• انفاق کردن به قدر وسع بر خادمان آستانه شریفه.

• سزاوار است که خدام از اهل خیر و صلاح و صاحب دین و مروت باشند و آن چه را از زائران مى­بینند، تحمل نمایند و خشم خود را بر ایشان فرو نشانند و بر آن ها تندى و درشتى ننمایند و بر رفع حوایج محتاجین اقدام و زائرین را راهنمایى کنند.

• انفاق و احسان بر فقرا، مجاورین و مساکین شهرى که امام علیه السلام در آن مدفون است؛خصوصاً سادات و اهل علم.

• از جمله آداب، تعجیل کردن در بیرون رفتن از حرم است؛ در وقتى که حظ و بهره خود را از زیارت درک کرد تا براى رجوع بعدى شوق بیشترى داشته باشد.

• سزاوار است وقتى که زوار بسیار است، کسانى که جلوتر هستند و به ضریح چسبیده اند، زیارت را کوتاه نمایند و زودتر بیرون روند تا دیگر زائران هم به قرب ضریح فایز گردند.

۴-۴- بخش چهارم: مشاغل
با توجه به این که شغل اکثریت مردم رفسنجان کشاورزی می باشد، اقتصاد این شهر  به طور مستقیم با کشاورزی آن در ارتباط است. لذا مشکلات بخش کشاورزی موجب بروز مشکلات اقتصادی در این شهر گردیده است اهم مشکلاتی که در خصوص این بخش می توان بر شمرد عبارتند از:
۱- تک محصولی بودن
۲- بحث خرده مالکی اندک بودن منابع زمین- آب سرمایه
۳- شرایط جوی (خشکسالی و سرمازدگی وگرمازدگی)
۴- کمبود آب و تحلیل سفره های آب زیرزمینی
۵-بحث فروش محصول و کسادی بازار
۶-بالا بودن هزینه­ های تولید (کارگر؛ کود؛ سم)
حال باید جهت رفع مشکلات موجود راه حل وچاره­ای اندیشیده شود که ذیلاً به آن میپردازیم:
۱- تک محصولی بودن مشکلی است که سال هاست گریبانگیر این شهرستان بوده. به گفته کارشناسان با توجه به کمبود آب در این منطقه احداث صنایعی که نیاز به آب زیادی جهت بهره برداری دارند عملاً غیر ممکن می باشد لذا ما باید به فکر احداث صنایعی باشیم که در آن آب کاربرد زیادی نداشته باشد، در این زمینه می توانیم به صنایع جنبی مربوط به پسته نیز بپردازیم، از قبیل صنایع بسته بندی فرآوری و استحصال.
۲- خرده مالکی باعث کاهش راندمان تولید و به صرفه نبودن آن می­ شود. این مشکل را می­توان از طریق تشکیل تعاونی­ها حل نمود. البته ما تاکنون تعاونی­های زیادی تشکیل داده­ایم و باید به فکر فعال کردن آن­ها و تغییر روند کاری آن­ها تعاونی­های تشکیل شده باید به گونه ­ای تعریف شود که سرمایه اعضا را در بخش­های دیگر به جریان بیندازد و موجب اشتغال در سایر بخش­­ها گردد، با این رویکرد موجب افزایش سرمایه وفعال شدن اقتصاد می­گردد.
۳-در سال­های اخیر بخش کشاورزی در زمینه شرایط جوی با مشکلات عدیده­ای روبرو شده است؛ این مشکل را می­توان با بیمه نمودن باغات حل نمود. البته در این زمینه باید دولت حمایت بیشتری در زمینه تقویت بنیه مالی صندوق­های بیمه بنماید تا بتوانند تعهدات خود رابالا­تر برده و سطح خدمات خود را افزایش دهند، باید در زمینه شناساندن عملکرد این صندوق­ها به کشاورزان نیز فعالیت بیشتری نمود.
۳- کمبود آب مشکل بسیار بزرگی است که اگر به آن به صورت جدی اندیشیده نشود در آینده­ای نزدیک به بحران بزرگی تبدیل خواهد شد. این مشکل را می­توان از طریق انتقال آب از سایر مناطق به شهرستان رفسنجان حل نمود که مستلزم همت بلندی از جانب دولت و مردم می­باشد. البته قبل از آن باید به فکر راه حل­هایی بود که زمان کمتری می­برد مانند تغییر شیوه ­های آبیاری احداث فاضلاب و استفاده از آب تصفیه شده آن نیز می ­تواند گوشه ­ای از این مشکل را پوشش دهد.
۴- فروش محصول یکی از دغدغه­ های اصلی کشاورزان می­باشد، این مشکل را می­توان از طریق قطع دست دلال­ها از بازار پسته اصلاح ساختار وسیستم­های قیمت گذاری شرکت­های موجود رفع موانع صادرات پسته حل نمود، البته رفع این مشکل مستلزم تغییرات کلی در سیستم­های موجود می­باشد و این امر میسر نمی­ شود، مگر با دخالت کارشناسان خبره در این زمینه.
۵- قسمتی از هزینه­ های تولید را می­توان از طریق تشکیل تعاونی­های فعال و اصلاح سیستم تعاونی­های موجود حل نمود، یکی از راهکارهایی که می ­تواند به این بخش کمک کند منافع مشترک می­باشد. باید سیستم تعاونی­ها به گونه ­ای برنامه ریزی شود که با اعضای آن دارای منافع مشترک باشند، قسمت اعظم مشکل هزینه­ های تولید برمی­گردد به موارد ذکر شده در بالا، که اگر آن­ها حل شود خود به خود رفع خواهد شد.
۴-۴-۱- دامپروری و عشایر
تک محصولی شدن کشاورزی در روستاهای رفسنجان، به دلیل گرایش کشاورزان به محصول پسته، دامپروری در روستاهای این شهرستان در حال فراموش شدن است، در صورتی که در گذشته یکی از مشاغل مردم رفسنجان دامپروری بوده و از رونق خوبی برخوردار بوده است و اکثر مردم به دامپروری و نگهداری گوسفند، گاو، مرغ و … می پرداختند و محصولاتی مانند شیر، ماست، پنیر، کشک، دوغ، گوشت و نظایر آن ها را تولید می­کردند.
به دلیل محصولی شدن اقتصاد کشاورزی در شهرستان رفسنجان متأسفانه اکثر روستانشینان و کشاورزان رفسنجانی به دلیل نگاه تک بعدی به کاشت پسته هیچ توجهی به دامپروری ندارند. درحالی که در اکثر روستاهای کشور پرورش و نگهداری دام رواج دارد، دام عامل مزاحم برای روستاییان رفسنجانی است. به دلیل عدم کشت علوفه در رفسنجان، معدود دامداران این شهرستان برای تأمین علوفه مورد نیاز نیز با مشکل روبرو هستند. اکثر علوفه مورد نیاز دامدارن علف های هرز باغ­های پسته است و بخش دیگری نیز از شهرستان­های بردسیر، شهربابک و ترکمن صحرا تأمین می­ شود؛ از طرف دیگر به دلیل پایین بودن قیمت شیر نسبت به هزینه­ها فشار زیادی بر دامدارن وارد می­ شود. گرانی علوفه و خشکسالی موجب شده است علاوه بر عدم استقبال روستاییان به نگهداری دام برخی دامدارن رفسنجانی نیز اقدام به فروش دام­های خود نمایند. هم اکنون در این شهرستان ۱۲ هزار رأس گاو و گوساله وجود دارد که سالانه ۵۰ تن گوشت تولید می­ کنند که صرف مصرف شهر رفسنجان می­ شود.

