لی می و ویلسون (٢٠٠٨) در مطالعه مروری مداخلات مرتبط با درمان آزردگی وجودی در ارتباط با بیماری‌های تهدیدکننده زندگی، نشان دادند که هدف کلی مداخلاتی مثل گروه درمانی حمایتی-بیانگر^[۱۸۷]، گروه درمانی شناختی-وجودی، روان‌درمانی گروهی متمرکز بر معنا^[۱۸۸] و مداخلات معنا محور^[۱۸۹] و غیره ایجاد فضایی حمایتی برای کمک به آن‌ها جهت سازگاری با نیازهای بیماری و ارتقای کیفیت زندگی‌شان و مقابله با منابع فشار روانی ناشی از سرطان و یافتن معنای شخصی‌شان و پاسخ به سؤالات وجودی بیماران مبتلا بوده است و علی‌رغم وجود برخی محدودیت‌ها تا حدودی در تخفیف آلام وجودی این بیماران موثر بوده‌اند لیکن تنها به نیازهای بیماران پرداخته‌اند.

کیسان، بلاچ، اسمیت، کلارک، میاچ، اِکین، رنجری و اسنایدر (۲۰۰۳) در مطالعه‌ای تحت عنوان«اثربخشی روش گروه درمانی شناختی وجود گرا بر بهبود وضعیت خلق و نگرش ذهنی زنان مبتلا به مراحل غیر منتشر سرطان که مشغول دریافت شیمی‌درمانی بودند» به این نتیجه رسیدند که شیوه گروه درمانی وجودگرا باعث کاهش اضطراب و افسردگی و بهتر شدن روابط خانوادگی بیماران شد و در مجموع این روش را مفید ارزیابی کردند.
بریتبارت (۲۰۰۳) در مطالعهای تحت عنوان اثربخشی گروه درمانی وجودی در مداخلات درمانی افراد مبتلا به سرطان بیان کرد؛ در گروههایی که افراد درگیر بیماریهای مزمن میگردند، به مرور زمان معنا و امید خود را از دست داده و دچار افسردگی میگردند. لذا درمانهای وجودی برای کاهش افسردگی و افزایش امید این دسته از بیماران یکی از مناسبترین شیوه های درمانی است.
مطالعات رواندرمانی انجام‌شده در خارج از کشور:
اسکویلی ^[۱۹۰]و همکاران (۲۰۱۲) در مطالعه‌ای تأثیر امید در سلامتی بیماران مبتلا به ایدز را مورد بررسی قرار دارند . آن‌ها با بهره گرفتن از مقیاس خود گزارشی بعلاوهی آزمایش نمونه خون بیماران مبتلا به ایدز، میزان سلامتی آن‌ها را پس از امید درمانی ارزیابی کرده و به این نتیجه رسیدند که افزایش امید منجر به افزایش سلامتی در این بیماران می‌گردد.
بلیر^[۱۹۱](۲۰۰۴) در تحقیقی تحت عنوان بررسی تأثیر امیدواری در گروه درمانی نشان داد که امیدواری که نوعی احساس امکان‌پذیر بود، یک رویداد یا رفتار مطلوب در آینده است، عامل مهم در روان‌درمانگری فردی و گروه درمانی به حساب می‌آید.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
در این فصل نوع مطالعه، جامعه مورد بررسی، ملاکهای انتخاب شرکت‌کنندگان در پژوهش، حجم نمونه و روش محاسبه آن، متغیرهای پژوهش و نحوه سنجش آن‌ها، روش جمع‌ آوری داده ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها، شیوه انجام کار و ملاحظات اخلاقی به تفضیل مطرح شده است. همچنین سرفصل محتوای جلسات درمانی در انتهای فصل به اختصار بیان شده است.
۳-۲ روش مطالعه
در این پژوهش از طرح تک موردی^[۱۹۲]استفاده شده است. یک آزمایش تک موردی که گاهی آن را آزمایش تک آزمودنی^[۱۹۳] یا آزمایش سریهای زمانی^[۱۹۴] نامیده‌اند، آزمایشی است که مشتمل بر تحقیق فشرده بر روی یک فرد یا تعدادی از افراد است که به عنوان یک گروه واحد در نظر گرفته میشوند. همان طور که توماس کراتوچویل توضیح داده است، طرحهای تک موردی «مشتمل بر تحلیل فشرده در ارگانیزم های واحد» است. آزمایشهای تک موردی به خوبی متناسب با پژوهشهای اصلاح رفتار است که در مشاوره، روان‌درمانی، مراقبتهای درمانگاهی و پژوهشهای مربوط به مواد مخدر به وفور یافت میشود (گال، بورگ و گال،٢٠٠۵؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨۶).
