۲؛ نقل از رحیمیان، ۱۳۸۷). با توجه به پژوهش‌های (لازاروس^[۹۱]، ۲۰۰۱) انسجام خانوادگی تاب‌آوری را در افراد افزایش می‌دهد. می‌توان گفت که هر چه محیط خانوادگی انسجام بیشتری داشته باشد، افراد خانواده در محیط‌های تنش‌زا و سخت برای مقابله با مشکلات از خانواده بیشتر کمک می‌گیرند و در چنین مواقعی خانواده برای افراد به عنوان یک عامل محافظتی و حمایتی در مقابل خطرات عمل می‌کند.
۲-۲-۲- الگوهای تاب‌آوری
۲-۲-۲-۱- الگوی بلاک و بلاک^[۹۲]
در سال ۱۹۶۸ بلاک و بلاک (۲۰۰۶) به انجام مطالعه‌ای طولی از رشد شخصیت مبادرت کردند در این مطالعه بزرگ محققان برای اولین بار مدلی از جفت کردن من- کنترل و من – تاب‌آور در شخصیت را فراهم کردند. من- کنترل به یک مشخصه فردی اشاره دارد که به تکانه‌های رفتاری به عنوان ابزاری برای حفظ یا افزایش تعادل سیستم، پاسخ می‌دهد. اگرچه رفتارها ممکن است در درجه و میزان با هم متفاوت باشند. افرادی که معمولا خدمتگذار تکانه‌های درونی هستند اصطلاح “کم مهار شدگی” برای آنها به کار می‌رود و در مقابل اصطلاح “مهار کننده افراطی” به افرادی اشاره دارد که برای برآوردن تکانه‌های رفتاری و خدمتگذار بودن برای آن در فشار گذاشته می‌شوند. براساس نظر بلاک و بلاک (۲۰۰۶) تاب‌آوری یک خود‌داری سازگارانه فردی است. اساسا من- تاب‌آور به توانایی شخصی اشاره دارد که در زمان‌های پریشانی از واکنش‌های معمولی و یکسان به موقعیت‌ها به واکنش‌ها و ادراک‌هایی که در خور موقعیت باشد تغییر می‌یابند. محققان معتقدند که من- تاب‌آور توانایی فرد را برای کاهش یا افزایش کنترل رفتار با توجه به نشانه‌هایی که از محیط خاص بدست می‌آید، فراهم می‌کند. به گونه‌ای ایده آل و آرمانی افراد با من- تاب‌آور قادرند که به سرعت با محیط خود سازگار شوند، رفتارها را تغییر دهند و به پیشرفت اجتماعی و شناختی دست یابند و با اطلاعات جدید همگون شوند و بر اهداف متمرکز شوند و هنگامی که شرایط محیط به آن‌ها اجازه دهد استراحت نمایند. در مقابل افرادی هستند که به آسانی مبارزه نمی‌کنند و رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که در پاسخ استرس متراکم شده است و غلبه کردن بر آسیب‌ها و ضربه‌های روانی را به سختی تجربه می‌کنند.
بلاک و بلاک (۲۰۰۶) پایه‌های ساختاری نگهدارنده کارکرد شخصیت و رشد شخصیت را بررسی کرده‌اند. مطالعه آنها بر یک مدل مفهومی از شخصیت مبتنی است که طیف وسیعی از ابعاد رفتاری که در مرکز آنها ساختار من- کنترل و من- تاب‌آور قرار دارد. نمونه آنها شامل ۱۲۶ کودک پیش دبستانی بود که آنها را تا بزرگسالی مورد مطالعه قرار دادند. ارزیابی‌های اساسی و فراگیر در سن‌های ۳۲، ۲۳، ۱۸، ۱۱، ۷، ۵، ۴، ۳ انجام شد. از این ۱۲۶ کودک اولیه ۱۰۴ شرکت کننده برای ارزیابی در سن ۲۳ سالگی و ۹۴ شرکت کننده برای سن ۳۲ سالگی قابل دسترس بودند. در اولینن مطالعه محقق استفاده از ابزارهای روانسنجی برای بالقوه بودن رشد را باز گذاشت تا روایی و پایایی آنها پایدار بماند. یافته‌ها نشان داد که از سن کودکی تا بزرگسالی تفاوتهای فردی در سطح من- کنترل برای هر دو جنس قابل شناسایی بوده است. هر چند تفاوت‌های جنسیتی در مطالعات همبستگی برای سازه من- تاب‌آوروجود داشت. به ویژه یافته‌ها نشان می‌دهد که تفاوت‌های فردی در من- تاب‌آور از سن اولیه تا بزرگسالی برای مردان پایدارتر است. دختران نسبت به پسران گرایش دارند که در محیطی رشد کنند که ساخت یافته‌تر و جهت‌دارتر باشد (بلاک و بلاک، ۲۰۰۶).
۲-۲-۲-۲- الگوی مک کابین ^[۹۳]و همکاران
مک کابین و همکاران ۱۹۹۱ در ابتدا آنچه را که به عنوان الگوی تاب‌آوری فشار خانواده، سازگاری و تطبیق شناخته شده بود را توسعه دادند که باعث شد نگاه‌ها را به یک دیدگاه تاب‌آوری و عناصر مهم کارکرد خانواده جلب کند. الگوی تطبیق خانواده (دراموند، مک کابین^[۹۴]، ۲۰۰۲) مستقیما از این اثر سرچشمه می‌گیرد‌، اما، برخلاف الگوی مک کابین و همکاران، به جای دو فرآیندی که فرایند‌های محافظتی و فرآیندهای آسیب‌پذیر را به طور جداگانه ارائه می‌دهد، تنها یک فرایند تکراری ساده وجود دارد. پیچیدگی بالقوه ارزیابی و مداخله خانواده به عنوان یک فرایند استثنایی و در حال پیشرفت، گرایش به سمت تقسیم نقاط قوت و ضعف خانواده را از بین می‌برد و یک جهت دهی سیستماتیک رواج می‌دهد و متقابلا بر صرفه جویی و سودمندی تاکید می‌کند (دراموند، ۲۰۰۲).
الگوی تطبیق خانواده (موثر بر تاب‌آوری) اظهار می‌کند که پویایی مبانی بین فرایندهای محافظتی و آسیب‌پذیر خانواده در پنج بعد ارائه شده است: تقاضاها، ارزیابی‌ها، حمایت‌ها، کنار آمدن‌ها و تطبیق. تقاضاها، محرک‌های تنش‌زا و فرآیندهای آسیب‌پذیری خانواده را ارائه می‌دهند. ارزیابی‌ها، حمایت‌های اجتماعی و استراتژی‌های کنار آمدن، فرایندهای محافظتی خانواده را ارائه می‌دهند که متقابلا از تقاضاها، محرک‌های تنش‌زا و تطبیق خانوادگی اثر می‌پذیرد (دراموند، ۲۰۰۲). الگوی تطبیق خانواده شامل:
۲-۲-۲-۲-۱- ارزیابی انطباقی^[۹۵]
ارزیابی انطباقی شامل اعتقادات اعضاء خانواده می‌شود که یک حس سودمندی مستقل، انتظارات مثبت، پذیرش موقعیت‌های زندگی و حفظ اعتماد و آرامش را به همراه دارد (دراموند، ۱۹۹۷). این فاکتور شامل این می‌شود که چطور یک خانواده و اعضاء آن با موقعیت‌های بحرانی برخورد می‌کنند و متعاقبا بر تلاش‌های آن‌ها برای حل مشکلات و تاب‌آوری تاثیر می‌گذارد (والش^[۹۶]، ۲۰۰۶). ارزیابی انطباقی، برای خانواده‌ها ویژگی با ارزش و مفیدی است که احتمال برخورد تطبیقی با مشکلات زندگی را افزایش می‌دهد، زیرا چنین ارزیابی‌هایی به عنوان نشانگرهای بهزیستی اختیاری به کار گرفته می‌شود (دینر^[۹۷]، ۲۰۰۱) .
۲-۲-۲-۲-۲- تجارب جبرانی^[۹۸]
تجارب جبرانی، یک شیوه حل مشکل به همراه دارد که یک اقدام شناختی با یک مولفه رفتاری است. “اقداماتی که کمک کننده هستند” (لازاروس^[۹۹]، ۱۹۸۴). روشن کردن موضوعات و تعریف مجدد از یک موقعیت یک مولفه مهم در خانواده است (مک کابین، ساس من و پترسون^[۱۰۰]، ۱۹۸۳). مستن^[۱۰۱] (۲۰۰۱) تاثیر منابع مهارتی خانواده را به صورت جبرانی مشخص می‌کند. کانگر^[۱۰۲] (۲۰۰۲) همچنین آن را یک حس مهارت خانوادگی با منبع روانشناختی جبرانی و شیوه‌ای برای کاهش فشار عاطفی می‌داند. تجارب جبرانی، همچنین می‌تواند به صورت تجارب مهارتی خانواده در فضای مصیبت بار دیده شود. این مهارت شامل احساسات مثبت برای کنترل و تاب‌آوردن دربرابر مسائل پیش آمده است که در موقعیت‌های مشابه به صورت بحث و جدل تجربه شده است (لادار^[۱۰۳]، ۱۹۹۲).
۲-۲-۲-۲-۳- حمایت اجتماعی^[۱۰۴]

ایمن، مضطرب – دو سو گرا (مقاوم)، اجتنابی – مضطرب، و گم گشته/ در هم ریخته (آینورث، بلهار، واترز و وال، ۱۹۷۸؛ مین و سولومون، ۱۹۹۰). بعضی از اندازه‌گیریها به منظور مطالعه الگوهایی در ارتباطات دلبستگی در کودکان بزرگتر، دانشجویان و بزرگسالان، عموماً با تمرکز زیاد روی فرآیندهای شناختی راهبردهای تدبیری دارند. تصورات جذاب بالبی (۱۹۸۰) در باره (محرومیت پردازش اطلاعات دفاعی) این اندازه‌ها می توانند به بررسی گسستگی به عنوان شاهدی در پدیده‌های مختلف زبان شناختی و رفتاری رسیدگی کنند. (e. j .، مین، کاپلان و کسیدی، ۱۹۸۵). در یک تغییر از سیستم مین از سنجش دلبستگی بزرگسال، بارتولومیو و هورو وتیز چهار طبقه از سبک دلبستگی بزرگسال پیشنهادی و معتبر را که به عنوان ایمن، پریشان، انفصالی و ترسان توصیف کردند.
(بارتولومیو، ۱۹۹۰؛ بارتولومیو و هورو وتیز، ۱۹۹۱؛ گریفین و بارتولومیو، ۱۹۹۴؛ هورو وتیز، روزنبرگ و بارتولومیو، ۱۹۹۳؛ شارف و بارتولومیو، ۱۹۹۴). مدل مفهومی بارتولومیو و ابزارهای سنجش به منظور شناخت و رفتار دلبستگی جاری درباره شکل‌های دلبستگی همسالان، مادامی که کار مین در اختیار سنجش (حالتی از ذهن درباره دلبستگی بزرگسال)، با تمرکز بر روی ارتباطهای کودک – والد بود، طراحی شده‌اند (مین، ۱۹۹۱؛ به نقل از کو و همکاران، ۱۹۹۵).
در صورتی که در کار بالبی (۱۹۶۹/ ۱۹۸۲، ۱۹۷۳، ۱۹۸۰)، آینورث، مین و دیگران هم چنین سیستم طبقه بندی بزرگسال بارتولومیو روی ساخت کار هازن و ، شیور و ارتباطشان، که مطالعه یی از چشم اندازه نظری – دلبستگی روی ارتباطهای رمانتیک بزرگسال داشتند، زمینه یابی شد (هازن و شافر، ۱۹۸۷، ۱۹۹۰؛ شاور، هازن و برادشو، ۱۹۸۸؛ شافرو هازن، ۱۹۸۸). برنان، شافر، و توبی (۱۹۹۱) مدل چهار طبقه‌ای هورو ویتزو بارتولومیو را تکرار و تصدیق کردند و به علاوه یافته‌های بالینی و روان سنجی را در حمایت آن متقاعد کردند (شکل ۱).
دیدگاه مثبت از شکل‌های دلبستگی؛ اجتناب پایین

دیدگاه منفی از شکل های دلبستگی؛ اجتناب بالا
نکته: این مدل مفهومی از لحاظ روان سنجی بوسیله مطالعاتی که دو بعد اساسی را نشان می دهد تکرار شده است:
(۱) ایمن – نا ایمن، با نا ایمنی گسترده در تناظر با دلبستگی ترسان و ، (۲) راهبردهای انطباق یا دفاع به کار برده شده توسط برخی آزمودنی‌ها به منظور تعدیل ناقص نا ایمنی، اعتماد به خود وسواسی (سبک دلبستگی انفصالی)یا جستجوی خود وسواسی (سبک دلبستگی دلمشغول) اقتباس از بارتولومیو (۱۹۹۰)، برنان، شیور و توبی (۱۹۹۱)، بالبی (۱۹۷۳).
اگرچه بسیاری از نویسنده‌ها سبک های دلبستگی به عنوان طبقات یا انواع نا پیوسته را مورد بحث قرار دادند، شواهد روان سنجی در تحقیق ذکر شده در بالا گرایش به حمایت مدل ترکیبی از دو بعدهای پیوستاری، با نمونه های نخستین چهار سبک عمده وصف شده که ترکیبات مختلفی از وضعیت‌های این ابعاد را مجسم می کنند.
آنها با یک سبک دلبستگی ایمن غالب با نزدیکی و وابستگی به یکدیگر آسوده خاطر هستند، و قادرند چالش های جدید شخصی‌شان را بدون اضطراب ناتوان کننده جستجو کنند. آنها در هر دو شکل دلبستگی اضطرابی و اجتنابی پایین هستند. آنها با سبک دلبستگی اجتنابی- ترسان غالب بازداری و اضطراب قابل ملاحظه ای را نشان دادند، در نزدیکی یا وابستگی به یکدیگر و اعتماد به خود، سخت اعتماد پیدا کردن به خود و دیگران، نشان دادن اضطراب و اجتناب بالا، راحت نیستند. نمونه نخستین افراد اجتنابی- انفصالی اعتماد به خود وسواسی و انکار هر علاقه ای در نزدیکی یا آشنایی با شکل های دلبستگی را اثبات کردند. آنها اطلاعاتی که رفتارهای دلبستگی را راه اندازی می کنند (.i. e، از دیگران حمایت و مجاورت را جستجو کنید)، و اضطراب پایین و اجتناب بالا را نشان می دهند، خارج کردند. از سوی دیگر، تضادشان با سبک پریشان غالب رفتار دلبستگی غالباً وسواسی را برای جستجو و مهیا کردن مراقبت و نزدیکی آشکار می کند. این افراد اضطراب بالا همراه با اجتناب پایین را نشان می دهند (کو و همکاران، ۱۹۹۵).