۴-۴-۲- کشاورزی
بخش کشاورزی در هر کشور و جامعه­ای از اهمیت فراوان برخوردار بوده است و اهمیت آن در مناطقی که شرایط مساعد جغرافیایی و آب و هوایی وجود دارد بسیار پر رنگ تر می­باشد. اغلب کشورهای پیشرفته صنعتی امروزه پس انداز لازم در زمینه سرمایه گذاری در بخش صنعت را از بخش کشاورزی تأمین کرده ­اند. علاوه بر این یکی از پایه­ های استقلال اقتصادی جامعه، رسیدن به خودکفایی در زمینه تولیدات کشاورزی است.
تحقیق و بررسی­های انجام شده در استان کرمان نشان داده است که این استان به دلیل آب و هوای متنوع خود آمادگی کشت انواع محصولات کشاورزی را دارد. به طوری که حدود ۱۷۰ هزار هکتار از ۳۵۰ هزار هکتار سطح کل اراضی زیر کشت این استان به کاشت درختان مختلف اختصاص داشته و متجاوز از ۷۵ درصد از باغات آن زیرکشت پسته قرار دارد.
شهرستان رفسنجان به واسطه خاک مرغوب و اقلیم مناسب بخش عمده­ای از تولید محصول پسته استان را به خود اختصاص داده است و در حدود ۹۵ درصد اقتصاد رفسنجان به محصول پسته این شهر متکی است.
سطح زیر کشت و میزان تولید پسته در شهرستان رفسنجان

ردیف
سال
نهال
بارور(هکتار)
میزان تولید(تن)

۱
۱۳۶۵
۱۲۱۷۶
۶۱۷۸۰
۵۵۶۰۲

۲
۱۳۶۶
۱۱۷۷۶
۶۳۲۸۰
۶۳۹۱۳

در مرحله بلوغ شرکت‌ها فروش باثبات و متعادلی را تجربه نموده، نیاز به وجوه نقد در اکثر موارد از طریق منابع داخلی تأمین می‌شود. اندازه دارایی‌های این شرکت‌ها نیز به‌تناسب بیش‌ازاندازه شرکت‌های در مرحله رشد بوده، نسبت سود تقسیمی نیز در این شرکت‌ها معمولاً بین ۵۰% و ۱۰۰% در نوسان است. به دلیل وفور نقدینگی و کاهش اتکا به سیاست تأمین منابع مالی از خارج، معمولاً نرخ بازده داخلی در این شرکت‌ها معادل یا بیش از نرخ تأمین مالی است؛ به عبارتی رابطه (IRR≥K) برقرار است (دهدار، ۱۳۸۶، ۹۶).
پایان مرحله رشد، غالباً باحالت وجود برخی از رقابت‌های قیمتی تهاجمی در بین رقبایی که دارای ظرفیت اضافی قابل‌ملاحظه‌ای هستند، به دلیل تحقق نیافتن رشد فروش پیش‌بینی‌شده صنعت، نشان داده می‌شود. زمانی که این صنعت باثبات شد، مرحله فروش بالا اما نسبتاً باثبات دارای حاشیه سود معقول شروع می‌شود. به‌طور واضح سطح ریسک تجاری کاهش می‌یابد، چون دوباره مرحله دیگری از توسعه به‌طور موفقیت‌آمیز در این مرحله کامل می‌شود؛ این شرکت باید به مرحله بلوغ، با سهم بازار نسبتاً خوب در نتیجه سرمایه‌گذاری انجام‌شده در بازاریابی در طول مرحله رشد وارد شود. ریسک‌های تجاری مهم باقیمانده، به طول این مرحله بلوغ و اینکه آیا شرکت می‌تواند سهم بازار قوی خود را بر یک‌پایه جذاب مالی در طول این دوره نگه دارد، مربوط می‌شود.
این تأکید استراتژیک اکنون به نگه‌داشتن سهم بازار و افزایش کارایی که می‌تواند مدیریت انتقال از مرحله رشد و بلوغ را بسیار مشکل کند، تغییر کرده است. بااین‌حال کاهش ریسک تجاری قادر می‌سازد که ریسک مالی با شروع تأمین مالی از طریق وام، افزایش یابد. این کار اکنون عملی است چون جریانات نقدی خالص به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای مثبت شده است که قادر می‌سازد هم بهره بدهی و هم اصل آن با پرداخت شود. جریانات نقدی مثبت و توانایی استفاده از تأمین مالی از طریق وام برای نیازهای سرمایه‌گذاری مجدد نیز برای سهامداران مهم است، چون این‌ها به شرکت اجازه می‌دهد تا سود بالاتری را تقسیم کند؛ بنابراین نسبت سود تقسیمی افزایش می‌یابد، چون EPS فعلی بالا، پرداخت‌های قطعی سود نقدی را به‌صورت قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد. این افزایش بازده سود تقسیمی ضروری است، چون چشم‌انداز رشد آتی کسب‌وکارها در این مرحله بسیار پایین‌تر از مراحل اولیه می‌باشد. این چشم‌انداز پایین رشد در نسبت P/E پایین منعکس‌شده است بنابراین سهام دارای نرخ‌گذاری پایین‌تری توسط بازار می‌باشد، اما این موضوع ضرورتاً منجر به کاهش قیمت سهام نمی‌شود. سود هر سهم باید بالا بوده و به‌صورت جزئی افزایش یابد به‌طوری‌که، به دلیل سودهای حاصل از کارایی EPS بالا بتواند کاهش ضریب P/E را جبران نماید.

نتیجه خالص باید قیمت‌های باثبات‌تر سهام باشد، چون بیشتر بازده مورد انتظار سهامداران در حال حاضر از طریق بازده سود تقسیمی و نه سودهای سرمایه‌ای که مراحل قبلی را تحت تأثیر قرار داده، ایجاد می‌شود. استراتژی‌های مالی این مرحله به شرح جدول زیر می‌باشد:

جدول ۲-۳: پارامترها و استراتژی مالی در مرحله بلوغ

در یمن کتابخانه‌های معتبری وجود دارد که معروف‌ترین آنها کتابخانه مسجد جامع صنعاا است که دارای بیش از ۱۰۰۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی می‌‌باشد، این کتابخانه در سال ۱۹۲۵م تأسیس گردیده است. در کتابخانه‌های یمن کتب خطی زیادی در موضوعات معارف اسلامی بویژه فرقه زیدیه اسماعیلیه موجود است. از دیگر کتابخانه‌های مشهور، کتابخانه «شرقیه» است که در شهر قدیمی صنعا و جنب مسجد جامع‌الکبیر قرار دارد که دارای کتب خطی و گرانبهایی است.^[۳۶]
فصل دوم:
سیر زندگی عبدالله بردونی
۱- سیر زندگی شاعر
۱-۱٫ نام و نسب و تولد
«عبدالله بن صالح بن عبدالله بن حسن» معروف به«بردونی» در یکی از روستاهای یمن به نام«بردون»، از قبیله«بنی حسن»، در ناحیه«الحداء» واقع در شرق شهر«ذمار»^[۳۷]، در سال ۱۹۲۹ م به دنیا آمد^[۳۸]. این روستا به شور و اشتیاق در عصر‌ها و سحر‌های سحرآمیزش مشهور است. وی در آنجا متولد شد و دوران کودکی را در آغوش گرم خانواده سپری کرد.^[۳۹] زمان تولدش همزمان با حادثه بمباران شمال یمن، توسط هواپیماهای بریتانیا بود. مادرش«نخله» زنی با هوش و پاکدامن از خانواده‌ای معروف بود او زنی شجاع بود که علاوه بر انجام امور منزل به همراه قبیله‌اش دوشادوش مردان در درگیری‌های به وجود آمده شرکت می‌کرد. آنچنان که گفته شد عبدالله بردونی در دامان مادری دلیر و سخت‌گیر پرورش یافت^[۴۰].
بردونی در اثر بیماری‌ آبله که در آن زمان در بسیاری از مناطق جهان به ویژه سرزمین‌های عربی شایع بود، در سن پنج سالگی بینایی خود را ازدست داد. همانگونه که عبدالرزاق بصیر در کویت، و محمدمهدی بصیر در عراق و بسیاری از شخصیت‌های مشهور دیگر بینایی خود را بر اثر ابتلا به این بیماری از دست دادند^[۴۱]. و آثار این بیماری تا آخر عمر بر روی چهره ‌شاعر باقی ماند^[۴۲]. کوری مصیبت بزرگی در خانواده شاعر به حساب می‌آمد چرا که روستایش به مردان سالم و قوی نیازمند بود، مردانی که توانایی نبرد و صیانت از قبیله خود را داشته باشند^[۴۳]. بردونی القاب بسیاری را که به او نسبت داده می‌شد از جمله بصیر را نپذیرفت و تنها به لقب بردونی برگرفته از نام زادگاهش بسنده نمود.
۱-۲٫ بردونی و نابینایی
نابینایی همچون اشعار شاعر همراه و همدم سال‌های طولانی عمر شاعر شد به گونه ای که وی با نابینایی خود آن‌چنان سازگار شد از دیدن می ترسید.
«بردونی» با نابینایی کنار آمد و عادت را به جای رنج جایگزین آن کرد؛ تا جایی که اوگفته است: «گمان نمی کنم از کوری رنج ببرم، زیرا از یک طرف آن را با شعر عوض کرده‌ام و از طرف دیگر حواس جزء ویژگی‌های بشری نیستند، چون حس بویایی موش و حس بینایی کلاغ از انسان قوی ‌تر است. انسان و حیوان در حواس و غرایز و نواقص جسمانی با یکدیگر مشترک‌اند. چه بسا ندیدن، از من فیلسوفی بزرگ به وجود آورد. همانگونه که نقص شنوایی، باعث شد که بتهوون بزرگترین موسیقی دان جهان شود و نقص بینایی در وجود ابوالعلاء معری دروازه‌های بصیرت و دانایی را گشود چرا که شنیدن با گوش‌ها و دیدن با چشم‌ها، امری است عادی. اما دیدن با قلب و استعداد‌های عقلی و بینش یک ویژگی منحصر به فرد است و نابینایی، یک دوست و همراه برای من شده و با نفس و روانم بیشتر از شعر مأنوس گشته است»^[۴۴].

نا بینایی نه تنها به بردونی حکمت بخشید؛ بلکه به او قدرت، صبر، انس و الفت و سازگاری با اشیاء را آموخت. نابینایی شاعر وی را نومید و دلسرد نکرد، آن‌چنان که حتی حاضر نبود با وجود ایمان به نعمت بینایی، شعرش را با آن عوض کند^[۴۵].
۱-۳٫ شیوه یادگیری
چون شاعر از دوران کودکی نابینا شده، همه خواندن‌هایش از طریق گوش کردن بود؛ از شناخت حروف تا ادای آنها^[۴۶]. «بردونی» حروف را بدون نوشتن حفظ کرد، زیرا نظام آموزشی بر پایه یادگیری و تلقین و خواندن حروف به صورت آواز و تکرار استوار بود^[۴۷]. او در این مورد گفته است: «کتابت قرآن و ترتیل را به طور کامل فراگرفتم، و پس از آن علوم دیگر از جمله: قرآن و لغت و صرف و نحو و پس از پایان این مرحله علم کلام و فلسفه قدیم را از فیلسوفان بزرگ عرب (ابن سینا، فارابی، ابن رشد، اخوان الصفا، ابن ماجه و ابن طفیل یادگرفتم)» ^[۴۸].
در این قسمت از سخن شاعر تعصب وی در نسبت دادن فیلسوفان بزرگ ایران زمین از جمله شیخ الرئیس ابوعلی سینا و ابونصر فارابی به عرب تبار بودن قابل ذکر است چه بسا این تعصب و قومیت گرایی ریشه در نابینایی و عقده‌های روحی روانی دوران کودکی شاعرداشته باشد .
او تمام این مراحل را از طریق گوش دادن انجام می‌داده و شنیدن را اولین حس برای خود قرار داده بود.
۱-۴٫ دوران کودکی
«بردونی» در این دوره توانست یک سوم قرآن را حفظ کند و قبل از اینکه به سن هشت سالگی برسد به شهر «ذمار» رفت. او در این شهر به مدرسه «الشعبیه» رفت در آنجا حفظ و تجوید قرآن را به پایان رساند. سپس برای ادامه تحصیلات دوره راهنمایی به مدرسه«الشمسیه» رفت؛ در آنجا تنها و غریب بود و طعم فقر و غربت را چشید تا جایی که نمی توانست از عهده تأمین مخارجش برآید..
شاعر درباره آن روزها می‌گوید: «هنگامی که وارد این مدرسه شدم احساس کردم که وارد غربت جدیدی شده‌ام. به یاد دارم که در مدرسه «الشعبیه» حدود یک ماه را با گرسنگی شدید سپری کردم؛ تا اینکه فقیه آن مکتب خانه روزی چند ساعت به من کار داد تا به واسطه آن لقمه نانی بدست آورم و خود را از این گرسنگی کشنده نجات دهم^[۴۹]» خاطرات دوران کودکی شاعر پژواکی از یأس و ناامیدی را در اذهان تداعی می‌کند گویی نا امیدی و بدبختی جزئی از وجود وی گشته، زیرا در هر خانه‌ای فقر و محرومیت مأوا گزیند، انسان‌هایی با ویژگی‌های منحصر به فرد را پرروش خواهد داد گویی این ویژگی‌ها بر آنها مقدر شده تصاویری تیره و تار همواره همراه آنان خواهد بود ـ آنگونه این خاطرات تلخ بر خیال حساس شاعر نقش بسته بود گویا این خاطرات آغاز همیشگی لحظه‌‌های شاعر بودند.^[۵۰]
۱-۵٫ آغاز جوانی «عبد الله بردونی»
جوانی شاعر همزمان با تحصیلاتش در مدرسه «الشمسیه» بود و وی در آنجا قرآن، حدیث، فقه، لغت و بدیع را آموخت؛ این دوره همزمان با آغاز علاقه‌اش به شعر بوده است^[۵۱]. او در این دوره از زندگیی اش به ادبیات علاقه‌مند شد؛ هر کتاب ادبی که مقابلش قرار می‌گرفت، می‌خواند^[۵۲].
عبد العزیز مقالح در مورد «عبد الله بردونی» نقل کرده است که: «در این دوره بردونی برای گذراندن امور زندگی به شغل‌های مختلفی روی آورد، وکالت دادگستری یکی از آن‌ها بود؛ او به طور اتفاقی، دفاع از زنان مطلقه که حق و حقوقشان را در ارث از دست داده بودند به عهده گرفت؛ تا اینکه به حامی زنان مطلقه لقب یافت و این به معنی دفاع از حقوق زنان مطلقه نبود، همانگونه که خود گفته، تنها دلیلش این بود که کسی جز آنها مرا به وکالت انتخاب نمی کرد و در این کار شبیه به مهلهل شده بود، البته گاهی اوقات نیز مردان وی را به وکالت بر می‌گرفتند، اما زنان اولین کسانی بودند که او را به وکالت خود برگزیدند^[۵۳].
۱-۶٫ خصوصیات اخلاقی
«بردونی» مردی خوش رو و بخشنده بود و بدون توجه به اختلاف طبقاتی افراد، همه قشر از اشخاص را در خانه‌اش می‌پذیرفت؛ او بسان ابر و باران و ماه و خورشید بی‌منت می‌بخشید. در انجام کارهایش به دیگران متکی نبود سکوتش رمز آرامش بی‌پایانش بود. به نظم در کارهای روزانه، جدیت و دقت در نظام زندگی‌اش زبان زد بود.^[۵۴] به مردم عشق می‌ورزید و در مقابل آنان تواضع به خرج می‌داد. هر کاری را با جدیت انجام می‌داد. علاوه بر فرهنگ شعری والا و آشنای اش با میراث گذشتگان به ادبیات عامیانه مردم شهر و دیارش گرایش داشت.^[۵۵]
۱-۶-۱٫ بدبینی
بدبینی شاعر بر خوش بینی اش غلبه دارد؛ چه بسا این خصوصیت به سبب حالات روحی اش بوده است، که مراحل مختلف زندگی شاعر را تحت شعاع قرار داده یا این که آن چه را دوست می‌داشت و آرزوی دست یافتن به آن را داشت به دست نیاورده بود.^[۵۶]
«بردونی» با وجود ازدواج‌های مکرر بچه‌دار نشد. اگر او صاحب فرزندی می‌شد و او را آنگونه که می‌خواست، تربیت می‌کرد و آن بچه نام پدر را زنده می‌کرد ، او به آرزویش می‌رسید. او می‌خواست با داشتن فرزند همه رنج‌های خود را جبران کند و به لذت واقعی برسد.^[۵۷]
علاوه بر غم و اندوه خود، آرزو می‌کرد که یمن به عظمت و شکوه گذشته برگردد؛ آن گونه که در اعصار گذشته، مظهر تمدن و رفاه و برکت بود و به مثابه یک راهنما و چراغ برای جهانیان بوده است. یمن بر گردن تاریخ حق دارد، اما او می‌بیند کشورش از حرکت به سوی پیشرفت عقب‌مانده است و دیگر با ملل جهان در ارتباط نیست و در زیر گام‌های ظلم و استبداد به سستی گراییده است؛ اینجاست که شاعر ما امید می‌شود و آرزوی مرگ می‌کند، زیرا او با این کار چیزی را از دست نمی‌دهد، بلکه به نظرش به آرامش و آسایش جاودانه می‌رسد و چه بسا دردها و رنج‌های کشورش را نخواهد دید^[۵۸].
:«دنیای من با همه چیز فرق دارد، زیرا جهان و زمانه‌ام هر دو غریب و شگفت‌اند. او همچنین معتقد است که فرزند زمانه‌اش نیست و در ادامه گفته است که پایان شب زنده‌داری، مستی است؛ زیرا کسی که برای دوستانش مرثیه یا آواز بخواند، بیدار خواهد ماند.».