آزمایشهای تک موردی را نباید با پژوهش موردی^[۱۹۵] معادل دانست. هرچند هر دو به مورد معطوف‌اند، ولی از نظر طرح و هدف با یکدیگر تفاوت زیادی دارند. پژوهشهای موردی به یک عمل آزمایشی وسیعتر (معمولاً یک برنامه به مقیاس بزرگ) میپردازد که در یک موقعیت میدانی اجراشده و به شدت بر داده‌های کیفی تکیه دارد (گال، بورگ و گال،٢٠٠۵؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨۶).
در این مطالعه از طرح AB که مبنای طرحهای تک آزمودنی است، استفاده شد. پژوهشگر این طرح را از طریق انتخاب یک شرکت‌کننده برای آزمایش، یک یا چند رفتار هدف، اندازه های رفتارهای هدف و یک عمل آزمایشی شروع میکند. سپس رفتار هدف به طور مکرر در خلال دوره خط پایه اندازه گیری میشود (A). سرانجام عمل آزمایشی (B) هنگامی که پژوهشگر به اندازه گیری رفتار هدف ادامه میدهد، اجرا میگردد.
اگر تفاوت بین میانگین اندازهگیریهای A و B از نظر آماری معنادار باشد، میتوانیم نتیجه بگیریم که یک تغییر پایا از مرحله خط پایه تا مرحله عمل اتفاق افتاده است. این طرح فقط باید هنگامی مورد استفاده قرار گیرد که هیچ جانشین مناسبی موجود نباشد یا اینکه پژوهشگر آن را به عنوان یک مطالعه مقدماتی انجام دهد تا به دنبال آن آزمایشی با طرحی دقیقتر اجرا کند (گال، بورگ و گال،٢٠٠۵؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨۶).
به عنوان یک قاعده کلی، در هر مرحله از یک طرح تک موردی باید طول و تعداد اندازه گیری‌ها تقریباً مساوی باشد، در غیر این صورت، عدم تعادل، تحلیل آماری و تفسیر اثرهای عمل آزمایشی را پیچیده میکند (گال، بورگ و گال،٢٠٠۵؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨۶). با وجود محدودیتهای این طرح در مقایسه با بقیه طرحها، از تاریخچه های موردی غیرآزمایشی درباره اثرات درمان، شواهد بهتری ارائه میکند (بیابان‌گرد،١٣٨۶).
در این پژوهش از دو خط پایه اولیه، ادامه خط پایه در مرحله درمان طی سه مرحله و دو خط پایه پیگیری استفاده شده است؛ بنابراین، متغیر وابسته بیست روز قبل و سرانجام در جلسه آغازین پیش از اجرای متغیر آزمایشی، به منظور اندازه گیری خطوط پایه مورد اندازه‌گیری قرارگرفته و نتایج آن با سه مرحله اندازه گیری در فرایند درمان و پایان مداخله و سرانجام دو مرحله پیگیری، مورد سنجش قرار گرفت.
دلیل استفاده از این طرح در این پژوهش، در دسترس نبودن تعداد زیاد نمونه ها در هنگام مطالعه، غیراخلاقی بودن بازداری درمان در مرحله خط پایه و تلاش برای بازگرداندن مراجعان به وضعیت قبل درمان است (لانتز، گریگور ٢٠٠٠، گال، بورگ و گال،٢٠٠۵؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨۶).