۲ – ۱۲- دلبستگی و آسیب شناسی روانی در دوره نوجوانی
نوع رابطه دلبستگی فرد در دوران کودکی از عوامل مؤثر در ایجاد آسیب های روان شناختی در دوره‌های بعدی زندگی محسوب می شود بسیاری از پژوهش‌های انجام شده در حیطه دلبستگی بخصوص در سالهای اخیر بر روی این نوع تاثیر متمرکز بوده‌اند. نتایج اغلب این تحقیقات نشان داده‌اند که دلبستگی نا ایمن در دوران کودکی به اختلال‌های روانی متعددی در دوره نوجوانی و جوانی منجر می شوند. در ذیل برخی از این اختلال‌ها و نقش دلبستگی در ایجاد آنها بررسی می شود. (به نقل از خانجانی، ۱۳۸۴).
۲-۱۲-۱- اختلال رفتارهای ضد اجتماعی:
اسمال بون^[۱۳۸] و دادز^[۱۳۹] (۲۰۰۰) به بررسی رابطه بین دلبستگی و رفتار جنسی تحمیلی پرداختند. آنها دلبستگی دانشجویان پسر زیر دیپلم را با مادر و با پدر در دوران کودکی، و در دوره بزرگسالی، رفتارهای ضد اجتماعی، پرخاشگری، تجاوز جنسی را از طریق مقیاس های خود سنجی ارزیابی کردند. این نتایج نشان دادند که دلبستگی نا ایمن بخصوص دلبستگی اجتنابی جوان پسر با پدر در دوران کودکی به رفتارهای ضد اجتماعی و تجاوز جنسی منجر می شود. این یافته‌ها با فرضیه‌های جرم شناسی که مبتنی بر ارتباط بین تجارب آسیب زای اولیه خانوادگی با ارتکاب جرم در نوجوانی است، هماهنگ است. (همان منبع).
۲-۱۲-۲- اختلال بی اشتهایی روانی
یکی از اختلال‌های روانی شایع در دوره نوجوانی بی اشتهایی روانی^[۱۴۰] است. مطالعات تجربی و بالینی مؤید آنند که در افراد مبتلا به اختلالهای تغذیه‌ای^[۱۴۱] وجود دلبستگی نا ایمن مشترک و متداول است. بیشتر مطالعات بالینی به بررسی تعامل‌های دختر – مادر پرداخته‌اند. وارد و همکاران (۲۰۰۱) کیفیت دلبستگی بیمارانی را که مبتلا به بی اشتهایی روانی شدید بودند و مادران آنها را مورد ارزیابی قرار دادند. دلبستگی ۲۰ بیمار جوان مبتلا به بی اشتهایی روانی و مادران آنها از طریق AAI بررسی شد.
وضعیت روان شناختی دختران جوان و مادران به وسیله متخصصان بالینی با تجربه درجه بندی شد. ۹۵% از دختران و ۸۳% از مادران در AAI نا ایمن درجه بندی شدند. ۷۹% از دختران و ۷۰% از مادران دلبسته انکار کننده یا فاصله جو بودند. در هر دو گروه (مادران و دختران) سطح کنش‌های تأملی و اندیشیده پایین^[۱۴۲] و نمرات آرمانی سازی^[۱۴۳] بالا بود. همچنین شاخص فقدان حل نشده^[۱۴۴] در مادران (۶۷%) بالا بود. بنابراین به خوبی می توان دریافت که در میان دانشجویان مبتلا به بی اشتهایی روانی سطح بالایی از نا ایمنی دلبستگی وجود دارد. و این در حالی است که مادران این دانشجویان نیز خود درجه بالاتری از نا ایمنی را نسبت به جمعیت بهنجار نشان می دهند. این احتمال وجود دارد که مشکل در پردازش هیجانی و فقدان حل نشده مادران به دختران آنها منتقل شود و سبب نابهنجاری‌های روان شناختی در دوره نوجوانی بخصوص در جنس مونث گردد. اووربک^[۱۴۵] و همکاران (۲۰۰۳) در پژوهشی که در مورد ۵۶۸ جوان ۱۹-۱۵ ساله مبتلا به اختلالات هیجانی انجام دادند به این یافته دست یافتند که بین دلبستگی والدین و اختلالات هیجانی دانشجویان رابطه معنی دار وجود دارد. (به نقل از خانجانی، ۱۳۸۴).
۲-۱۲-۳- اختلال افسردگی
یکی دیگر از اختلال های روانی شایع در میان دانشجویان افسردگی و در نهایت افکار انتحاری است. در زمینه افسردگی و رابطه آن با کیفیت دلبستگی نظریه‌ها و پژوهش‌های جالبی وجود دارد. پژوهشهای دی فیلیپ‌پو و اورهولسر (۲۰۰۲) نشان داد که شروع و روند پیشروی نشانه های افسردگی توسط عوامل مختلف بین فردی دیگر تحت تاثیر قرار می گیرد. نظریه دلبستگی یک چهارچوب تحولی را برای درک ارتباط بین نشانه شناسی افسردگی و نا ایمنی دلبستگی جوان – والد و سپس به شریک احساس فراهم کرده است.
به همین دلیل در برخی از تحقیقات بر رابطه بین افسردگی با دلبستگی و سپس تاثیر این موضوع بر ارتباط با والدین و روابط احساسی فرد و در نهایت سازگاری زناشویی در آینده متمرکز شده‌اند. دی فیلیپ‌پو و همکارش در پژوهش این ارتباط را در ۸۴ بیمار جوان مبتلا به افسردگی بررسی کردند. دلبستگی اجتنابی (اما نه دلبستگی اضطرابی) واسطه ارتباط بین نشانه های افسردگی فعلی و خاطرات بیمار از روابطش با والد جنس مخالف بود. بنابراین با دستیابی به این یافته‌ها می توان با بهره گرفتن از نظریه دلبستگی به روی آورد‌های درمان گری افسردگی در حیطه زناشویی و دیگر روابط احساسی طولانی مدت کمک کرد (به نقل از خانجانی، ۱۳۸۴).
۲-۱۲-۴- الگوهای رفتار مرضی در دوره نوجوانی
دلبستگی نا ایمن در دانشجویان با برخی الگوهای رفتار مرضی همراه است. الگوهایی که می توانند نشانه نا ایمنی جوان باشند لپس لی^[۱۴۶] و همکاران (۲۰۰۰) برخی از این الگوهای رفتاری مرضی را تحت عنوان اعتماد به نفس وسواسی^[۱۴۷]، مراقبت وسواسی^[۱۴۸]، جستجوی مراقبت^[۱۴۹] وسواسی و کناره گیری همراه با خشم^[۱۵۰] مشخص کردند. مطالعات این محققان نشان داد که این الگوهای رفتاری پیش بینی کننده‌های قوی برای نشانه شناسی بیماریهای روان شناختی و دلبستگی نا ایمن محسوب می شوند. از سوی دیگر آسیب شناسی دلبستگی و سبک دلبستگی نا ایمن مشاباً نشانه شناسی در بیماری را پیش بینی می کنند. چنانچه مطالعه میس ترز^[۱۵۱] و میوریس^[۱۵۲](۲۰۰۲) نیز ارتباط بین پرخاشگری دانشجویان را با سبک دلبستگی آنها نشان داد. یافته‌ها نشان داد ۳/۲۷% آزمودنی‌ها خود را نا ایمن یعنی دلبسته اجتنابی و دو سو گرا طبقه بندی کرده بودند. بر اساس یافته‌ها در مجموع افراد دلبسته نا ایمن خشونت و خشم بیشتری در مقایسه با افراد دلبسته ایمن داشتند. (همان منبع).
۲-۱۲-۵- اختلال گسستگی^[۱۵۳]
یکی دیگر از اختلال های روانی مهم که در دوره نوجوانی آشکار می شود و تحت تاثیر نا ایمنی دلبستگی است، اختلال گسستگی (تفرقی) است. وست^[۱۵۴] و همکاران (۲۰۰۱) رابطه دلبستگی آشفته – سرگشته را با نشانه های گسستگی در دانشجویان دارای مشکلات روانشناختی ارزیابی کردند. نتایج حاکی از آن بود که پاسخ غیر قابل طبقه بندی و حل نشده مداوم به حوادث مرتبط با دلبستگی با نشانه شناسی گسستگی (تفرق) هم برای دختران و هم پسران هم بسته است. بنابراین سازمان نا یافتگی شناختی ممکن است یک متغیر واسطه‌ای مهم بین اثرات حوادث اولیه و نشانه‌های اختلال گسستگی بعدی محسوب شود. والیس^[۱۵۵] و استیل^[۱۵۶](۲۰۰۱) در یکی از این مطالعات که در مورد ۳۹ جوان دچار اختلال روانی انجام شد، به این نتیجه دست یافتند که در میان آزمودنیها تعداد دانشجویان دلبسته ایمن بسیار اندک (۴=n) در حالی که دانشجویان دلبسته نا ایمن (۳۵=n) بسیار بالاتر است. در یک وهله دیگر از این تحقیق هنگامی که با آزمودنی‌ها در مورد تعارضات حل نشده مربوط به فقدان و دلبستگی مصاحبه شد در ۵۹% از نمونه مشکلات ناشی از تجارب آسیب زا و فقدان باقی مانده و حل نشده بود. مطالعه هیس^[۱۵۷] و مین (۲۰۰۰) نیز بر نقش حوادث آسیب زا و واکنش های حل نشده جوان در برابر حوادث تأکید می کند. بر اساس این پژوهش دلبستگی آشفته – سر گشته (D)، اختلال‌های گسستگی (تفرقی) و پرخاش گری/ اغتشاش گر را در دوره کودکی و نوجوانی پیش بینی می کند. این یافته‌ها بر امکان استفاده از AAI در مداخلات درمانی دانشجویان به شدت آسیب دیده تأکید می کند. محور این نوع درمان گری بر تشکیل ارتباط ایمن و سالم با یک بزرگسال غیر تهدید آمیز^[۱۵۸] استوار است. (به نقل از خانجانی، ۱۳۸۴).
۲-۱۳- پدیده‌های دلبستگی و گسستگی
اگرچه بحث لیوتی برای همخوانی بین دلبستگی نا ایمن و اختلال گسستگی در اصطلاح ادبی دلبستگی والد – کودک بیان شده است، احتمالاً اینطور به نظر می رسد که سبک دلبستگی بزرگسال ترسان با انواعی از پدیده‌های گسستگی که او بحث کرده بود ارتباط نزدیکی دارد. لیوتی وصف کرد بیماران دارای اختلال گسستگی خود را به عنوان افرادی که راجع به هر دو سیستم های رفتاری دلبستگی و مجادله‌ای (دیدگاه منفی از خود و دیگران) دارند. (۱۹۹۳، ۲۳۵. P).
او همچنین به تفصیل ترس و عدم اعتماد از خود، همسرش، و گاهی درمان گرش، و اختلال رفتاری، شناختی و هیجانی، که از برانگیختگی همزمان آن ترسها نتیجه می شود را توصیف کرد. رفتار (ترساندن و ترسان) در بخشی از مراقبت‌های اولیه از کودکان گم گشته/ در هم ریخته که بوسیله لیوتی توصیف شده بود ممکن است بد رفتاری کودک را در بر داشته باشد؛ برای مثال، کارلسون، سیکتی، بارنت و برونوالد (۱۹۸۹ میزان نامتناسب بالایی از دلبستگی گم گشته/ در هم ریخته در نمونه هایشان از نوزادانی که مورد بد رفتاری قرار گرفته بودند را گزارش دادند).
ولی در این رشته از تحقیق روی کودکان مادرانی که از بحران رابطه دلبستگی شان، در مدت محرومیت یا فقدان شدید یا درست پیش از تولد کودکان منفعل رنج می بردند، تاکید دارد (اینورث و ایچ برگ، ۱۹۹۱؛ مین و هیس، ۱۹۹۰).
همچنین اینورث وایچ برگ نوزادان در هم ریخته/ گم گشته مادرانی که سوء استفاده فیزیکی، پایانه نزدیک بیماری، یا ارتباط با یک معتاد دارویی را تجربه کرده بودن، توصیف کردند. در این تحقیق هم که مین و هیس روی مادرانی که رفتار ترسان نسبت به آسیب یا فقدان حل نشده، یا هر نوع بخصوصی از آسیب را نشان داده بودند تأکید کردند.
این دیدگاه تقویت شده بوسیله آن یافته‌ای که داغدیدگی حل نشده در مادران، و نه محرومیت حل شده در آنها، با دلبستگی در هم ریخته/ گم گشته در نوزادان مرتبط است. (اینورث و ایچ برگ، ۱۹۹۱). این نوشته اشاره می کند که رفتار والدی که با استرس و تعارض حل نشده والدینی تعریف شده است شاید گم گشتگی و ترس در بچه‌ها، و گذشته از این هر ترسی به بد رفتاری واقعی مرتبط باشد. بنابراین دلبستگی ترسان در بزرگسالان شاید یک نوع مفرطی از نا ایمنی فردی، که در آن ناتوانی در گرفتن پناه از قدرت دیگران در هر پریشانی (دلبستگی پریشانی) یا اعتماد به خود اجباری (دلبستگی انفصالی) را بیان کند (کو و همکاران، ۱۹۹۵).
۲-۱۴- ارتباط دلبستگی، گسستگی و تاریخچه خشونت کودکی:
داده‌ها برای این ایده که دلبستگی نا ایمن با سطوح افزایش یافته‌ای از گسستگی و به علاوه با، در کودکی در معرض خشونت قرار گرفتن مرتبط است را فراهم می کند. سطوح بالاتری از دلبستگی ایمن در آزمودنی‌هایی در معرض خشونت کمتر، قرار گرفتن و تجارب کمتر از دگر سان بینی محیط و خود، پیدا شده بود. برعکس، سبکهای دلبستگی نا ایمن با سطوح بالایی از گسستگی و گزارشاتی از در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی، پیش بینی شده بود. فریضه گسترش یافته به وسیله لیوتی (۱۹۹۲) که اختلالات گسستگی شدید با چندگانگی مرتبط هستند، مدلهای خود برانگیختگی طرحواره‌های دلبستگی در هم ریخته با نتایج گزارش شده در این جا سازگار است. دلبستگی بزرگسال ترسان با اختلالات، در حافظه و تجاربی از دگر سان بینی خود و محیط به علاوه به وسیله تاریخچه خشونت کودکی، پیش بینی شده بود. اثر ۱۰% از خشونت در نمرات دلبستگی ترسان گزارش شد. الگوی نیم رخ گسستگی از خیزک دگر سان بینی خود/ محیط پیش بینی خط نشان افزایشی از آزمودنی‌هایی با سبک دلبستگی ترسان بود، که ۲۷% از کل نمونه و ۴۰% از آنها با نیمرخ گسستگی دگر سان بینی خود ساخته شده بود. به علاوه، در گسترش سطوح ترکیب اجتنابی – ترسان از اضطراب بالا (که به طور طبیعی رفتار دلبستگی را راه اندازی می کند) با اجتناب بالا، بحث لیوتی از (تناقضی که نمی تواند حل شود) که (ممکن است منتهی شود به از حال رفتن راهبردهای توجهی و رفتاری مشاهده شده در رفتار دلبستگی در هم ریخته/ گم گشته) را یادآوری می کند (لیوتی، ۱۹۹۲، ۱۹۸ . P)، یافته‌ها در ارتباط با الگوهای دیگر دلبستگی نا ایمن، همچنین با کارهای تجربی و نظری قبلی از لحاظ دلبستگی، سازگار بودند. نمرات دلبستگی پریشانی با جذب ارتباط مثبت داشتند، سازگاری مواد عامل گسستگی با محرک انفعالی، تعهد و حساسیت بالایی را بازتاب می کند. این ماده‌ها ضعف یا فقدانی از نظارت درونی و کارکردهای کنترلی در طی بخشی از جذب شدید هیجانی در محیط، مانند فیلم‌ها، طرحهای خبری، داستان های شخصی که بوسیله دیگران یا جمعی از پدیده‌ها گفته شده است، را توصیف می کنند. همین طور آزمودنی های پریشان یا مضطرب دو سو گرا در مطالعات قبلی فراوانی وسیعی از هیجان و اشکال در ارتباطات بین شخصی در تداخل با فعالیت های دیگر را گزارش دادند (هازن و شیور، ۱۹۸۹، ۱۹۹۰) و برای درمان مسایل میان فردی مرتبط با بیان گری و نزدیکی هیجانی مفرط را ارائه دادند (بارتولومیو و هورو وتیز، ۱۹۹۱؛ هورو وتیز، روزنبرگ، و بارتولومیو، ۱۹۹۳). نتایج برای آزمودنی های انفصالی تا اندازه‌ای از آنچه پیش بینی شده بود متفاوت است، به هر حال با وجود این، آنها با اظهار برچ (۱۹۹۱) از گسلش تدافعی به عنوان نوعی از گسستگی و با مفهوم سازی کلی بالبی از انواع متفاوت پردازش اطلاعات محدود شده تدافعی، سازگار است. پیش بینی شده بود که، آنهایی که در دفع آگاهی هیجانات و انگیزش های مرتبط به دلبستگی تقلا می کنند در مسدود کردن محرک محیطی ماهرتر می شوند، و بنابراین فراوانی تجارب گسستگی جدایی را گزارش می دهند. این اثر به طور حاشیه‌ای در نیم رخ تجزیه و تحلیل ارائه شده بود. پیش بینی بیشتر از سبک دلبستگی انفصالی گزارشی از تجربه‌ کم گسستگی جذب بود. بنابراین آزمودنیهای دارای سبک انفصالی شکست های خود را (امتناع؟) به منظور جذب شدن در رویدادهای مملو از هیجان در اطرافشان، نسبت به فقدان کامل آگاهی از وقایع محیطی یا تجربه های مؤثر گزارش کردند. اعم از اینکه جدا کردن گسستگی یکی از شگفتی هاست، نسبت به یافته‌های عمومی توانایی هیپنوتیزم بیشتر در میان آزمودنی های دارای گسستگی بالا یا بهره کشی شده، یک استثنا خواهد بود (اسپیگل، ۱۹۹۰، تلیجن، ۱۹۸۱). فقدان همبستگی بین دلبستگی انفصالی – نا ایمن و تاریخچه خشونت دوران کودکی می تواند در چندین راه مبتنی بر تحقیق و نظریه قبلی در دلبستگی، تفسیر شود. این به سادگی می تواند واقعیت داشته باشد که آزمودنیهای دارای رابطه‌های دلبستگی انفصالی ممکن نیست نسبت به آزمودنیهای دارای سبک دلبستگی ایمن سطوح بالایی از در معرض خشونت قرار گرفتن کودکی را داشته باشند. مطالعات قبلی الگوی مضطرب/ دو سو گرا با سردی، بی علاقگی، و رد کردن درمان از والدین، مادامی که ناسازگاری والدین با الگوی مضطرب/ دو سو گرا مرتبط بود، همخوانی دارد (کولینزورید، ۱۹۹۰؛ هازن و شیور، ۱۹۸۷). ممکن است الگوی دلبستگی انفصالی بازتابی از سازگاری بی ثمر، نبخشیدن، یا زندگی مسامحه کار، نسبت به یک محیط زندگی بی نظم، ناسازگار، که بوسیله رفع اختلاف صمیمانه و درگیری شدید توصیف شده است، باشد. مطالعات بیشتر باید به سمت سنجش سهم های غفلت کردن در سازگاری در مقابل بد رفتاری فعال غیر قابل پیش بینی در رشد سبکهای دلبستگی نا ایمن مخصوص هدایت شوند: بیشتر نوشته‌ها در مورد بد رفتاری کودک، اثرات غفلت کردن و بهره کشی را با هم در آمیختند. زمانی آن می تواند مورد بحث قرار گیرد که اگر بهره کشی در یک خانه مشخص نشده بوسیله برخی از شکل غفلت هیجانی ارائه نشود، بهره کشی نادر است، ولی برعکس آن صحیح نیست. اگر بحث بالا حقیقت داشته باشد، عدم بهره کشی غفلت آمیز خانه ممکن است مثل محیط بد رفتار غفلت آمیز، احتمالاً دلبستگی انفصالی ایجاد کند، که هر دو ممکن است نسبت به خانه غیر غفلت آمیز تفاوت معناداری داشته باشند. از سوی دیگر، دلبستگی انفصالی یا اجتنابی در بزرگسالان بوسیله برخی از پژوهشگران، حداقل در بخشی با کمیابی خاطرات کودکی یا با آرمان سازی بیش از حد از والدین و تجارب کودکی (بخصوص وقتی در هم کناری ناموجه با داستان‌های کمتر آرمانی پیدا شده است)، تعریف شده است. بنابراین آنها در این مطالعه با سبک انفصالی عمده می توانند به احتمال کمتر رویدادهای شدید یا دیگر رویدادهای کودکی را به یاد بیاورند و به احتمال زیاد نسبت به دیگران می توانند خاطرات کودکی را به عنوان تصاویری از کمال به صورت کلی بازسازی کنند (مین، ۱۹۹۱). ابزار سنجش دلبستگی بزرگسال گزارش از خود همگرایی متوسط را با گزارش از دیگران و سنجش های مشاهده‌ای ناشی شده از مدل نظری یکسان از دلبستگی همتای بزرگسال، را نشان می دهد، و نشان می دهد که گزارش از خود شیوه معتبری برای سنجش مدلهای ذهنی ارتباطهای دلبستگی است (بارتولومیو و هورو وتیز، ۱۹۹۱). با وجود این، پاسخ مبتنی بر پرسشنامه های دیگر ممکن است در تطابق با سبک دلبستگی فرق داشته باشد، در این سنجشها، اثرات کاذب از سبک دلبستگی منتج می شود. این امکان باید در طراحی کاربرد سنجش های گزارش از خود کنترل شود، و موضوعی است که مستحق مطالعه بیشتر است. انتقال از سنجش الگوهای دلبستگی کاربرد سه مقوله یا بعد در سیستم های مبتنی بر چهار الگو، نیاز تکرار یا سنجش دوباره مطالعات قدیمی تر را به منظور کاربرد سنجش های جدیدتر خلق می کند. برنان etal. (1991) سنجش های آزمودنی ها را با سه طبقه اندازه گیری هازن و شیور (۱۹۹۰) و چهار طبقه اندازه گیری بارتولومیو و هورو وتیز مقایسه کرد، و نتایج پیچیده‌ای بدست آورد. بعد از اینکه ارتباط متقابل ساده‌ای بین دو سیستم وجود نداشت، در بسیاری از موارد روشن نبود که نتایج زودرس درباره آزمودنی های اجتنابی یا دو سو گرا به ترتیب برای آزمودنی های انفصالی یا دلمشغول ثابت خواهد ماند. برخی یافته‌های قبلی درباره الگوهای دلبستگی دو سو گرا یا اجتنابی ممکن است کاربرد نزدیک تری با گروه دارای سبک ترسان داشته باشند، در صورتی که برخی، از روی تغییر بعدهای دلبستگی توزیع های کاملاً متمایزی خواهند داشت. این مطالعه بر اساس تحقیق پیشین داوینچ و دالنبرگ (۱۹۹۳) در خوشه‌هایی متمایز تجارب گسستگی بر بنیاد داشتن الگوهای متمایز از هم بستگی، با متغیرهای روانشناختی دیگر ساخته شده بود. با کاربرد نسخه جدید سنجش جدایی، داوینچ و دالنبرگ دریافتند که نمرات انزوا و جذب شدیداً به تفاوتهای فردی در حالت اثرات یادگیری وابسته مرتبط بودند. جذب ارتباط مثبتی داشت و انزوا به طور معکوسی با حالت یادگیری وابسته مرتبط بود. همین طور، در داده های ارائه شده سه عامل از چهار عوامل گسستگی در راه های افتراقی، متمایز به منظور پیش بینی الگوهای دلبستگی، و هر یک از سبک دلبستگی ارائه شده در نیم رخ گسستگی افتراقی شرکت کرده بودند. تحقیق بیشتر در سنجش و ساخت پدیده‌های گسستگی، شاید DES-II (که اخیراً حمایت شده بوسیله کارلسون و پوتنام، ۱۹۹۳) و یا ترکیبات دیگری از ابزارهای گسستگی قابل دسترس که به منظور تضمین ظاهر می شوند، را به کار ببرد. علی رغم افزایش پشت سر هم امکانات از طریق نتایج، باید این مورد تأکید قرار گیرد که توانایی تعمیم از جمعیت های غیر بالینی به بالینی نمی تواند فرضی باشد. این روشن نیست که پویشها یا پیامدهای بهره کشی کودک روی پیوستاری با کاربرد شدیدتر یا با شدت کمتر رشته جسمی هستند (cf. گیوانونی، ۱۹۷۸)، آشکار نیست که ارتباط بین گسستگی و همبستگی‌ها و پیامدهای آن در سراسر دامنه آسیب شناختی و غیر آسیب شناختی خطی است. در صورتی که آماره های همبستگی ورگرسیون سنجش خطی را برگزیده اند، به عهده گرفتن طراحی های خبره تر در بررسی ارتباطات بین متغیرها در موضوعات متفاوت در طول دامنه آسیب شناختی خشونت تعیین کننده است. همین طور هم باید به تعامل بین سیستم های رفتاری برای نظم دهی ارتباطات دلبستگی و سیستم های شناختی برای نظم دهی پردازش اطلاعات، توجه بیشتری داده شود. در باب نامگذاری کردن «رویکرد پردازش اطلاع در دفاع» بالبی برای چهارچوب نظری خودش برای محرومیت دفاعی یا جداسازی اطلاع از پردازش، شواهدی را خلاصه کرد (بالبی، ۱۹۸۰). با فراهم آوردن تحقیق شناختی آزمایشی و داده نور و فیزیولوژی به علاوه مطالعات نو گسسته هیلگارد (۱۹۷۴) و نظریه روانکاوی اصلاحات شناختی، بالبی اظهار کرد که محدودیت های دفاعی گوناگون پردازش اطلاعات در آسیب شناسی قلب قرار دارند (۶۵ . P). دیدگاه های اخیر از تحقیق عصب شناختی مرتبط با پردازش انتخابی معلومات مناسب هیجانی (کلویتری، ۱۹۹۲) و اختلالات گسستگی و تبدیلی (کیل استروم، ۱۹۹۲)، درباره پایه عصب شناختی گسستگی، نتیجه گیری های ذاتی همانند با بالبی و سازگار با هیلگارد به دست آورده‌اند. کلویتری پیشنهاد کرد که مطالعه پدیده های بالینی اختلال گسستگی در آزمودن مدلهای پردازش معلومات انسانی رشد یافته بوسیله دانشمندان شناختی سودمند خواهد بود. ما باید اضافه کنیم که پژوهش در پدیده‌هایی مانند گسستگی، سرکوبی، و مدلهای نگهداری ذهنی گسسته یا متضاد چندگانه از خود و ارتباطات عمده، مرکزی است، برای توسعه مدل کرداری – شناختی آسیب شناشی روانی. برعکس، افزایش فهممان از نظم دلبستگی برای مطالعه پدیده‌های گسستگی مفید خواهد بود. راهبردهایی چون نظم رفتاری و عاطفی، مدلهای ذهنی از خود و دیگران، و نظارت و کنترل فرآیندهای فرا شناختی، با تجارب دلبستگی ارتباط رشدی دارند. (کو^[۱۵۹] و همکاران، ۱۹۹۵).
۲-۱۵- معیارهای تشخیص دلبستگی:
برای تشخیص رابطه دلبستگی از سایر روابط، هشت معیار وجود دارد که عبارتند از:
جستجوی نزدیکی یا همجواری و تقرب جویی: کودک سعی می‌کند فاصله خود را با موضوع دلبستگی کم کرده، تا حد امکان به او نزدیک می شود.
تاثیر پایگاه ایمن بخش: حضور تصویر مادرانه موجب احساس ایمنی می شود. بنابراین تصویر دلبستگی به عنوان منبع و پایگاه ایمنی محسوب می گردد.
اعتراض به جدایی: کودک در مقابل جدایی مقاومت کرده از آن جلوگیری می کند.
فراخوان با تهدید: در شرایط عادی کودک چنان رفتار دلبستگی نشان نمی دهد اما در شرایط بیماری، خواب آلودگی و ترس و گرسنگی رفتارهای دلبستگی مشاهده می شود.