شاعر معتقد است، که فرزند زمانه‌اش نیست، همچنین ایمان دارد که در لحظه و زمان اشتباه، به دنیا آمده است؛ به نظر او اگر غیر این بود، باید ماهیت امور در ذات وی تغییر می‌کرد.
۱-۷٫ فلسفه مرگ وی
«بردونی» زمانی که به بیماری آبله دچار شده بود، چندین بار خودش را در مقابل مرگ دیده بود، در حالی که پنج سال بیشتر نداشت، مرگ را فراروی خود دید، راه می‌رفت و آثار سرگردانی در راه‌ها و خیابان‌های صنعاء بر چهره‌اش نمایان بود و متوجه نبود که پاهایش بر روی چه چیز گام می‌نهند؛ در زندان دو بار با مرگ مقابله کرد، چنان‌که به هنگام بیماری نیز با مرگ مقابله کرده بود. در مقابله با مرگ به شیوه شاعری که از وجود دنیوی و اخروی ناتوان و عاجز شده بود رفتار می‌کرد:
«ای مرگ! لحظه‌ای مهلت ده تاقصیده ام به اتمام برسد پس از آن بیاو جان مرابگیر.هر شاخه ای مزه و طعم مخصوص به خود دارد مانند زیبا رویان که هر کدام با دیگری فرق دارند. ای مرگ! چگونه است حال کسانی که قبل از من با آنها دیدار کردی؟، گفته شده که تو در گرفتن جان سعد یحیی و عمل به وعده‌هایش عجله کرده ای، و چگونه است حال آن کسی که در کودکی او را چیدی (کشتی) ؟حال آنکه در دوران کودکی آرزوها فراوان است. ای مرگ من! چه کسی آرزوها را می‌میراند مانند نیرو و قدرتی است که شدید‌ترین و تند‌ترین ها را می‌بلعد»

۱۳٫۸۰ %

-۳٫۵۰ %

۲۰۰۶

۱۴٫۲۰ %

۲٫۹۰ %

۲۰۰۷

۱۳٫۹۰ %

-۲٫۱۱ %

۲۰۰۸

۱۴٫۱۰ %

۱٫۴۴ %

۲۰۰۹

۱۴٫۱۰ %

۰٫۰۰ %

۲۰۱۰

۱۳٫۳۰ %

-۵٫۶۷ %

از سوی دیگر، همانطور که در نمودار شماره یک مشاهده می شود، نرخ بیکاری در این کشور رو به کاهش داشته و سیاست های اقتصادی اتخاذ شده اثرات مثبتی بر کاهش بیکاری در این کشور گذاشته بودند. آنطور که از سیاست های رئیس جمهور ناکام تونس بر می آید، وی با اتخاذ سیاست های باز اقتصادی و رجوع به سیاست های پیشنهادی نهادهای بین المللی اقتصادی توانسته بود به موفقیت های اقتصادی گوناگونی از جمله در عرصه کاهش بیکاری دست یابد. بنابراین هرچند که بیکاری یکی از معضلات مهم مردم تونس به شمار می رفته است اما شدت آن در حدی به نظر نمی رسد که بتواند موجبات نارضایتی گسترده و دامنه دار مردمان این کشور را بوجود آورده باشد. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)