همچنین از آنجایی که طرحهای تک موردی به آزادی و فردیت مراجع احترام میگذارند و بودن و هستی مراجع را غنا می‌بخشد، بسیاری از وجودگرایان این طرح را ارزشمند تلقی میکنند (فرانکل،۱۹۹۶؛ کوندرات،۱۹۹۲؛ لانتز،۱۹۷۹، ۱۹۸۶،۲۰۰۱، می، ۱۹۸۳؛ یالوم، ۱۹۸۰؛ نقل از لانتز، ۲۰۰۴). لازم به یادآوری است، درعین‌حال که طرحهای تک آزمودنی از نوع A-B-A-B و طرح با خط پایه چندگانه^[۱۹۶] روش های کاملتری از پژوهشهای تک آزمودنی محسوب میشوند، اما به دلایل زیر از این روشها استفاده نشد:
استفاده از این روشها فرایند نمونهگیری را دشوار کرده و لذا احتمال ریزش را بالا میبرد.
روش اندازه گیری مکرر برای جمعیت خاص این پژوهش مناسب نبود، چرا که این جمعیت شرایط روحی مناسبی برای تکمیل مکرر پرسشنامه را نداشتند و اجرای پرسشنامه به صورت مکرر در جلسات اولیه درمان، ایجاد رابطه درمانی بین مشاور و مراجع را مختل می‌کرد و مانع از برقراری ارتباط درمانی میگشت.
روش های یادشده، بیشتر جهت اندازه گیری مشکلات رفتاری قابل‌مشاهده کاربرد دارد.
۳-۳ جامعه آماری و گروه نمونه
جامعه آماری این پژوهش شامل زنان مبتلا به HIV مثبت بود. گروه نمونه سه نفر از بین زنانی که در زمان نمونه‌گیری (زمستان ۱۳۹۲) جهت مشاوره و درمان پزشکی خود به کلینیک سبزه پرور کرج (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی البرز) مراجعه و آمادگی لازم جهت شرکت در طرح مداخله را دارا و واجد شمول بودند، براساس از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند.
۳-۳-۱ ملاک‌های شمول:
- داشتن دامنه سنی بین ۲۰ تا ۳۵ سال
- گذشتن بیش از یک سال از زمان تشخص ابتلا به HIV مثبت
- مجرد بودن در هنگام اجرای پژوهش (مطلقه، فوت همسر، مجرد)
- کسب نمره بالاتر از خط برش (>30) پرسشنامه نشانگان افت روحیه کیسان و همکاران (۲۰۰۴)
- داشتن حداقل مهارت کلامی لازم و آمادگی برای شرکت در جلسه رواندرمانی داشته باشند (براساس نتایج مصاحبه تشخیصی اولیه).
- عدم علائم افسردگی در زنان مبتلا براساس اندازه‌گیری پرسشنامه افسردگی بک ویرایش دوم (BDI-II) به منظور تشخیص افتراقی بین افسردگی و نشانگان افت روحیه.
۳-۳-۲ ملاک‌های عدم شمول:
- ابتلا افراد به هر نوع بیماری جدی دیگر به غیر از HIV (شامل سل، هپاتیت و ….).
- استفاده از هرگونه خدمات روان‌درمانی و مشاوره در زمان اجرای پژوهش و یا قبل از آن.
-وضعیت جسمانی نامناسب و ممانعت آن برای شرکت در جلسات.
- استفاده از داروهای روان‌پزشکی.
- علائمی حاکی از وجود اختلال جدی در محور III, II, I راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM IV) با توجه به مراجعه به پرونده‌های پزشکی بیماران.
۳-۴ روش نمونه‌گیری و حجم نمونه
با توجه به موضوع و نوع مطالعه، شرکت‌کنندگان پژوهش با بهره گرفتن از روش «نمونه‌گیری مبتنی بر هدف» انتخاب شدند. نمونه‌ها از بین بیماران مراجعه‌کننده به مرکز بهداشتی-درمانی سبزه پرور انتخاب شدند. از بین افرادی که برای شرکت در جلسات شناخت درمانی هستینگر آمادگی داشتند با توجه به معیارهای شمول و عدم شمول تعداد ٣ نفر به مطالعه دعوت شدند. مداخله به مدت ۱۰ جلسه ۹۰ دقیقهای یک بار در هفته برای هر فرد به صورت جداگانه اجرا شد و کل فرایند اجرا ۶ ماه به طول انجامید.