• • • 1. 1. سلول‌های چندبلوری

       

       

   

   

لایه های چندبلوری به وسیله فرایند ریخته‌گری تهیه می شوند . سیلیسیم مذاب را در یک قالب می ریزندو اجازه می دهند متبلور شوند. لایه های چند بلوری که به وسیله ریخته‌گری درست شده‌اند عمدتاً ارزان‌تر هستند و بازده پایین‌تر دارند ( به خاطر نقص در ساختار بلور حاصل از فرایند ریخته‌گری) .

• • • 1. 1. سیلیسیم بی شکل

       

       

   

   

اگر یک لایه سیلیسیم روی شیشه یا یک ماده دیگر قرار گیرد معروف به سلول لایه بی شکل یا نازک است. ضخامت این لایه کمتر از یک میکرومتر است(ضخامت یک موی انسان: ۵۰ تا ۱۰۰ میکرومتر ) بنابراین تولید این سلول ها و هزینه آن پایین‌تر است.به هر حال، بازده سلول‌های بی شکل خیلی پایین‌تر از دو سلول دیگراست. به این علت است که، اساساً آنها در وسائل با توان کم به کار رفته‌اند .

• 1. 1. سیلیکون چگونه سلول خورشیدی را می‌سازد؟

   

   

سیلیکون خواص شیمیایی ویژ‌ه‌ای بخصوص در ساختار بلورینش دارد. یک اتم سیلیکون، ۱۴ الکترون دارد که در سه پوسته‌ی محتلف روی هم قرار گرفته‌‌اند. دولایه‌ی اول نزدیک‌تر به مرکز کاملاً پر شده‌اند. ولی لایه‌ی بیرونی با داشتن ۴ الکترون نیمه‌پر است. به طوری که اتم سیلیکون همیشه در جستجوی راهی برای پر کردن لایه‌ی اخر است (تا ۸ الکترون را کامل بگیرد). برای انجام این کار، این الکترون‌ها را با ۴ تا از اتم‌های سیلیکون همسایه‌اش شریک خواهد کرد.
هر اتم تمایل دارد که موقعیت خود را با اتم‌های همسایه‌اش حفظ کند، فقط در این مورد هر اتم از ۴ سمت به ۴ همسایه‌اش متصل است. این قالب ساختار بلوری است و ایجاد این ساختار برای این نوع سلول PV  اهمیت دارد. سیلیکون بلوری خالص را تعریف کردیم. سیلیکون خالص رسانای ضعیف الکتریکی است، زیرا هیچ‌یک از الکترون‌های آن  مثل الکترون‌ها در رساناهای خوبی چون مس، به اطراف حرکت نمی‌کنند. در عوض الکترون‌ها در ساختار بلوری کاملاً قفل شده‌ای قرار دارند. سیلیکون در یک سلول خورشیدی کمی تغییر می‌کند؛ چراکه همچون یک سلول خورشیدی عمل خواهد کرد.
سلول خورشیدی سیلیکون را به همراه ناخالصی‌هایی دارد (اتم‌های دیگری با اتم‌های سیلیکون آمیخته می‌شوند، با تغییر دادن روش‌هایی که یک ذره‌ی عمل می‌کند). معمولاً تصور می‌کنیم که ناخالصی‌‌ها چیزهای نامطلوبی‌اند. ولی در اینجا سلول بدون وجود ناخالصی به کار نمی‌افتد! این ناخالصی‌ها به منظور خاصی افزوده می‌شوند. سیلیکون را با یک اتم فسفر در دوطرف در نظر بگیرید؛ شاید برای هر یک میلیون اتم سیلیکون فسفر در لایه‌ی خارجی‌اش ۵ الکترون دارد نه ۴ تا. همیشه با اتم‌های سیلیکون مجاورش پیوند می‌خورد، ولی به یک مفهوم، فسفر الکترونی دارد که از هیچ طرف به چیزی متصل نیست. بخشی از یک پیوند شکل نمی‌گیرد،‌ولی یک پروتون مثبت در هسته‌ی فسفر آن‌را در جایی نگه می‌دارد.
وقتی انرژی به سیلیکون خالص اضافه می‌شود (مثلاً به‌صورت گرما)، می تواند موجب شود که پیوند تعدادی از الکترون‌ها شکسته شود و اتم‌هایشان را ترک کنند. یک حفره در هر نمونه از آزاد شده است. سپس این الکترون‌ها، به طور اتفاقی پیرامون شبکه‌ی بلوری پراکنده می‌شوند و حفره‌ی دیگری را جستجو می‌کنند که درون آن سقوط کنند. این الکترون‌ها «حامل‌های آزاد» نامیده می‌شوند و می‌توانند جریان الکتریکی را جابه‌جا کنند. بنابراین تعداد کمی از آن‌ها در سیلیکون خالص وجود دارند (هر چند خیلی مفید نیستند). سیلیکون ناخالص که با اتم‌های فسفر ترکیب شده داستانی متفاوت دارد. انرژی بسیار کم‌تری برای ضربه‌زدن به یکی از الکترون‌های سُست «اضافی» فسفر صرف می‌شود؛ زیرا آن‌ها در یک پیوند، مقید نشده‌اند (همسایگانشان مانع آن‌ها نشده‌اند). این فرایند اضافه کردن ناخالصی را «ناخالص سازی» می‌نامیم. سیلیکون به‌دست آمده به دلیل پخش الکترون‌های آزاد «نوع N» نامیده می‌شود (Negative). سیلیکون آلاییده‌ی نوع N ، رسانای بسیار بهتری نسبت به سیلیکون خالص است.
در واقع فقط بخشی از سلول خورشیدی از نوع N است. سایر قسمت‌ها با «بور» آلاییده می‌شوند که به جای ۴ الکترون فقط ۳ الکترون در لایه‌ی بیرونی خود دارد، بدین ترتیب سیلیکون نوع p می‌شود. سیلیکون نوعp ، (Positive) به جای داشتن الکترو‌ن‌های آزاد،  حفره‌ی آزاد دارد. حفره‌ها در واقع فقط فقدان الکترون‌ها هستند. پس آن‌ها بار قرینه(+) حمل می‌کنند. آن‌ها فقط در اطراف الکترو‌هایی با عملکرد مشابه حرکت می کنند. قسمت جالب وقتی آغاز می‌شود که سیلیکون نوع N را با سیلیکون نوع P به کار ببرید. به یاد داشته باشید که هر سلول PV در نهایت یک میدان الکتریکی دارد. بدون میدان الکتریکی سلول کار نخواهد کرد، و این میدان نیز هنگامی به‌وجود می‌آید که سیلیکون نوع N و نوع P در تماس هستند. فوراً الکترون‌های آزاد سمت N که همدیگر جستجوی حفره ‌ای برای سقوط در آن‌ها می‌باشند، حفره های آزاد سمت P را دیده و در یک یورش ناگهانی آن‌ها را پُر می‌کنند.

• • • 1. 1. ساخت سلول های خورشیدی

       

       

   