نمودار شماره یک : نرخ بیکاری
۵-۴- شاخص های اقتصادی تونس
تونس کشوری است با اقتصادی متنوع و دارای بخش های قدرتمند کشاورزی، معدن، توریسم و صنعت. کنترل دولت بر اقتصاد در این کشور هرچند هنوز زیاد است اما در طول دهه گذشته با افزایش خصوصی سازی ها، ساده سازی ساختار مالیاتی و اجتناب دولت از افزایش بدهی های خود، به تدریج این کنترل ها رو به کاهش نهاده است. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
۶-۴- تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی
تولید ناخلاص داخلی(GDP) تونس با شاخص برابری قدرت خرید در سال ۲۰۱۰ برابر ۱۰۰ میلیارد دلار و با احتساب شاخص های اسمی برابر ۴۴ میلیارد دلار بوده است. این ارقام، تولید ناخالص داخلی سرانه ای برابر ۹۵۰۰ دلار با شاخص برابری قدرت خرید و حدود ۴۰۰۰ دلار با شاخص های اسمی را به دست می دهد. این ارقام جایگاه تونس را در میانه جدول ۲۳۰ کشوری به عنوان ۱۱۴ امین کشور تثبت کرده است. بنابراین این رقم تولید ناخالص سرانه، رقمی در حد متوسط جهانی ارزیابی می شود. این رقم، تونس را پایین تر از کشورهایی نظیر آفریقای جنوبی(۱۰ هزار دلار)، برزیل(۱۰ هزار دلار)، ایران(۱۱هزار دلار)، ترکیه(۱۲ هزار دلار) و بالاتر از کشورهایی نظیر پرو(۹۲۰۰ دلار)، تایلند(۸۷۰۰ دلار)، الجزایر(۷۴۰۰ دلار)، چین(۷۴۰۰ دلار)، مصر(۶۲۰۰ دلار)، سوریه(۴۸۰۰ دلار)، اندونزی(۴۳۰۰ دلار) و همچنین بالاتر از بسیاری از کشورهای آفریقایی نشان می دهد.همانطور که در نمودارهای  شماره ۲ و ۳ مشاهده می شود، پس از روی کار آمدن بن علی در ۱۹۸۷؛ رشد تولید ناخالص سرانه تونس به طرز چشمگیری افزایش یافته است، در شکل شماره ۳، بوضوح مشخص است در حالی که تولید ناخالص سرانه تونس قبل از ۱۹۸۷ روندی کند داشته است که این به معنی فقیرتر شدن هرچه بیشتر مردم این کشور است، پس از ۱۹۸۷ و روی کار آمدن بن علی، رشد اقتصادی این کشور شیب تندی به خود گرفت و با سرعت بسیار بالاتری افزایش یافت(نمودار شماره۲) و تولید ناخالص سرانه نیز به تبع به طرز چشمگیری روند افزایشی به خود گرفت. بطوری که در ۲۴ سال زمامداری بن علی، تولید ناخالص داخلی تونس به حدود ۴ برابر دوران قبل از وی رسید. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
نمودار شماره۲- رشد اقتصادی قبل و بعد از بن علی
نمودار شماره۳- تولید ناخالص داخلی تونس قبل و بعد از بن علی
۷-۴- فقر
همانطور که در نمودار شماره ۴ ملاحظه می شود،  جمعیت زیر خط فقر تونس در سال ۲۰۱۰ به کمتر از ۴ درصد از کل جمعیت این کشور رسیده است که عددی مطلوب و مناسب است. یعنی بر طبق شاخص های جهانی، تنها کمتر از ۴ درصد مردم این کشور فقیر محسوب می شوند که در میان کشورهای عربی و مسلمان و نیز کشورهای در حال توسعه رقمی بسیار خوب ارزیابی می شود. جالب است بدانید که این رقم برای همسایگان تونس یعنی الجزایر و لیبی به ترتیب برابر ۲۰ و ۷ درصد ارزیابی شده است. همچنین این رقم برای کشورهای در حال توسعه برزیل و ترکیه به ترتیب برابر با ۳۰ و ۲۰ درصد در سال ۲۰۰۹ ارزیابی شده است. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
نمودار شماره ۴- درصد جمعیت زیر خط فقر در تونس ۲۰۰۰-۲۰۱۰
۸-۴- نرخ تورم
نرخ تورم تونس بر اساس برآوردهای CIA Fact Book برابر با ۴٫۵ درصد بوده است که بازهم این کشور را در میانه کشورهای جهان از نظر این شاخص اقتصادی قرار می دهد. البته این نرخ تورم برای اقتصادی که حدود ۴ درصد در سال ۲۰۱۰ رشد داشته است، نرخ تورم ایده آلی محسوب می شود. به عبارت دیگر برای اقتصاد در حال رشدی همانند تونس، نرخ تورم یک رقمی یک دستاورد است.(این روند موفقیت آمیز در کشورهای ترکیه و برزیل هم مشاهده می شود.)
اگر نگاهی به نمودار شماره ۵ بیندازید، مشاهده می شود که از هنگام زمامداری بن علی در تونس، روند نرخ تورم نزولی بوده است. این در حالی است که قبل از آن نرخ تورم، روندی صعودی به خود گرفته بود. بنابراین شواهد می توان گفت دولت بن علی در زمینه کاهش نرخ تورم هم موفق عمل کرده است. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
۹-۴- نابرابری های اقتصادی
ضریب جینی که نشان دهنده چگونگی توزیع درآمد در اقتصاد یک کشور است  برای تونس در سال ۲۰۱۰ برابر با ۴۰ درصد بوده است که این کشور را تقریبا در حد بالایی کشورهای میانه جدول ضریب جینی قرار داده است. اگر بخواهیم تونس را در این شاخص با دیگر کشورهای همسان مقایسه کنیم، باید به ضریب جینی در کشورهای برزیل(۵۶درصد)، شیلی(۵۴ درصد)، مالزی(۴۶ درصد)، آمریکا(۴۵ درصد)، ایران(۴۴درصد)، چین(۴۱ درصد)، ونزوئلا و ترکیه(مشترکا ۴۱ درصد) و الجزایر(۳۵ درصد) مقایسه کرد. همانطور که پیداست، ضریب جینی تونس با توجه به درآمد سرانه اش در سطح نسبتا مناسبی قرار دارد. خصوصا این که این ضریب از ۹ سال گذشته روند کاهشی داشته و نشان از عزم دولت بن علی برای کاهش اختلافات درآمدی دارد. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
۱۰-۴- شاخص فساد
به عکس اخباری که مبنی بر فساد گسترده دولتی در تونس منتشر شده و مدام توسط خبرگزاری های جهانی بازگو می شود، این کشور در شاخص جهانی فساد  رتبه ۵۹ را در میان ۱۷۸ کشور داراست. رتبه ای که این کشور را بالاتر از بسیاری از کشورها از جمله کشورهای ایتالیا(رتبه۶۷)، برزیل و کوبا و رومانی(مشترکا رتبه ۶۹)، چین و یونان(مشترکا رتبه ۷۸)، مصر(رتبه ۹۸)، الجزایر(رتبه ۱۰۵)، سوریه(رتبه ۱۲۷) و بسیاری از دیگر کشورها قرار می دهد. .( صادق الحسینی ،۲۰۱۱)
۱۱-۴- سایر شاخص های اقتصادی و اجتماعی
تونس در شاخص سهولت فضای کسب و کار رتبه ۴۸ دنیا را دارد که این امر نشان از جایگاه نسبتا مطلوب این کشور در این شاخص دارد. همچنین این کشور حدود ۹۰ هزار بشکه نفت در روز تولید می کند که همه آن در داخل این کشور به مصرف می رسد. از سوی دیگر تونس دومین کشوری است که پس از ترکیه، با اتحادیه اروپا قرارداد تجارت آزاد امضا کرده و بیش از هشتاد درصد تولیدات صنعتی اش را به خارج از کشور صادر می کند. از دیگر سو، این کشور به لحاظ شاخص رقابت پذیری اقتصادی جهانی  در سال ۲۰۱۰-۲۰۱۱ رتبه ۳۲ جهانی را در میان ۱۳۹ کشور، کسب کرده است که رتبه ای درخور و مطلوب است. در همین زمینه، تونس در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، به لحاظ شاخص رقابت پذیری، مقام چهارم را دارد. این رتبه این کشور را حتی از بسیاری از کشورهای صنعتی بالاتر قرار می دهد.