۳-۴-۱ شرکت‌کننده اول:
زینب ۳۵ ساله و اهل حصارک کرج، تحصیلات سیکل و از طبقه اقتصادی-اجتماعی متوسط برخوردار بود. او در سن ۱۶ سالگی ازدواج کرده ولی همسر او حدوداً ۴ سال پیش در اثر مصرف بیش از حد مواد و مبتلا شدن به بیماری HIV مثبت در زندان و عود این بیماری و پایین آمدن بیش از حد میزان CD4، فوت کرده بود. او در حال حاضر مجرد و دارای ۲ فرزند یک دختر به نام ستاره ۱۴ ساله و یک پسر به نام کوروش ۱۷ ساله بود. زینب حدوداً ۶ سال پیش علائم این بیماری را در خود دیده بود؛ تب شدید، عرق مداوم بر بدن، ضعف بدنی، حالت تهوع و حالاتی مانند آنفولانزا ولی چون آگاهی از این بیماری نداشت متوجه آن نشده بود بعد از گذشت بیش از یک سال در اثر عود علائم و آگاهی از این که همسر او به HIV مبتلا بوده است به مشاوره مراجعه کرده و بعد از دادن آزمایش متوجه بیماری خود شده بود. نمره نشانگان افت روحیه زینب در اندازه گیری اولیه ۴۸ بود که بالاتر از نقطه برش قرار داشت. نمره تحریفات شناختی او هم ۴۰ بود.
۳-۴-۲ شرکت‌کننده دوم:
بهار خانمی ۳۰ ساله و در نظرآباد کرج سکونت داشت. تحصیلات بهار دیپلم بود. در حال حاضر شغلی نداشت و خانه‌دار بود. از نظر اقتصادی- اجتماعی در سطح متوسطی قرار داشت. او در سن ۱۸ سالگی ازدواج کرده بود ولی همسرش به علت اعتیاد شدید، از دست دادن کبد خود و مبتلا شدن به این بیماری از طریق روابط نامشروع فوت کرده بود. او فرزندی نداشت. بهار از طریق رابطه با همسرش دچار این بیماری شده بود که حدوداً ۴ سال از مبتلا شدن به این بیماری می‌گذشت. او بعد از آگاهی یافتن به بیماری همسر سریعاً به مشاوره مراجع کرده و بعد از نمونه‌گیری از مبتلا شدن به این بیماری آگاهی یافته بود. نمره نشانگان افت روحیه بهار در اندازه گیری اولیه ۵۸ بود که بالاتر از نقطه برش قرار داشت. نمره تحریفات شناختی او هم ۳۵ بود.
۳-۴-۳ شرکت‌کننده سوم:
لیلا، ۲۵ ساله ساکن عظیمیه کرج، دارای تحصیلات دیپلم و خانواده او از سطح اقتصادی-اجتماعی خوبی برخوردار بودند. او شغلی نداشت و از طریق رابطه جنسی با دوست پسر خود به این بیماری مبتلا شده بود و حدوداً دو سالی از مبتلا شدن به این بیماری می‌گذشت. پدرش تاجر و مادرش خیاط بود. او بیان می‌کند که زمانی که با دوست پسر خود بوده با او رابطه‌ی جنسی داشته ولی بعد از مدتی (به دلایلی که در ادامه ذکر خواهد شد) دوست پسر خود را رها می‌کند و به او اعلام میکند که با او نخواهد بود، دوست پسر لیلا بعد از شنیدن حرف او و مطمئن شدن از این که لیلا دیگر با او نخواهد بود بعد از اتمام دوستی با یک تماس در همان سال به او میگوید آزمایش خون بدهد و او به بیماری HIV مبتلا شده است. لیلا هم که از همه چیز بی‌خبر بوده به مشاوره میرود و طی آزمایشهای مکرر در طی یک سال یک دفعه متوجه می‌شود که به این بیماری مبتلا شده است. نمره نشانگان افت روحیه لیلا در اندازه گیری اولیه ۵۵ بود که بالاتر از نقطه برش قرار داشت. نمره تحریفات شناختی او هم ۳۹ بود.
۳-۵ مکان و زمان انجام تحقیق
محل نمونه‌گیری مرکز بهداشتی-درمانی سبزه پرور بود که در زمستان ۱۳۹۲ و بهار ۱۳۹۳ صورت گرفت.
۳-۶ متغیرها و شیوه سنجش آن‌ها