فخر رازی می گوید: [کلام خدا«أَتخََّذْتمُ‏ْ»استفهام حقیقی نیست بلکه انکاری است، چرا که جایز نیست خداوند ابطال گفته ی آنان و پرسش از آنان را دلیل گفته ی خود قرار دهد، بلکه منظور آگاهی دادن و هشدار از طریق استدلال است. تنها راه شناخت این فرض، شنیدن است؛ پس مادامیکه دلیل شنیدنی وجود نداشته باشد، باید با این فرض، نظر قطعی داده نشود.]^[۲۸۶]علامه طباطبائی گوید:[در واقع قرآن در پاسخ به آنان، از اسلوب استفهام استفاده کرده است؛ چرا که از ظاهر داستان روشن است که آنها نسبت به ادعای خود علم ندارند، چون نمی توانند ثابت کنند چنین وعده ای از خدا گرفتند و در کتاب خود نیز مطلبی در تأئید این ادعا ندارند. لذا آیه در سیاق انکار و توبیخ ادعای آنان را ابطال می کند و درآیه ی دوم ازطریق اثباتِ آنچه آنها منکر شدند ادعای آنان را باطل می سازد.«بلی»حرف جواب است که برای اثبات فعلِ منفی ذکر شده در قبل می آید. در اینجا فعل منفی، گفته ی یهودیان است که می گویند:«لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَیَّامًا مَّعْدُودَهً. . .»«بَلى‏»مفید اثبات است یعنی بیش از آنچه تصور می کنندگرفتار آتش خواهند بود و در واقع آنان به سبب کفر و دروغ تا ابد در آتش جاودان می باشند.درسوره ی مبارکه ی آل عمران، بار دیگر این ادعا مطرح می شود: «أَلَمْ تَرَ إِلىَ الَّذِینَ أُوتُواْ نَصِیبًا مِّنَ الْکِتَابِ یُدْعَوْنَ إِلىَ‏ کِتَابِ اللَّهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلىَ‏ فَرِیقٌ منْهُمْ وَ هُم مُّعْرِضُونَ ذَالِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ وَ غَرَّهُمْ فىِ دِینِهِم مَّا کَانُواْ یَفْترَُونَ»^[۲۸۷]این آیه شریفه مى‏خواهد بفرماید:«اهل کتاب از بغى و ایجاد اختلاف در دین دست بر نمى‏دارند، براى اینکه هر وقت به ایشان پیشنهاد مى‏شود که تسلیم حکم کتاب خدا شوند، پشت مى‏کنند و زیر بار نمى‏روند و این نیست مگر به خاطر اینکه به این گفتار خود مغرور شده‏اند، که مى‏گفتند:«لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ»، و خلاصه به چیزى مغرور شدند که هیچ سندى بر آن ندارند، و آن را به خدا افترا مى‏بندند و مراد از کسانى که نصیبى از کتاب دارند همان اهل کتابند، و اگر نفرمود: «الذین اوتوا الکتاب. . .»و به جاى آن فرمود«أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ»، براى این بود که بفهماند آن مقدار اطلاعى که از کتاب دارند همه ی معارف کتاب نیست. بلکه مقدارى از آن است، و این بدان جهت است که همه ی کتاب خدا در دستشان نیست، کتاب خدایى که در دست دارند تحریف شده است، و در آن دخل و تصرف نموده و بیشتر اجزایش را از بین برده اند، همچنان که آخر آیه هم مى‏فرماید:«وَ غَرَّهُمْ فِی دِینِهِمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ»به این معنا اشاره دارد، و به هر حال مراد این است که اهل کتاب از حکم کتاب روى گرداندند، به خاطر یک عقیده ی خرافى که داشتند، و آن را به خدا افترا بسته بودند و نتیجه‏اش این شده که به آن عقیده ی خرافى مغرور شوند، و خود را از کتاب خدا بى‏نیاز بپندارند.]^[۲۸۸]بیضاوی می گوید:[ولیکن سؤال اینجاست که چگونه آیه ی شریفه فرموده است: اهل کتاب فریب افتراى خود را خوردند، و بدان مغرور شدند؛ مگر ممکن است که انسان فریب گفتار خود را بخورد؟ با علم به اینکه گفتارش دروغ و خدعه و باطل است. جواب این است که صاحبان گفتار غرورانگیز نامبرده، نیاکان ایشان بودند، و فریب خوردگان اخلاف و نسلهاى بعدى آنان، و اگر در آیه ی شریفه هر دو را به اهل کتاب نسبت داده است، براى این بود که همه ی آن اسلاف و اخلاف یک امت بودند، و اخلاف، به اعمال اسلاف راضى بودند.]^[۲۸۹][علاوه بر اینکه مغرور شدن به غرور خود، آن هم غرور به خاطر یک افتراى باطل، با علم به اینکه افترا و باطل است، و اقرار مغرور به اینکه خودم این افترا را بسته‏ام، از اهل کتاب و مخصوصاً از یهودیان دور نیست، براى اینکه اینها همانها هستند که خداى متعال نظیر اینگونه افکار و اعمال و بلکه عجیب‏تر از آن را، از ایشان حکایت نموده آنجا که فرموده:«وَ إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا، وَ إِذا خَلا بَعْضُهُمْ إِلى‏ بَعْضٍ قالُوا أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ؟ لِیُحَاجُّوکُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّکُمْ؟ أَ فَلا تَعْقِلُونَ؟ أَ وَ لا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ»^[۲۹۰] علاوه بر این، انسان آنچه مى‏کند بر طبق آنچه مى‏داند نیست، بلکه بر طبق آن ملکات خوبى و بدى است که در نفسش پدید آمده است، و عمل را در نظرش زینت مى‏دهد، هم چنان که معتادین به تریاک و هروئین و سیگار و بنگ و. . . وحتى آنها که معتادند به خوردن خاک و امثال آن، علم به مضر بودن آن دارند، و مى‏دانند که این عمل را نباید مرتکب شوند، ولى باز هم مرتکب مى‏شوند به خاطر اینکه هیأت و حالتى در نفس آنان پدید آمده است که ایشان را به طرف آن عمل مى‏کشاند، و مجالى براى تفکر و اجتناب برایشان باقى نمى‏گذارد، و نظائر این مثال بسیار زیاد است. اهل کتاب هم از آنجا که تکبر و ستمگرى و محبت به شهوات در دلهایشان رسوخ نموده است، هر عملى را که انجام مى‏دهند بر طبق دعوت نفس است، در نتیجه افترا بستن به خدا که عادت و ملکه ی آنان شده است، همان باعث غرور ایشان گشته، و چون این عمل ناپسند را مکرر انجام داده ‏اند، کارشان به جایى رسیده است که در اثر تلقین نسبت به عمل خود رکون و اعتماد پیدا کرده‏اند. علماى روان‏شناس هم اثبات کرده‏اند که تلقین هم، کار عمل را مى‏کند، و آثار علم را از خود بروز مى‏دهد. پس افترا که عملى باطل است، با تکرار و تلقین، ایشان را در دینشان فریب داده است، پس صحیح است که بگوئیم اهل کتاب فریب خدعه‏هاى نفس خویش را خوردند.«فَکَیْفَ إِذا جَمَعْناهُمْ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ. . .»در این آیه تهدیدى است به اهل کتاب، که‏وقتى دعوت مى‏شوند به پذیرفتن کتابى که بینشان حکم کند، اعراض مى‏کنند، تهدید به عذابى است که به شکل وضع دنیایى ایشان است، در دنیا وقتى دعوت مى‏شدند به کتاب خدا تسلیم نمى‏شدند و تکبر مى‏کردند، و نمى‏خواستند با همه ی انسانها پیرو یک کتاب باشند، و یک کتاب همه‏شان را در تحت لواى خود جمع کند، ولى در آخرت، همه را یک جا جمع مى‏کنند، و لذا نفرمود:«در روزى که زنده‏شان مى‏کنیم»، و یا«در روزى که مبعوثشان مى‏کنیم»، بلکه فرمود:«در روزى که جمعشان مى‏کنیم»، آن هم در روزى که دیگر اعراض بردار نبوده و هیچ شکى در آن نیست، و خلاصه کلام اینکه از روز قیامت به تعبیر نامبرده تعبیر کرد تا بفهماند اهل کتاب و کفار نمى‏توانند خدا را به ستوه بیاورند. روز فصل قضا، و روز حکم به حق جمع مى‏کنیم، و در آن روز هر کسى تمامى آنچه را که کرده باز خواهد گرفت، بدون اینکه مردم در باز پس گرفتن اعمالشان ظلمى شوند^[۲۹۱]، و وقتى مطلب بدین قرار است عقلشان حکم مى‏کند به وجوب پذیرفتن این دعوت، و اینکه اعراض نکنند، و از اظهاراتى که حاکى از این پندار است که خدا را به ستوه آورده و او را شکست داده ‏اند، خوددارى نمایند، براى اینکه قدرت همه‏اش از خدا است، و وضعى که کفار دارند ایام مهلتى و آزمایشى بیش نیست.]^[۲۹۲]و مجمع البیان از ابوعبیده جراح روایت آورده است که گفت:[به رسول خدا۶عرضه داشتم کدام یک از مردم در قیامت عذابى سخت‏تر دارد؟ فرمود: مردى که پیامبرى را بکشد، و یا مردى را به قتل برساند که امر به معروف و یا نهى از منکر مى‏کند، آنگاه این آیه را تلاوت فرمود:«الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ»^[۲۹۳]،آنگاه فرمود: اى ابوعبیده !بنى اسرائیل در یک ساعت چهل و سه پیامبر را کشتند، عابدان بنى اسرائیل که این را دیدند صد و دوازده نفر از آنان قیام نموده، کشندگان انبیا را امر به معروف و نهى از منکر کردند، و بنى اسرائیل همه ی آنان را تا آخر روز به قتل رساندند، و آیه ی نامبرده راجع به این واقعه است.]^[۲۹۴] در الدر المنثور از ابن عباس روایت کرده است که گفت: روزى رسول خدا۶ در بیت المدراس^[۲۹۵][بر جماعتى از یهود درآمد، و ایشان را به سوى خدا دعوت فرمود: نعمان بن عمرو، و حرث بن زید، پرسیدند اى محمّد۶تو چه دینى دارى؟ فرمود ملت و کیش ابراهیم۷، که دین او دین من است، گفتند:ابراهیم هم که یهودى بود، فرمود: تورات خود شما، بین ما و شما حاکم باشد، تورات را بیاورید و ببینید آیا ابراهیم را یهودى مى‏داند؟ یهودیان از آوردن تورات امتناع ورزیدند، در اینجا بودکه آیه شریفه:«أَلَمْ تَرَإِلَى الَّذِینَ أُوتُوانَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُدْعَوْنَ إِلى‏ کِتابِ اللَّهِ. . .» نازل گردید.]^[۲۹۶] قرطبی می گوید:[«نزول این آیه، به علت انکار نبوت پیامبر۶از سوی یهودیان است. آن حضرت۶به آنها گفت: بروید زود تورات را که اوصاف در آن آمده بیاورید، آنها از این کار امتناع کردند»]^[۲۹۷] طبری گوید:[«طبق بهترین قول در تفسیر این مطلب که به نظر من صحیح تر است گفته شود: خداوند از گروهی از یهودیان که نسبت به تورات علم داشتند خبر می دهد و جایز است که درباره ی پیامبر۶و نبوتش باشد و جایز است که درباره ی ابراهیم۷باشد، ولی به هر صورت یهودیان از حکم تورات سرباز زده و امتناع ورزیدند و خداوند متعال ایشان را به جهت انکار آنچه در کتابشان بوده است و پیمان شکنی هایی که کرده اند تکذیب نموده است و در واقع آنان به سبب کفر و دروغ تا ابد در آتش جهنم به سر می برند.]^[۲۹۸][عبارت«أَلَمْ تَرَ»استفهام انکاری داخل در فعل منفی است ونفی النفی، به معنای اثبات است. پس نفی عدم دیدن به معنای اثبات است. یعنی: به تحقیق حال این یهودیان را دیده ای و برایت یقین شده است. بیان این سیاق برای افاده ی معنای تعجب از احوال آنان است و نیز برای توبیخ آنها به خاطر گفتارها و کردارهایشان و برای روشن ساختن حقیقت گفتار و اعمال آنان است. احبار یهود در واقع به واسطه ی معارف کتاب خود، از حقیقت نبوت رسول۶باخبرند و صدق رسالت او را می دانند، اما از آگاهی خود بهره نمی برند و به تکلیف خود عمل نمی کنند، بلکه طبق هوی و هوس عمل کرده و نفع خویش را برمی گزینند. این عبارت سرزنش و نکوهش زیادی نسبت به یهودیان روا می دارد چرا که با علم و از روی اصرار، حکم کتاب خدا را رها کردند. مقصود از کتابی که برای حکم دادن میان آنان بدان دعوت می شوند، تورات است و برخی گفته اند مراد(قرآن است). نظر اول صحیح تر و بهتر است، چرا که هم اسباب نزول آیه این را تأئید می کند و هم اکثر مفسرین بر آن تأکید دارند و تعجب از احوال آنها و قطع عذر و بهانه ی آنان محکم تر و قوی تر صورت می گیرد. بعد از علم به این که باید به کتاب خداوند برگردند، بعید است راه هدایت را برگزینند، بلکه به طغیان و سرپیچی ادامه می دهند. در واقع بدین اشاره دارد که سرشت و طبیعت این قوم بر اساس روی برگرداندن از حق است. این خصیصه منحصر به زمان خاص نمی شود، بلکه همواره و در همه ی زمانها چنین خصلتی ملازم آنان است. علت این روی برگردانی از حق و عدم پذیرش خیر، این است که آنها مسأله ی عِقاب را برای خود آسان کرده اند و معتقدند که برای مدت زمان زیادی عذاب نمی شوند.«ذَالِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ»، این گفته ی آنان در واقع به نوعی از غرورشان و سبک شمردن وعده ی عذاب خداوند حکایت دارد. اینکه برای دین حرمتی قائل نمی شوند و بی مبالات به معصیت و گناه دست می زنند. دروغها و خیالات باطل آنان در مورد مدت زمان کوتاه عقوبتشان، باعث غفلت آنان در دین گشته است و نهایتاً خداوند با اثبات اینکه ثواب و عِقاب با توجه به ایمان و عمل صالح، صورت می گیرد، در نهایت نیز با بطلان این ادعا سخنان آنها را رد نموده و تکذیب می کند. بی شک در روز قیامت ناگهان غرورشان از بین می رود و به یکباره بطلان خیالاتشان روشن می گردد و به سبب گفتار و اعمالشان با خلود در آتش جهنم مجازات می شوند.]^[۲۹۹]