میزان جدایی دماغه کمتری در رفتار ولتامتری حاصله با بهره گرفتن از اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید در مقایسه با گلوتارآلدهید مشاهده می‌شود
جریان خازنی کمتری در مورد سطح اصلاح شده با اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید در مقایسه با گلوتارآلدهید مشاهده گردید
نهایتا در رفتار ولتامتری حاصله با بهره گرفتن از اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید در مقایسه با گلوتارآلدهید شدت دماغه بیشتری دیده شد
به نظر می‌رسد اثرات مشاهده شده شامل کاهش پتانسیل دماغه‌ها و جدایی بین دماغه‌ها را می‌توان در تفاوت موجود در ساختار این دو اتصال دهنده دنبال کرد. بنزن دی‌آلدهید به دلیل دارا بودن ساختار رزونانسی می‌تواند انتقال الکترون موثرتری بین ترکیب فنوکسازین و سطح ایجاد کند. این امر در مورد گلوتارآلدهید با ساختار آلیفاتیک صادق نیست. به علاوه به دلیل حالت رزونانسی که در ساختار بنزن دی‌آلدهید وجود دارد این ترکیب توانایی خمیده شدن و اتصال مجدد به سطح از دیگر سر آلدهیدی خود را ندارد در حالی‌که در مورد ترکیب گلوتارآلدهید این احتمال وجود دارد که ملکول خمیده شده و از دو سر آلدهیدی خود به گروه‌های آمین موجود بر روی سطح متصل شود و سطح را بلوکه کند. این مساله باعث کاهش تعداد ملکول‌های فنوکسازینی می‌شود که توانایی اتصال به سطح را دارا می‌باشند و این امر به نوبه خود از شدت دماغه ولتامتری مشاهده شده کم می‌کند.
برای اطمینان از تاثیر مزدوج شدن و رزونانس در اثرات مشاهده شده از عامل کاهنده سدیم بور هیدرید استفاده شد. سدیم بور هیدرید یک عامل احیاء کننده است که از آن برای احیائ پیوندهای دوگانه‌ئ ایمینی به پیوندهای یگانه استفاده می شود. قرار دادن الکترود اصلاح شده با تیونین و با بهره گرفتن از اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید در محلول µM1/0 مولار سدیم بورهیدرید باعث می‌شود که پیوندهای C=N بین بنزن دی‌آلدهید با گروه آمینوفنیل سطح و تیونین (شکل ۳-۲ مرحله‌ی ۴) به پیوندهای C-N تبدیل شود. با این تغییر امکان رزونانس بین آمینوفنیل و بنزن دی‌آلدهید و بنزن دی‌آلدهید و تیونین از بین می‌رود. همان‌طور که در شکل(۳-۲۵) نشان داده شده است پس از احیای پیوندهای ایمینی از شدت دماغه‌ها کم و جدایی دماغه آندی و کاتدی بیشتر شده است.

با توجه به مطالعات صورت گرفته و نتایج حاصله به نظر می‌رسد ترکیب بنزن دی‌آلدهید اتصال دهنده بهتر و کارآمدتری نسبت به گلوتارآلدهید باشد. از این رو در ادامه کار از این اتصال دهنده برای اصلاح سطح الکترود و انجام مطالعات بعدی استفاده گردید.
۳-۱-۶- بررسی و مطالعه الکتروشیمیایی سطوح اصلاح شده با حدواسط‌های فنوکسازین
حدواسط‌های اکسایش-کاهشی رنگ‌های فنوکسازین با روش اصلاح مرحله به مرحله‌ی بیان شده در بخش اول و با بهره گرفتن از اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید به صورت کوالانسی بر روی سطح الکترود قرار گرفتند و رفتار الکتروشیمیایی این ترکیبات مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه مطالب مربوط به NB، TB و TH آورده می‌شود.
شکل ۳-۲۵- ولتاموگرام چرخه‌ای سطح اصلاح شده با ترکیب حدواسط تیونین با بهره گرفتن از اتصال دهنده بنزن دی‌آلدهید در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات در سرعت‌ روبش‌ ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه قبل و بعد از احیای پیوندهای ایمینی بین بنزن دی‌آلدهید و گروه آمینوفنیل و تیونین
۳-۱-۶-۱-۱- ایجاد سطح الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح شده حد واسط نیل بلو
با قرار دادن الکترود اصلاح شده با بنزن دی‌آلدهید در محلول نیل بلو با غلظت ۰/۱۰ گرم بر لیتر و با گذشت زمان ترکیب نیل بلو بر روی سطح الکترود قرار گرفت. اثر pH و زمان بر روی میزان پیشرفت این واکنش مطالعه شد و پیشرفت واکنش با بهره گرفتن از جریان دماغه نیل بلو تثبیت شده دنبال شد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه ۰/۲=pH و زمان واکنش ۲۴ ساعت بهترین شرایط برای ایجاد سطح اصلاح شده به‌دست آمد.
۳-۱-۶-۱-۲- بررسی رفتار الکتروشیمیایی الکترود اصلاح شده با لایه نیل بلو
در این کار برای بررسی رفتار الکتروشیمیایی الکترودهای اصلاح شده از روش ولتامتری چرخه‌ای استفاده شد. در شکل (۳-۲۶) ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح شده با نیل بلو و الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح نشده در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات با pH برابر ۰/۶ نشان داده شده است. برای الکترود اصلاح نشده هیچ دماغه‌ای در محدوده پتانسیلی ۲/۰+ تا ۰/۱- ولت نسبت به مرجع Ag/AgCl مشاهده نمی‌شود. در حالی‌که برای الکترود اصلاح شده با نیل بلو دماغه ولتامتری مشخصه نیل بلو به خوبی مشاهده می‌شود. این دماغه دارای رفتار الکتروشیمیایی با پتانسیل دماغه E_p=(E_pa-E_pc)/2 برابر ۴۱۸/۰- ولت با جدایی دماغه برابر ۱۵۶ میلی‌ولت و نسبت جریان آندی به کاتدی برابر با ۱، در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه بود. واکنش اکسایش-کاهشی نیل بلو با مکانیسمی مشابه مکانیسم بیان شده در شکل (۳-۱۸) در مورد تیونین صورت می‌گیرد.
شکل ۳-۲۶- ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح نشده و اصلاح شده در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و بافر فسفات با ۰/۶= pH در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه
۳-۱-۶-۱-۳- بررسی سرعت‌ روبش پتانسیل بر رفتار الکتروشیمیایی الکترود اصلاح شده با نیل بلو
برای بررسی پارامترهای سینتیکی و بررسی کنترل جذب سطحی و یا انتشاری بودن فرایند الکتروشیمی مشاهده شده، رفتار الکترو شیمیایی الکترود تهیه شده در سرعت‌های روبش‌ ۲۰ تا ۵۵۰۰ ثبت و مورد ارزیابی قرار گرفت. شکل (۳-۲۷A ) ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود اصلاح شده را در سرعت‌های روبش ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و بافر فسفات با ۰/۶= pH نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود متناسب با افزایش سرعت روبش، جریان کاتدی و آندی نیز افزایش می‌یابند ولی پتانسیل دماغه‌های آندی و کاتدی تغییر نکرده و با افزایش سرعت روبش ثابت است که نشان دهنده سینتیک سریع انتقال الکترون و عدم وجود محدودیت سینتیکی در انتقال الکترون حتی در سرعت روبش‌های بالا است. در شکل (۳-۲۷ B) نمودار جریان دماغه بر حسب سرعت روبش نشان داده شده است. با رسم نمودار جریان دماغه کاتدی و آندی برحسب سرعت روبش در محدوده سرعت روبش ۲۰ تا ۲۲۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه خط راستی به‌دست می‌آید.
شکل ۳-۲۷- (A) ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود اصلاح شده با نیل بلو در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات با ۰/۶= pH در سرعت‌های روبش ۱۰۰، ۲۰۰، ۳۰۰، ۴۰۰، ۵۰۰، ۶۰۰، ۷۰۰، ۸۰۰، ۹۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه (به‌ترتیب از داخل به خارج). داخل شکل‌ها، نمودار جریان دماغه کاتدی و آندی الکترود GCE/NB (B) بر حسب سرعت روبش و © برحسب جذر سرعت روبش
خطی بودن جریان نسبت به سرعت روبش از مشخصات فرآیندهای جذب سطحی است و کنترل جذب سطحی بودن جریان را در این محدوده از سرعت روبش نشان می‌دهد. با افزایش سرعت روبش پتانسیل، در سرعت‌های روبش بالاتر از ۲۲۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه، نمودار جریان دماغه آندی و کاتدی بر حسب سرعت روبش، از حالت خطی خارج شد و متناسب با جذر سرعت روبش گردید. بارسم نمودار جریان برحسب جذر سرعت روبش شکل (۳-۲۷ C) مشخص شد که در سرعت‌های روبش بالاتر از ۲۲۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه جریان متناسب با جذر سرعت روبش است که این امر نشان دهنده کنترل انتشاری بودن جریان در سرعت‌های روبش بالا است. مشابه مکانیسم ارائه شده برای تیونین در شکل (۳-۱۸)، ضمن فرایند اکسایش و کاهش مولکول‌های نیل بلو انتقال پروتون نیز انجام می‌شود. در سرعت‌های روبش بالا چون سرعت فرایند الکتروشیمی و جریان تولیدی (الکترون‌های مبادله شده) افزایش می‌یابد و با توجه به ثابت بودن سرعت نفوذ یون‌های پروتون و یون‌های الکترولیت، پروتون‌ها و یون‌های الکترولیت نمی‌توانند متناسب با افزایش سرعت فرایند اکسایش و کاهش خود را هماهنگ کنند. بنابراین، در سرعت‌های روبش بالا جریان به وسیله انتشار یون‌های پروتون در سطح الکترود کنترل می‌شود.
۳-۱-۶-۱-۴- محاسبه غلظت سطحی نیل بلو اتصال یافته به صورت کوالانسی به سطح الکترود کربن شیشه‌ای
برای تعیین غلظت سطحی ترکیب الکتروفعال نیل بلو از رابطه زیر استفاده شد]۱۶۹ و۱۷۰ [.
معادله (۳-۳) Ip = n²F ^۲ Γ_۰ ν A/4RT
در این رابطه Ip جریان، n تعداد الکترون‌ها، ν سرعت روبش، A مساحت موثر الکترود و Γ غلظت سطحی گونه جذب شده است. طبق این رابطه با رسم نمودار جریان بر حسب سرعت روبش برای گونه موجود در سطح الکترود خط راستی حاصل می‌شود که از روی شیب آن با معلوم بودن سایر پارامترها می‌توان غلظت سطحی گونه (Γ) را محاسبه کرد.
سطح هندسی موثر الکترود می‌تواند با دنبال کردن تغییرات دماغه فرو‌سیانید با سرعت روبش به‌دست آید [۱۶۹]. برای محاسبه سطح موثر الکترود، ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای در محلول ۰/۱ میلی‌مولار K₄Fe(CN)₆ در سرعت‌های روبش مختلف ثبت شد. با توجه به معادله زیر:
معادله (۳-۴) C₀ ν^۱/۲ I_p = (۲٫۶۹×۱۰^۵) n^3/2 A D₀^1/2
با رسم نمودار جریان بر حسب سرعت روبش، سطح موثر الکترود قابل محاسبه است. در رابطه فوق I_p جریان دماغه، n تعداد الکترون‌ها، A سطح موثر الکترود، D₀ ضریب نفوذ گونه، C₀ غلظت گونه و u سرعت روبش پتانسیل است. با رسم نمودار جریان تولید شده در سطح الکترود اصلاح شده با نیل بلو در محلول ۰/۱ میلی‌مولار K₄Fe(CN)₆برحسب سرعت روبش خط راستی (شکل ۳-۲۸) حاصل شد که با توجه به شیب معادله حاصل از آن(معادله ۳-۵) و استفاده از معادله (۳-۴) و با در نظر گرفتن ضریب نفوذ K₄Fe(CN)₆ برابر با cm²s^-1 ۵-۱۰×۵/۸
شکل ۳-۲۸- نمودار تغییرات جریان دماغه محلول ۰/۱ میلی‌مولار فرو‌سیانید بر حسب جذر سرعت روبش بر روی الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح نشده در ۰/۶=pH.
[۵۳] و احتساب یک الکترون برای واکنش الکتروشیمیایی انجام گرفته، مقدار سطح موثر الکترود اصلاح شده برابر با ۰۲۲۵/۰ سانتی‌متر مربع محاسبه شد.
Y=-14.1x-0.7معادله (۳-۵)
پس از محاسبه سطح موثر الکترود، با بهره گرفتن از نمودار جریان دماغه نیل بلو برحسب سرعت روبش در محدوده ۲۰ تا ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه مربوط به شکل (۳-۲۹) و رابطه ۳-۳، با در نظر گرفتن دو الکترون برای واکنش و قرار دادن سطح موثر الکترود برابر با cm² ۰۲۲۵/۰ غلظت سطحی(Γ) نیل بلو برابر با mol/cm^2 ۱۱-۱۰×۸۴/۸ محاسبه گردید.
۳-۱-۶-۱-۵- تاثیر pH محلول روی رفتار الکترو شیمیایی الکترود اصلاح شده با NB
برای این منظور ولتاموگرام‌های الکترودGCE/NB در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات در بافر فسفات ۰۲/۰ مولار در pH های ۰/۴ تا ۰/۹ در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه ترسیم شد. (شکل ۳-۳۰). در pH های ۰/۲
شکل ۳-۲۹- نمودار تغییرات جریان دماغه نیل بلو بر حسب سرعت روبش در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات با ۰/۶=pH
تا ۰/۶ رفتار الکتروشیمیایی برگشت پذیری برای این الکترود مشاهده شد و با افزایش pH پتانسیل فرمال با شیب ۶۴ میلی‌ولت نسبت به pH به سمت پتانسیل‌های منفی‌تر جابجا شد. این رقم به شیب نرنستی یعنی ۵۹ میلی‌ولت بسیار نزدیک بوده و با توجه به این که این واکنش از یک مکانیسم ۲ الکترونی تبعیت می‌کند و با علم به این‌که نسبت تعداد الکترون‌ها به تعداد پروتون‌ها در این واکنش‌ها برابر ۱ می‌باشد ، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که طی فرایند الکتروشیمیایی صورت گرفته ۲ پروتون مبادله می‌شود.
در محدوده pH 0/8 تا ۰/۱۰ دماغه‌های شکافته شده‌ای از نیل بلو مشاهده شد. به نظر می‌رسد در مورد نیل بلو نیز نظیر تیونین واکنش اکسایش- کاهش بسته به pH محلول می‌تواند همراه با مبادله ۱ پروتون و یا ۲ پروتون صورت گیرد و شکافتگی دماغه‌ها در pH های بالا به دلیل تغییر مکانیسم واکنش اکسایش-کاهش در اثر کمبود هیدروژن باشد.
شکل ۳-۳۰- ولتاموگرام‌های الکترود GCE/NB در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات در pH های ۰/۲، ۰/۴، ۰/۶، ۰/۸ و ۰/۱۰ در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه. حاشیه شکل: نمودار تغییرات دماغه آندی و کاتدی بر حسب pH محلول
۳-۱-۶-۱-۶- بررسی میزان پایداری الکترود اصلاح شده با نیل بلو
یکی از عواملی که اهمیت بالایی در ساخت و کاربرد حسگرها دارد میزان پایداری لایه تشکیل شده در سطح الکترود است. به منظور بررسی میزان پایداری نیل بلو اتصال یافته به سطح، ولتاموگرام‌های چرخه‌ای متوالی از سطح الکترود گرفته شد. بعد از انجام ۱۰۰ چرخه متوالی پتانسیل (شکل ۳-۳۱)، جریان دماغه کاتدی و آندی تقریبا ثابت بوده و افت بسیار ناچیزی را ( حدود ۰/۳%) نشان داد که نشان دهنده پایداری بسیار زیاد الکترود در کارکردهای متوالی است. پایداری بسیار زیاد نیل بلو قرار گرفته بر روی سطح الکترود مربوط به طبیعت پیوند کوالانسی ایجاد شده با سطح است که از نشت ملکول اتصال یافته به سطح به داخل محلول‌های آبی ممانعت می‌کند.
شکل ۳-۳۱- ولتاموگرام چرخه‌ای الکترود اصلاح شده با نیل بلو در اولین و صدمین چرخه در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات با pH برابر ۰/۶ و در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه
۳-۱-۶-۲-۱- ایجاد سطح الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح شده با حدواسط تولوئیدین بلو
با قرار دادن الکترود اصلاح شده با بنزن دی‌آلدهید در محلول تولوئیدین بلو با غلظت ۰/۱۰ گرم بر لیتر و با گذشت زمان ترکیب تولوئیدین بلو بر روی سطح الکترود قرار گرفت. اثر دما و زمان بر روی میزان پیشرفت این واکنش مطالعه شد و پیشرفت واکنش با بهره گرفتن از جریان دماغه تولوئیدین بلو تثبیت شده دنبال شد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه ۰/۲=pH و زمان واکنش ۲۸ ساعت و دمای ۸۰ درجه سانتی گراد بهترین شرایط برای ایجاد سطح اصلاح شده می‌باشد.
۳-۱-۶-۲-۲- بررسی الکتروشیمی الکترود اصلاح شده با تولوئیدین بلو
برای بررسی رفتار الکتروشیمیایی الکترودهای اصلاح شده از روش ولتامتری چرخه‌ای استفاده شد. در شکل (۳-۳۲) ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح شده با تولوئیدین بلو در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و ۰۲/۰ مولار بافر فسفات با ۰/۶= pHنشان داده شده است. الکترود اصلاح شده با تولوئیدین بلو در محدوده پتانسیلی ۰ تا ۸/۰- ولت نسبت به مرجع Ag/AgCl رفتار ولتامتری مشخصه تولوئیدین بلو را به خوبی نشان داد. برای الکترود اصلاح نشده هیچ فعالیت اکسایش-کاهشی در این محدوده پتانسیلی مشاهده نمی‌شود. در حالی‌که برای الکترود اصلاح شده یک زوج اکسایش-کاهش با پتانسیل میانگین E_m=(E_pa+E_pc)/2 برابر با ۰۷/۰ ولت و جدایی دماغه برابر ۹۰ میلی‌ولت و نسبت جریان آندی به کاتدی برابر با ۱ در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه مشاهده می‌گردد. واکنش اکسایش-کاهشی تولوئیدین بلو نظیر مکانیسم بیان شده در مورد تیونین در شکل(۳-۱۸) صورت می‌گیرد[۱۵۴].
شکل ۳-۳۲- ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای اصلاح نشده و اصلاح شده با تولوئیدین بلو در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و بافر فسفات با ۰/۶= pH در سرعت روبش ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه
۳-۱-۶-۲-۳- بررسی سرعت‌ روبش پتانسیل بر رفتار الکتروشیمیایی الکترود اصلاح شده با تولوئیدین بلو
رفتار الکتروشیمیایی الکترود تهیه شده در سرعت‌های روبش ۱۰ تا ۱۰۰۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات در pH برابر ۰/۶ ثبت و مورد ارزیابی قرار گرفت. شکل (۳-۳۳) ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود اصلاح شده را در سرعت‌ روبش‌های ۲۰ تا ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود متناسب با افزایش سرعت روبش جریان‌های کاتدی و آندی نیز افزایش می‌یابند ولی پتانسیل دماغه‌های آندی و کاتدی تغییر نکرده و با افزایش سرعت روبش ثابت است که نشان دهنده سینتیک سریع انتقال الکترون و عدم وجود محدودیت سینتیکی در انتقال الکترون حتی در سرعت روبش‌های بالا است. در شکل (۳-۳۳ a) نمودار جریان دماغه بر حسب سرعت روبش نشان داده شده است. با رسم نمودار جریان دماغه کاتدی و آندی برحسب سرعت روبش در محدوده سرعت روبش ۱۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه خط راستی حاصل شد که نشان دهنده تحت کنترل جذب سطحی بودن جریان در این محدوده از سرعت روبش است.
شکل ۳-۳۳- ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود GCE/TB در محلول ۱/۰ مولار آمونیوم نیترات و بافر فسفات با ۰/۶ pH=در سرعت‌ روبش‌های ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۷۰، ۸۰، ۹۰ و ۱۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه (به‌ترتیب از داخل به خارج). و نمودار جریان دماغه کاتدی و آندی الکترود GCE/TB (a) بر حسب سرعت روبش و (b) برحسب جذر سرعت روبش.
با افزایش سرعت روبش پتانسیل، در سرعت‌های روبش بالاتر از ۱۵۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه، نمودار جریان دماغه‌های آندی و کاتدی بر حسب سرعت روبش، از حالت خطی خارج شد و متنا سب با جذر سرعت روبش گردید. با رسم نمودار جریان بر حسب جذر سرعت روبش شکل (۳-۳۳ b) مشخص شد که در سرعت‌های روبش بالاتر از ۱۵۰۰ میلی‌ولت بر ثانیه، جریان متناسب با جذر سرعت روبش است که این امر نشان دهنده انتشاری بودن جریان در سرعت‌های روبش بالا است. مشابه آنچه برای نیل بلو بیان شد در سرعت‌های روبش بالا جریان به وسیله انتشار یون‌های پروتون به سطح الکترود کنترل می‌شود.