ب) نکات آیات جهت ایجاد الگو
با توجه به آنچه گذشت:
۱- کسانى که کسب گناه کنند و آثار گناه سراسر وجودشان را بپوشاند،اهل آتش و در آن جاودانند.
۲- صاحبان گفتار غرورانگیز، نیاکان یهودیان بودند، و فریب خوردگان اخلاف و نسلهاى بعدى آنان، و اگر در آیه ی شریفه هر دو را به اهل کتاب نسبت داده است، براى این بود که همه ی آن اسلاف و اخلاف یک امت بودند، و اخلاف، به اعمال اسلاف راضى بودند.
۳- خداوند ثواب و عقاب را با توجه به ایمان و عمل صالح می سنجد.
۴- احبار یهود به واسطه ی معارف کتاب خود، از حقیقت نبوت رسول۶باخبرند و صدق رسالت او را می دانند؛ اما از این آگاهی خود بهره نبرده و به تکلیف خودعمل نمی کنند، بلکه طبق هوی و هوس عمل کرده و نفع خویش را برمی گزینند.
۲-۲-۵- ادعای یهود مبنی برحصر ایمان به آنچه بریهود نازل شده است
وقتی یهودیان به پذیرش اسلام دعوت می شوند بهانه می آورند، که ما مکلف هستیم تنها به کتاب خود، تورات ایمان آورده و تنها به ایمان به آن، بسنده کنیم. اگر آنها واقعاً به پیامبرشان ایمان داشتند، بعد از آن همه نشانه و معجزه از فرمان او در پرستش خداوند سرپیچی نمی کردند و به پرستش گوساله نمی پرداختند. قرآن در واقع ادعای یهودیان در مورد(ایمان به کتاب نازل شده بر خودشان)را تکذیب می کند. یهودیانی که به حضرت محمّد ۶ایمان نیاوردند، به علت بشارتها و توصیفات ذکر شده از پیامبر۶در تورات، در حقیقت در ادعای ایمان خود به تورات دروغ می گویند! پس از آنها خواسته می شود به تورات که قرآن هم مؤید آن است، ایمان بیاورند.
الف) نگاهی به تفاسیر
قرآن این ادعای آنان را مطرح می کند:«وَ إِذَا قِیلَ لَهُمْ ءَامِنُواْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُواْ نُؤْمِنُ بِمَا أُنزِلَ عَلَیْنَا وَ یَکْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَ. . .»^[۳۰۰][خداوند براى روشن کردن ضعف ایمان و سستى عقیده و کمى آشنایى آنان فرمود: موسى۷براى شما دلائل و معجزاتى آورد که راهنماى صدق و دلیل بر پیامبرى او بود مانند ید بیضاء و بیرون آمدن آب از سنگ و شکافتن دریا و اژدها شدن عصا و. . . که خداوند آنان را «بیّنات»نامید، چون هر بیننده را راهنمایى می کند و روشن می سازد، نشانه ها و معجزات دال بر صدق نبوت است و تنها با اذن الهی و تسخیر از جانب خداوند امکان پذیر است و بشر عادی قادر به انجام آن نیست. سپس گوساله را به عنوان معبود اتخاذ کردید، بعد از آنکه موسى۷از شما جدا شد و به میقات پروردگار رفت. شما ستمکارید.زیرا که کافر شدید و پرستش گوساله نمودید در حالى که پرستش براى غیر خدا، شایستگى ندارد.]^[۳۰۱]نه تنها نسبت به ماوراى تورات اظهار کفر نمودند، بلکه یهودیان به خود تورات هم کفر ورزیدند.[سؤال از اینکه (پس چرا پیامبران خدا را کشتید؟) فرع و نتیجه ی دعوى یهود است، که مى‏گفتند: «نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَیْنا»تنها به تورات که بر ما نازل شده ایمان داریم، و حاصل سؤال این است که: اگر اینکه مى‏گوئید: (ما تنها به تورات ایمان داریم) حق است، و راست مى‏گویید، پس چرا پیامبران خدا:را مى‏کشتید؟، و چرا با گوساله‏پرستى به موسى۷کفر ورزیدید؟و در آن دو قول مطرح است: اولاً این گفتار را در حقیقت از روى استهزاء و تمسخر گفتند و منظور این است: گفتار تو را شنیدیم و امر تو را نافرمانى کردیم. ثانیاً آنان چنین گفتارى نداشتند ولکن عملکردشان مطابق با این گفتار و به اصطلاح زبان حالشان بود.]^[۳۰۲]خداوند از رسول خود می خواهد که در تکذیب ادعای آنان در ایمان به کتاب تورات (نازل شده بر آنان) بگوید: تورات که شما را از قتل انبیاء:نهی کرده است، پس چگونه با ایمان به تورات، انبیاء را کشتید و بار دیگر آنها را تکذیب می کند. موسی۷با آیات روشن که دلیل صدقش بود نزد شما آمد، ولی شما با رفتن او به میقات، گوساله ای برای خود اختیار کردید.[منظور از«بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ. . .»قرآن کریم است. اینجا از منزل علیه(محمّد۶)اسمی به میان نیامده: اولاً به سبب روشن شدن این مطلب و دیگر با توجه به اینکه در وجوب ایمان به کتاب، علم به فرستاده شدن آن از سوی خداوند کفایت می کند. وقتی در جان آدم مسجل شود که قرآن از سوی خداوند است به دنبال آن، این مطلب هم در جان آدمی نقش می بندد که قرآن بر محمّد۶نازل شده است. پاسخ یهودیان به عناد و لجاجت آنان دلالت دارد. از آنها خواسته می شود که به تمام کتب آسمانی ایمان آورند اما آنها تنها خود را مقید به کتاب نازل شده برخویش (تورات) می کنند. تنها به برخی از کتب آسمانی ایمان می آورند. بی شک ایمان آوردن به برخی و کافر شدن به برخی دیگر به معنی کفر به همگی آنان است و کفر یهودیان به قرآن کریم را صراحتاً بیان می دارد.]^[۳۰۳] بنا به قول طبری،[منظور از (وراء)،(سوی) است.(وراء) یعنی(به جز تورات) این که قرآن، تصدیق کننده ی تورات یهودیان می باشد به معنای آن است که تورات به نبوت رسول۶دلالت دارد.]^[۳۰۴] زمخشری می گوید:[از آنجا که آنها به آنچه مطابق تورات است کافر شدند از این رو پس در واقع به تورات کافر شده اند.]^[۳۰۵] خداوند به رسول خود۶دستور می دهد آنها را توبیخ کند و با دلیلی الزامی، ادعای ایمان آنها به تورات را باطل نماید که اگر به تورات ایمان دارید پس چرا وقتی تورات، کشتن انبیاء:را حرام کرده و امر به تصدیق و اطاعت می دهد، عملی خلاف آن انجام دادید. و بار دیگر در رد ادعای آنان مبنی بر اطاعت تنها از کتاب نازل شده به خویش یعنی تورات می فرماید: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَ رَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا ءَاتَیْنَاکُم بِقُوَّهٍ وَ. . .»^[۳۰۶] شما آن زمان از پذیرش و اطاعت از تورات سر باز زدید.خداوند به رسول خود دستور می دهد که آنان را به خاطر دروغ هایشان توبیخ کند.آنگاه از پاسخ آنان که نشان از عنادشان دارد حکایت می کند«قَالُواْ سمَِعْنَا وَ عَصَیْنَا»زمخشری گوید:[خداوندبه آنها گفت: گوش کنید یعنی بپذیرید و اطاعت کنید.اما آنها گفتند شنیدیم اما نه شنیدن برای اطاعت.]^[۳۰۷]درمیان مفسرین درباره ی اینکه آیا این لفظ حقیقتاً بر زبان آنها جاری شده یا اینکه آنها مرتکب عملی شدندکه مجازاً به همین معنا بوده، اختلاف نظر است. فخر رازی گوید:[اکثر مفسرین معتقدند آنها تحقیقاً چنین حرفی زدند. ابومسلم گوید: ممکن است به معنی این باشد که شنیدند اما عصیان کردند، و بعد این مطالب در قالب گفتار بیان شده در حالی که آنها چنین حرفی نزدند. ولی احتمال اول درست تر است چون عدول از ظاهر کلام بی دلیل جایز نیست.]^[۳۰۸] «أُشْرِبُواْ فىِ قُلُوبِهِم الْعِجْلَ»: اشاره به تعلق خاطر شدید یهودیان و علاقه آنان به گوساله دارد به طوری که این علاقه همچون آمیخته شدن آب در اعماق بدن، در قلبهایشان استقرار داشت. علاقه ی آنان به گوساله، از کفر سابق آنان نشأت می گیرد.«إِیمَانُکُمْ»اضافه شدن«إِیمَانُ»به «کُمْ»از جهت تهکم و نوعی ریشخند است، که خردهای آنان به استهزاء گرفته می شود. اینکه ایمان آنها ایمان واقعی نیست، بلکه ایمانی موهوم است. دکتر محمّد عبدالله درّاز درباره ی این آیه می گوید:[«کلام قرآن را در این زمینه نصیحت وار توصیف می نماید که کلام الله برای دعوت از یهود به ایمان آوردن به قرآن، از آنها خواسته است همچون تورات، به قرآن ایمان آورند و اضافه می کند مگر نه اینکه شما به خاطر منزل بودن تورات از سوی خداوند متعال، به تورات آورده شده توسط حضرت موسی۷ایمان آوردید؟ قرآنی که حضرت محمّد۶آورده نیز، از سوی خداوند بر او نازل شده پس به قرآن هم ایمان آورید. قرآن برای این منظور به جای تصریح به اسم قرآن، به کنایه از آن سخن می راند«ءَامِنُواْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ»در اینجا با ذکر دلیل، دعوت صورت می گیرد، چرا که دعوت و دلیل در یک لفظ جمع شده است. عدم ذکر نامی از محمّد۶به عنوان (منزل علیه) بدین حکمت است که اولاً در واقع او جزء کامل کننده ی وصف قرآن منزل محسوب می شود و ثانیاً آن که رسیدن این نام به گوش دشمنان باعث کینه ها و دشمنی ها می شود و در آن صورت هدف مورد نظر در اصلاح و ایجاد الفت محقق نمی گردد. پاسخ یهودیان این است که ما فقط به صرف اینکه تورات از سوی خدا نازل شده به آن ایمان نداریم، بلکه به خاطر این به آن ایمان داریم زیرا خداوند تورات را برای ما فرستاده است. اما قرآن بر ما نازل نشده پس قرآن شما برای خودتان، و تورات ما نیز برای خودمان. پس هر امتی شریعت و روش خود را داشته باشد. قرآن تمام این معنا را در عبارت «نُؤْمِنُ بِمَا أُنزِلَ عَلَیْنَا»به ایجاز بیان می کند. و انحصار ایمان آنها، تنها به آنچه بر آنان نازل شده، در واقع به کفر آنان نسبت به غیر خود اشاره دارد، لذا در توضیح سخن آنان می فرماید «یَکْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ»بعد نوبت به مجادله و مناقشه در آنچه ظاهر کردند و آنچه در باطن پنهان داشتند می رسد. می بینیم خداوند به جای هر سخنی در باب ادعای ایمان آنها به کتابشان، وجوب ایمان به سایر کتابهای منزل از ادعای آنان را نتیجه می گیرد: چگونه ایمان به کتابتان موجب کفر نسبت به آنچه مانند کتابتان حق است، بلکه تمام حق است،«وَ هُوَ الْحَق»می باشد؟ آیا حق با حق در تعارض است و ایمان به یکی، موجب کفر به دیگری است ؟ مسئله ی کتاب جدید و کتابهای آسمانی قبلی، مسئله ی دو حق نیست. گاه دو چیز هر دو حق هستند، ولی همدیگر را تکذیب نمی کنند، بلکه در دو شأن مختلف هستند که شاهدی بر برخی از یکدیگر نیستند، ولی این کتاب آسمانی به عنوان شاهد و تصدیق کننده ی کتابهای آسمانی قبلی آمده؛ پس چگونه مؤمنانِ به کتب قبلی، آن را تکذیب می کنند. مرض عناد و کفر از گذشته در وجود یهودیان بوده و قلوب آنان از آن سیراب گشته است. کفر به آنچه بر محمّد۶نازل شده، در واقع ادامه ی سلسله کفرهای آنها بر آنچه بر آنان نازل گشته بود، می باشد و برای این مطلب شواهد تاریخی مقتضی بیان می شود که به هیچ وجه قابل انکار نیستند: «قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنبِیَاءَ اللَّهِ مِن قَبْلُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِین»قرآن کریم به شیوه ای زیبا نتیجه را به دست می آورد به طوری که شنونده از تکذیب آنچه در کتابهایشان بیان شده می فهمد آنها نسبت به خود کتابشان نیز دروغ می گویند. آیا کسی که به گفتارصادقانه ی تو دروغ می بندد، می تواندمصدق و تصدیق کننده ات باشد؟و آیا تکذیب کننده ی تو پشتیبان و تصدیق کننده ی تست؟و بار دیگر نمونه ای از نادرستی و انحرافات آنان همچون پرستش گوساله را، ذکر می کند و نهایتاً با دو واژه ی «ظلم»و«بِئْسَمَا »نهایت زشتی و پستی آنان را نشان می دهد]^[۳۰۹].
ب) نکات آیات جهت ایجاد الگو
با توجه به انچه گذشت:
۱- بهانه ی دروغین یهودیان در دعوت به پذیرش اسلام، که ما تنها مکلف به ایمان به تورات هستیم.
۲- یهودیان نه تنها نسبت به ماوراى تورات اظهار کفر نمودند، بلکه به خود تورات هم کفر ورزیدند.
۳- ایمان این دسته از یهودیان، ایمان واقعی نیست، بلکه ایمانی موهوم است که قرآن کریم با نوعی ریشخند، خردهای آنان را به استهزاء می گیرد.
۴- اینکه قرآن، تصدیق کننده ی تورات یهودیان می باشد، به معنای آن است که تورات به نبوت رسول اکرم۶دلالت دارد.
آنچه بر این اساس می تواند الگو قرار گیرد این است که آن دسته از یهودیان که برای برتری طلبی ومنحصر کردن ایمان در آنچه بر آنان نازل شده، در واقع به کفر آنان نسبت به غیر خود اشاره دارد، خداوند به جای هر سخنی در باب ادعای ایمان آنها به کتابشان، وجوب ایمان به سایر کتب منزل از ادعای آنان را نتیجه می گیرد و درحقیقت می آموزد که فرستنده ی تمام کتب آسمانی، واحد است و لذا باید به تمامی رسولان وی:و کتب آسمانی(حقیقی نه تحریف شده) ایمان داشت.
۲-۲-۶- ادعای یهود مبنی براین که هدایت تنها در پیروی از آئین یهود است
یهودیان مدعی هستند که تنها راه آنان حق بوده و به هدایت و حقیقت، می انجامد و هر کس یهودی نباشد در واقع هدایت یافته نیست و مخالفان طریقت آنان، در حقیقت به دور از راه درست و صواب هستند. شهادت خداوند مبنی بر حنیف بودن ابراهیم۷و بری بودن از یهودیت و نصرانیت نزد اهل کتاب وجود دارد که از طریق قرآن به آنها ابلاغ شده است. این آیه می تواند در انکار و عدم اقرار اهل کتاب به خبر قرآن مبنی بر یهودی و نصرانی نبودن ابراهیم۷باشد.
وقتی کلام الله به تبعیت از پیامبر۶دعوت نمود، برخی از اهل کتاب به او ایمان آوردند و از اوصاف و نشانه های ذکر شده در کتاب هایشان سخن گفتند. برخی نیز موارد ذکر شده در این دو کتاب را منکر نشدند، ولی گفتند مدلول این اشارات، پیامبری است که هنوز نیامده.
لذا برخی از اهل علم و اهل تحقیق در گذشته و حال، به تحقیق و بررسی بشارت ها و اوصاف وارد شده دراین دو کتاب پرداختند و وجه انطباق آنها را با حضرت پیامبر۶روشن ساختند. به طوری که کوچکترین تردیدی برای طالب حقیقت باقی نمی ماند که او همان رسولی است که انبیاء به بعثت و رسالت وی بشارت دادند. از جمله این بشارت ها مطلب بیان شده در داستان حضرت داود۷کتاب مقدس فعلی است:«. . . ذریّت تو را که از صلب تو بیرون آید، بعد از تو استوار خواهم ساخت، و سلطنت او را پایدار خواهم نمود، او برای اسم من خانه ای بنا خواهد نمود و کرسی سلطنت او را تا به ابد پایدار خواهم ساخت»^[۳۱۰] از آنجائی که روایتی^[۳۱۱] وارد شده است که امت اسلام مسائلی چون مسائل قوم بنی اسرائیل را پشت سر خواهند گذارد، می توان از این مطلب در مورد حضرت داود۷وفرزند برومندش حضرت سلیمان۷به حضرت ابراهیم۷و فرزند برومندش حضرت اسماعیل۷که خانه ی خدا را ساختند یاد نمود. بدین واسطه حضرت محمّد۶از سلاله ی پاک حضرت اسماعیل مشخص می گردد که با پدر بزرگوارشان حضرت ابراهیم۷،خانه ی خدا را به اسم«بیت الله»بنا نمودند. در پایان آیه، خداوند متعال به اهل کتاب هشدار می دهد که به اتکاء انتساب نژادی به اجداد صالح و پیامبر۷، و شفاعت اجدادشان نباشند، چرا که در واقع این اعتماد نوعی امید واهی و خیال و پنداری باطل است.و آیه مؤکداً به اهل کتاب گوشزد می کند در مقابل شما دینی قرار دارد که به پیروی از آن دعوت شدید، دعوتی که توأم با دلیل و حجت و برهان است. پس در دلائل صحت آن و حکم والای آن بیاندیشید و به ادعای اینکه پیامبران گذشته بر طریقت شما بودند، این دین را رد نکنید چرا که این ادعا سودی به حال شما ندارد.
الف) نگاهی به تفاسیر
این ادعای یهودیان در آیات قرآن کریم مطرح شده است.^[۳۱۲] از آنجایى که هم یهودیان و هم مسیحیان ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط:را از اهل دین و آئین خود مى‏شمردند، یهودیان آن حضرات را یهودى و مسیحیان، مسیحى مى‏پنداشتند و معتقد بودند که آئین و کیش حق از نصرانیت و یهودیت همان آئین و کیشى است که به موسى و عیسى۸دادند.^[۳۱۳][از ابن عباس روایت شده است: عبدالله ابن صوریا الأعور به رسول خدا۶گفت: تنها ما هدایت شده هستیم، پس محمّد از ما پیروی کن تا هدایت شوی ! نصاری هم همین را گفتند و خداوند آیات ۱۳۵تا ۱۴۰درسوره ی بقره را نازل فرمود.]^[۳۱۴]عبارت«وَ قَالُواْ کُونُواْ هُودًا»حکایت از ظن وخیال اهل کتاب دارد و اینکه هر یک از یهودیان و مسیحیان هدایت را منحصر به تبعیت از آئین خود می دانستند و هریک دیگری را تکفیر می نمود. آنگاه خداوند پاسخ لازم را به رسولش بیان می کند:«قُلْ بَلْ مِلَّهَ إِبْرَاهِمَ حَنِیفًا وَ مَا کاَنَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»ملت به معنای دین است.[«حنیف. . . - مستقیم، متمایل از باطل به سوى حق» و به همین جهت شریعت ابراهیم«حنفیه»یعنى متمایل از یهودیت و نصرانیت نامیده شده است و درحدیث است که‏ محبوبترین شریعت‏ها در نزد خدا«حنفیه»است که بر اساس سهولت پایه‏گزارى شده است و آن شریعت اسلام است که در آن مشقتى نیست.]^[۳۱۵][حنیف در اصل به معنای روی بر گرداندن از هر دین باطل، به سوی دین حق است. وصف ابراهیم۷، به حنیف در واقع متضمن این معناست که آن حضرت۷از ادیان باطل دوران خویش به دین حقی که خداوند به وی فرمود روی کرد. برخی از مفسرین حنیف را مشتق از واژه ی «حنف»به معنای اعتدال و مستقیم بودن می دانند. ]^[۳۱۶]
فخررازی می گوید:[اهل لغت«زبان شناسان»درباره ی واژه ی «حنیف»دو نظر دارند. اول:«حنیف»به معنای درست، راست و مستقیم است. از این رو به خاطر خوشبینی به فرد لنگ«احنف»می گویند. به روایت از محمّدبن کعب القرظی هر کس تسلیم خداوند شود و انحراف در زمینه ای نداشته باشد حنیف نامیده می شود.
دوم: «حنیف»یعنی«مایل»، چرا که «احنف»کسی است که هر یک از پاهایش از ناحیه انگشت به سوی پای دیگر کج و متمایل است. «تحنف»یعنی کج شد، مایل شد. معنی آیه این است که ابراهیم۷به دین خداوند مایل شد یعنی روی کرد و قول خداوند«بَلْ مِلَّهَ إِبْرَاهِمَ حَنِیفًا»در واقع مخالفت بایهودیان و مسیحیان است]^[۳۱۷]
لذا هر دو دسته از مفسرین به یک معنا قائلند و هر دو، روی کردن به باطل را از حنیف نفی می کنند و پایداری در راه حق و بر جاده ی حق بودن را صفت حنیف می دانند.«بَلْ»در ابتدای جمله، مفهوم جمله ی قبل را نفی می کند. جمله ی قبل،«وَ قَالُواْ کُونُواْ هُودًا»می باشد و«بَلْ»با نفی این قول، اثبات می کند که هدایت تنها در تبعیت از روش و راه ابراهیم۷و پیروان راه او یعنی محمّد۶است. در این دو بخش از آیه، یهودیان به تبعیت از آئین صحیح و راه و روش مستقیم و دور ازشرک ابراهیم۷دعوت می شوند.و تلویحاً اشاره می شودکه آئین آنان درست نیست و بر جاده ی مستقیم حق، قرار ندارد و ادعای آنان در پیروی از ابراهیم۷، ادعایی بی اساس است چرا که آنها برای خداوند شریک قائل می شوند و به خداوند نسبت ناروا می دهند.
علامه طباطبائی می گوید:[اینک در این آیه نتیجه مى‏گیرد که اختلاف و انشعاب‏هایى که در بشر پیدا شده، دسته‏اى خود را یهودى، و دسته‏اى دیگر مسیحى خواندند، همه ساخته‏هاى هوى و هوس خود بشر است، و سخن کوتاه این که جمله: «وَ قَالُواْ کُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى‏»اجمال این تفصیل است که «وَ قَالُواْ کُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى‏ تهَْتَدُواْ قُلْ بَلْ مِلَّهَ إِبْرَاهِمَ حَنِیفًا»، یعنى یهود گفتند. بیائید همه یهودى شوید، تا هدایت یابید، نصارى هم گفتند: بیائید مسیحى شوید، تا همه راه یابید، و منشأ این اختلاف دشمنى ما بین ایشان با یکدیگر بود. سپس خداوند همگان را به یک پاسخ کامل و یک رویکرد یکپارچه توصیه می کند، و می خواهد از تعصب دست بردارند و از وحی الهی که خداوند رسولش را منذر و مبشّر به آن قرار داده تبعیت کنند و میان پیامبران الهی:تفاوت قائل نشوند: «قُولُواْ ءَامَنَّا بِاللَّهِ»]^[۳۱۸] فخررازی گوید:[اگر گفته شود، ایمان به ابراهیم، موسی و عیسی:،در حالی که شریعت آنها منسوخ است؛ چطور جایز می باشد؟ در پاسخ باید بگوئیم: ما معتقدیم که هر یک از این شرایع در دوران و در زمان خود بر پایه ی حق بوده اند و نباید بدانها ایمان نداشت. یهودیان نبوت پیشینیان را با وجود دلایل و معجزات به رسمیت نشناختند و نبوت محمّد۶را با وجود معجزه ی او رد کردند و همینجا است که تفاوت ما با آنان روشن می شود.^[۳۱۹] اسباط جمع سبط به معنای نوه است. فرزندان یعقوب، نوادگان ابراهیم و اسحاق:، اسباط نامیده می شوند. قرطبی می گوید: اسباط دوازده فرزند یعقوب۷هستند. فرزندان هر کدام از اینها یک امت شده اند. و روایتی از ابن عباس این معنا را روشن می سازد: تمام انبیای الهی از بنی اسرائیل هستند به جز ده نفر: نوح، شعیب، هود، صالح، لوط، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، اسماعیل:و محمّد۶٫]^[۳۲۰] [خداوند سبحان در این آیه بدون تکرار فعل، عیسی۷را به موسی۷عطف کرده است، چرا که عیسی۷در تصدیق تورات آمد و تنها برخی احکام ساده ی آن را منسوخ کرد«وَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینْ‏َ یَدَىَّ مِنَ التَّوْرَئهِ وَ لِأُحِلَّ لَکُم بَعْضَ الَّذِى حُرِّمَ عَلَیْکُمْ»^[۳۲۱]خداوند ایمان به خود را بر سایر ایمان ها مقدم داشته، چرا که ایمان به انبیاء و ایمان به آنچه بر آنها نازل شده در واقع متوقف بر ایمان به خداوند متعال است. سپس ایمان به آنچه بر ما مسلمانان نازل شده یعنی«قرآن»بر سایر کتب آسمانی و شریعت ها مقدم گشته است، چرا که ایمان به قرآن باید هم به صورت اجمالی و هم باید به صورت کامل و شامل باشد، اما ایمان اجمالی به شریعت انبیای پیشین کفایت می کند.منظور از آنچه بر مسلمانان نازل شده، قرآن و یا معارف قرآنى است، و سپس آنچه را که بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب:نازل شده، و بعد از آن، آنچه بر موسى و عیسى۸نازل شده ذکر کرد، و اگر موسى و عیسى۸را از سایر انبیاء جدا کرد و آنچه را بر آن دو نازل شده به خصوص ذکر کرد، بدان جهت بود که در آیه ی شریفه روى سخن با یهود و نصارى بود، و آنها مردم را تنها به سوى آنچه بر موسى و عیسى۸نازل شده دعوت مى‏کردند.«لَا نُفَرِّقُ بَینْ‏َ أَحَدٍ مِنْهُمْ»^[۳۲۲] نباید میان انبیای الهی تفاوت قائل شد و باید به کلیه انبیاء ایمان داشت.]^[۳۲۳] [ایمان به یکی و کفر به دیگری در واقع به معنای کافر شدن به تمامی آنان است.«فَقَدِ اهْتَدَواْ» به معنای ترغیب برای پیروی از حق وحقیقتی است که مؤمنان تابع آن می باشند.اگرمثل شما ایمان آوردند هدایت شده هستند و به بلوغ و رشدرسیده اند. آوردن کلمه«مِثْلِ»با اینکه اصل معنا «فَإِنْ ءَامَنُواْ بِمِثْلِ مَا ءَامَنتُم بِهِ »، پس اگر ایمان آورند به آنچه شما بدان ایمان آورده‏اید است، به این منظور بوده که با آوردن آن، شاهرگ دشمنى و جدال را زده باشد، چون اگر مى‏فرمود: (آمنوا بما آمنا به، ایمان آورید به همان دینى که ما بدان ایمان آوردیم) ممکن بود در پاسخ بگویند (نه، ما تنها به آنچه بر خودمان نازل شده ایمان مى‏آوریم، و به غیر آن کافریم، همچنان که همین پاسخ را دادند).ولى اگر به جاى آن بفرماید. که همین طور هم فرمود: (ما به دینى ایمان آوردیم که مشتمل نیست جز بر حق، و در آن غیر از حق چیزى نیست، پس شما هم به دینى مثل آن ایمان بیاورید که غیر از حق چیزى در آن نباشد) در اینصورت خصم دیگر، بهانه‏اى ندارد که جدال کند، و جز پذیرفتن چاره‏اى ندارد، چون آنچه خود او دارد حق خالص نیست.]^[۳۲۴] صاحب بحرالعلوم گوید گوید:[«وَّ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنمََّا هُمْ فىِ شِقَاقٍ»حال آنان در روی گردانی از دعوت الهی بیان می شود. خداوند به پیامبر۶و مؤمنان وعده می دهدکه در مقابل آنها یاری شان کند و از شر آنها در امان بدارد. خداوند با مبالغه در وصف این صفت را، شدت مخالفت و عناد آنان را روشن می سازد.در ادامه ی آیات، خداوند به پیامبر خود دستور می دهد تا با تذکر یادآوری بیشتر، دلایل آنان را تکذیب نماید«قُلْ أَ تُحَاجُّونَنَا فىِ اللَّهِ وَ هُوَ رَبُّنَا وَ رَبُّکُمْ وَ لَنَا أَعْمَالُنَا وَ لَکُمْ أَعْمَالُکُمْ وَ نحَْنُ لَهُ مخُْلِصُونَ»دو دلیل در ابطال ادعای اهل کتاب است.آنها ادعا کردند که بودن امر پیامبری در میان آنها شایسته تر است اما در رد ادعای آنان گفته می شود که نسبت بندگان به خداوند متعال یک نسبت واحد است. او پروردگار و آنها بنده هستند و درجه بندی بندگان بر اساس اعمال نیکو و اخلاص برای خداوند صورت می گیرد. خداوند بهتر از هر کس می داند که رسالتش را کجا قرار دهد و وحی خود را در هر کس شایسته بداند قرار می دهد. اینک اراده کرده است وحی خود را بر محمّد۶نازل کند و دین این پیامبر عربی امی را، دین جاودان وهدایت و نور و رستگاری دنیا و آخرت قرار دهد.در آیه، اعمال مسلمانان نیکو و اعمال مخاطبان ناپسند توصیف نشده است، چرا که در این صورت مخاطبان از شنیدن سخنان حق روی بر می گردانند.]^[۳۲۵]در اینجا به طورکنایه و به گونه ای لطیف اشاره می شود که مخاطبان نسبت به خداوند اخلاص ندارند و می فرماید ما نسبت به خداوند مخلص هستیم و مثل دیگران ایمان خود را به شرک نیآمیخته ایم. استفهام در آیه همراه انکار است و انکار دلایل آنها در دین خداوند و انکار گفته ی آنها مبنی بر اینکه ابراهیم، اسماعیل، اسحاق و یعقوب:و اسباط همگی یهودی یا نصرانی بودند و می فرماید:«قُلْءَ أَنتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ»سخن آنها با علم خداوند تطابق ندارد و خداوند به ما خبر داده است که ایشان همه از یهودیت و نصرانیت به دور و بلکه همه مسلمان بودند. یعقوب۷هنگام مرگ به فرزندانش وصیت کرد که بر دین اسلام از دنیا بروند. تورات و انجیل نیز در واقع بعد از تمامی این انبیاء:، نازل شده اند و بی شک هرگز اهل کتاب نمی توانند ادعا کنند که از خدا بیشتر می دانند چون در صورت چنین ادعایی باید به آنها بگوئیم اساساً ادعای شما پوچ و باطل است. نهایتاً آیه با سخنی جامع و محکم تمامی دلایل آنها را رد کرده و می فرماید:«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَتَمَ شَهَدَهً عِندَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ»هیچ کس ظالم تر از کسی که شهادت ثابت الهی را کتمان کند نیست و خداوند شهادت می دهد که این انبیاء یهودی و نصاری نبوده بلکه بر دین اسلام بودند.] طبری می گوید:[در مورد ابراهیم،اسماعیل،اسحاق و یعقوب:و اسباط، یهودیان و مسیحیان از چه شهادتی از سوی خداوند باخبر بودند؟ در پاسخ گفته می شود:[شهادت خداوند در مورد حنیف و مسلمان بودن انبیاء نزد یهود و نصاری در تورات و انجیل موجود بوده و خداوند به آنها دستور می دهد از سنت و آئین خود تبعیت کنند، ولی در زمان دعوت نبی خدا۶به اسلام، آنها منکر این مطلب شدند وگفتند:«وَ قَالُواْ لَن یَدْخُلَ الْجَنَّهَ إِلَّا مَن کاَنَ هُودًا أَوْ نَصَارَى‏»^[۳۲۶] و گفتند:«وَ قَالُواْ کُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى‏ تهَْتَدُواْ»]«وخداوند این آیات را در تکذیب سخن آنها و کتمان حقیقت و دروغ بستن به انبیاء الهی نازل فرمود. »^[۳۲۷] دروزه گوید: [این قول از روی ظن و آرزو و هوای نفس بود.]^[۳۲۸]
ب) نکات آیات جهت ایجاد الگو
۱- ‏ محبوبترین شریعت‏ها در نزد خدا «حنفیه»است که بر اساس سهولت پایه‏گزارى شده است و آن شریعت اسلام است که در آن مشقتى نیست.
۲- وجوب ایمان به انبیاء،زیرا ایمان به یکی وکفر به دیگری موجب کافرشدن به تمامی ایشان است.
۳- هیچکس ظالمتر از کسی که شهادت ثابت الهی را کتمان کند نیست و خداوند شهادت می دهد که این انبیاء(ابراهیم۷و. . .) یهودی و نصاری نبوده اند.
۴- خداوند در ردّ ادعای اهل کتاب، مبنی بر اینکه تنها آئین آنان طریق هدایت است و همچنین برای ترغیب پیروی از حق و حقیقتی که مؤمنان تابع آن می باشند، می فرماید: اگر مثل شما (که از آیین خالص ابراهیم۷پیروى می کنید)ایمان آوردند هدایت شده هستند و به بلوغ و رشد رسیده اند.
۵-[اختلافات وانشعابات فِرَقِ یهود ونصاری، ‌مولود هوی و هوسهای ایشان بوده و ساختگی است.]^[۳۲۹]
۲-۲-۷- ادعای یهود مبنی براین که نسبت به امیین بر ما حرجی نیست
از جمله ادعاهای باطل یهودیان و دروغهای آنان این است که می گویند بر ما نسبت به امیین حرجی نیست. یعنی هر کس از امت ما نباشد،حقوقش منسوخ و به اموالش تعدّی می شود. و اگر بی هیچ قانون و بدون هیچ حقی اموال غیر یهودیان گرفته شود، یهودیان سرزنش نمی شوند و به سبب آن مورد عِقاب قرار نمی گیرند.
الف) نگاهی به تفاسیر
قرآن ادعای باطل آنها را ^[۳۳۰]بیان کرده و به شدت تکذیب می نماید« وَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ. . .»در اینجا به دو گروه کاملاً متفاوت از اهل کتاب اشاره می شود. [نخست دسته ای که امانت را هر قدر هم با ارزش و قیمتی باشد به صاحبش برمی گردانند. امثال افرادی چون عبدالله بن سلام و دیگر مؤمنان اهل کتاب که به حق پاسخ دادند و به پیامبر خاتم۶ایمان آوردند. ابن عباس می گوید:‍۱ نفر،۱۲۰۰ أوقیه نقره (أوقیه تقریباً معادل یک رطل یا ۵/۷ مثقال است) نزد عبدالله بن سلام به امانت گذاشت و او امانت را به صاحبش برگرداند و دسته دوم: گروهی که به امانت وفادار نیستند حتی اگر امانت چیزِ ناچیزی باشد؛ و صاحب امانت در صورتی مجدداً به مال خود دست می یابد که در طلب خود مداومت و اصرار داشته باشد و از هیچ راهی فروگذار ننماید. این گروه به حق کافر شدند و از پیامبر پیروی نکردند و با عمل و گفتار خود با دعوت اسلامی مبارزه نمودند مانند کسی که به فردی به نام(فنحاص بن عازوراء)یک دینار امانت داد و او به خاطر همان یک دینار خیانت کرد. و آیه نازل شد.]^[۳۳۱]منظور از«قِنطَار»و«دِینَار»در آیه به ترتیب، مقدار زیاد و مقدار اندک است. یعنی برخی از آنان حتی اگر مال زیادی نزدشان به امانت گذاشته شود، امانت را باز می گردانند؛ ولی برخی از آنان نیز حتی به مال اندک خیانت می کنند و امانت را پس نمی دهند مگر با اصرار زیاد و تلاش و مداومت صاحب مال در مطالبه آن.
طبری می گوید:[ اگر سؤال شود علت این خبر به پیامبر۶چیست؟ چرا که معلوم است همواره برخی از مردم به امانت وفا می کنند و برخی خیانت می نمایند. گفته می شود: مراد از این اخبار در واقع تحذیر و هشدار به مؤمنانی است که چنین کسانی را امین اموال خود قرار می دهند و از آنجا که آنان اموال مؤمنان را بر خود مباح می دانند، به مؤمنان هشدار داده می شود تا نسبت به فریب آنان بیم داشته باشند.]^[۳۳۲] شیخ طبرسی می گوید: [این آیه «قَائمًا ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَیْسَ عَلَیْنَا فىِ الْأُمِّیِّنَ سَبِیلٌ » بیان علت خیانت یهودیان و اینکه به خیانت مایل هستند می باشد و در رد کردن سخن یهودیان است. مراد این است که یهود گفتند: ما را در تصرف و غصب اموالى که از عرب به دستمان افتد مانعى و گناهى نیست زیرا آنها مشرکند (از قتاده و سدى). و گفته شده: یهود گفتند که چون اعراب از دین آنان برگشتند، لذا یهودیان حق ایشان را که در نزدشان بود ندادند با این دلیل که وقتى با شما معامله کردیم و بدهکار شدیم شما به دین ما بودید و اکنون که از آن دست برداشتید حقتان ساقط شد و ادعا کردند که این حرف در کتابشان دستور داده شده است. خداوند این سخن را رد می کند و می فرماید:«بَلىَ» این کلمه نفى ما قبل و اثبات ما بعد است گویا می گوید که خداوند به این کار امر نکرده است و آن را دوست نمی دارد، بلکه وفا به عهد و اداء امانت را واجب دانسته است.]^[۳۳۳] علامه طباطبائی گوید: [ین آیه شریفه به اختلاف فاحشى که اهل کتاب در حفظ امانت‏ها و پیمانها داشتند اشاره مى‏کند و مى‏فهماند اهل کتاب در این باب در دو طرف تضاد و دو نقطه مقابل قرار دارند، بعضى حتى در یک دینار خیانت را روا نمى‏دارند و بعضى دیگر شتر را با بارش مى‏بلعند و نیز اشاره مى‏کند به اینکه طائفه خیانتکار هر چند خیانتشان یک رذیله قومى و مضر است و لیکن این رذیله در بین آنان از یک رذیله دیگر منشا گرفته، رذیله‏اى اعتقادى که جمله:« لَیْسَ عَلَیْنا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ» آن را حکایت مى‏کند.این طائفه خود را اهل کتاب و غیر خود را امى و بى‏سواد مى‏خواندند، پس اینکه گفتند: بى‏سوادها بر ما سبیلى ندارند، معنایش این است که غیر بنى اسرائیل حق ندارد که بر بنى اسرائیل مسلط شود و به این ادعاى خود رنگ و آب دین زده بودند، به دلیل اینکه قرآن دنبال جمله مورد بحث فرموده:« وَ یَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ بَلى‏. . .»، با اینکه خود مى‏دانند دروغ مى‏گویند، دروغ خود را به خدا نسبت مى‏دهند.
آرى یهودیان اینطور معتقد بودند- هم چنان که امروز هم همین عقیده را دارند- که تافته‏اى جدا بافته‏اند و در درگاه خداى متعال احترام و کرامتى خاص به خود را دارند و آن این‏ است که خداى سبحان نبوت و کتاب و حکومت را به ایشان اختصاص داده، هیچ قومى دیگر نمى‏توانند داراى چنین امتیازاتى بشوند، پس سیادت و تقدم بر دیگران هم خاص ایشان است و از این اعتقاد باطل نتیجه‏ها و بر این پایه سست دیوارها چیدند و مثلا غیر اسرائیلى را محکوم کردند به اینکه باید حقوقى را که خدا فقط براى آنان تشریع کرده، رعایت کنند، ایشان ربا بخورند و دیگران ربا بدهند و کمترین اعتراضى هم نکنند، مال مردم را بخورند و صاحبان مال چیزى نگویند، حقوق مردم را پایمال کنند و کسى حق حرف زدن نداشته باشد، براى اینکه تنها اهل کتاب ایشانند و دیگران امى و بى‏سواد، پس اگر خوردن مال مردم حرام است براى غیر اسرائیلى است که نمى‏تواند مال اسرائیلى را بخورد و همچنین براى اسرائیلى تنها خوردن مال اسرائیلى دیگر و پایمال کردن حقوق اسرائیلى دیگر حرام است، اما مال غیر اسرائیلى و حقوقش بر اسرائیلى مباح است.]^[۳۳۴]
[«سَبِیل»به معنای دلیل قابل التزام است و در اصل به معنای راه و روش است. به این اعتبار که پایبندی و تحمل عواقب بر اساس آن صورت می گیرد. بدین معنا که امتناع گروه خیانتکار از وفای به عهد و انکار حقوق و امانت دیگران به علت پندار خام آنان است که اموال عرب امّی و بی سواد را بر خود حلال شمرده و نزد خداوند به خاطر آن بازخواست نمی شوند و چون امّی ها بر آئین آنان نیستند هرگز به خاطر تعدّی به آنان، مورد سرزنش و نکوهش قرار نمی گیرند. یهودیان گمان می کنند طبق کتاب خود، قتل مخالفان و گرفتن اموال آنان مباح است و نباید نسبت به غیر یهود حرمت قائل شوند. این اخلاق پست، ریشه در سرشت یهودیان دارد چون خودخواهی آنان باعث شده است که کتابشان را مطابق میل خود تحریف کنند، برای مثال، تورات ربا را مطلقاً حرام کرده می گوید: اگر به برادرت قرض دادی از او ربا نگیر. یهودیان این دستور را تحریف کردند و واژه ی (اسرائیلی)بدان افزودند و اگر به برادر اسرائیلیت قرض دادی از او ربا نگیر. بدین ترتیب،گرفتن ربا در بین خودشان حرام و نسبت به دیگران حلال گشت، چرا که آنان رابطه برادری نسبت به دیگر انسانها احساس نمی کنند ! سخن خدا « وَ یَقُولُونَ عَلىَ اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ»،در واقع پاسخ به آنها و تکذیب پندار آنان است که قائل هستند که نسبت به امیین بر آنها حرجی نیست. خداوند متعال هرگز چنین حق تصرفی را در نظر نگرفته و عقل سلیم هم تأئید نمی کند، اصول اخلاقی شرافتمندانه باید بدونِ هیچ تمایزی،نسبت به همه یکسان اجرا گردد.نبی اکرم۶بیان فرمودند که امانت فرد نیکوکار و انسان نابکار باید ادا شود.]^[۳۳۵] ابن جریر از سعیدبن جبیر نقل کرد که[ وی سبب نزول آیه« وَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ» را این طور گفت: رسول خدا۶فرمود: تمام امور دشمنان خدا،در جاهلیت از نظر من مردود است؛ مگر این مطلب که امانت را نسبت به نیکوکار و نابکار باید ادا شود.]^[۳۳۶] خداوند با جمله دیگری دروغ آنان را تأکید و تکذیب می کند«بَلىَ مَنْ أَوْفىَ‏ بِعَهْدِهِ» و«بَلىَ» حرف اثبات، در اثبات آنچه یهودیان در گفته ی خود نفی کردند، می باشد « لَیْسَ عَلَیْنَا فىِ الْأُمِّیِّنَ سَبِیلٌ»، یعنی ای یهودیان قضیه بر خلاف پندار شماست و حقیقت این است که با این عمل، شما نسبت به آنان مرتکب گناه می شوید و با حلال کردن اموال دیگران بدون داشتن حق به آن، گرفتار عذاب می گردید. به خدا و رسول۶ایمان بیاورید و به عهد خود با عرب و غیر عرب، وفادار باشید و توبه کنید. و خداوند در یک جمله به طور کلی حکم عادلانه را دلیل و حجت قرار می دهد: «بَلىَ مَنْ أَوْفىَ‏ بِعَهْدِهِ». محمّد عبده گوید:[ پاسخ داده شده به یهودیان، در واقع قاعده ای کلی از قواعد دین محسوب می شود. اینکه وفای به عهد و پرهیز از سایر معاصی، بنده ای را به خدا نزدیک می کند و شایسته ی محبت خدا می نماید، نه اینکه منسوب به کدام امت است. . . از همین قاعده، اشتباه یهودیان و پندار باطل آنان فهمیده می شود و در واقع کنایه از این است که افرادی که چنین گمانی دارند، اهل تقوا نمی باشند. این امر یکی از ارکان اساسی هر دینِ استوار، محسوب می شود.]^[۳۳۷]
ب)نکات آیات جهت ایجاد الگو
۱- یهودیان با بهانه ی بر ما نسبت به امیین حرجی نیست، در امانت خیانت می کنند و با این گفته ی خود به خدا دروغ می بندند در حالی که به دروغ خویش آگاهند. تورات به هیچ وجه دستوری مبنی بر حلال نمودن مال امیین و خیانت به آنان ندارد، بلکه تورات دستور می دهد که در ادای امانت به صاحبش، به طور شایسته رفتار شود و خداوند متعال هرگز چنین حق تصرفی را در نظر نگرفته و عقل سلیم هم آن را تأئید نمی کند.
۲- اصول اخلاقی شرافتمندانه باید بدونِ هیچ تمایزی، نسبت به همه ی انسانها یکسان اجرا گردد.
۳- تورات ربا را مطلقاً حرام کرده است.^[۳۳۸]
۴- مراد از ذکر عمل یهود برای پیامبر۶:تحذیر و هشدار به مؤمنانی است که چنین کسانی را امین اموال خود قرار می دهند تا نسبت به فریب آنان بیم داشته باشند
آنچه بر این اساس می تواند الگو قرار گیرد این است که محبت خداوند نسبت به بنده، با دو امر حاصل می شود: