۵-۵-۱۰. فرضیهی دهم
کتابدرمانی، بر رفتارهای برونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر رفتارهای برونیسازی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر داشت (به ترتیب با ۰۱/۰= p-valueو ۰۰۱/۰ p-value=و جمع نظر والدین و معلم ۰۰۲/۰ p-value=). به نظر میرسد برای کاهش رفتارهای برونیسازی کودکان ناشنوا میتوان از کتابهای مناسب و منتخب در این زمینه استفاده مفیدی کرد. نمرات آزمودنیها هم درگزارش والدین و هم معلم در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت. و این کاهش نمره میتواند نشاندهندی تأثیر کتابدرمانی بر کاهش رفتارهای برونیسازیشده باشد. البته لازم به ذکر است که نمره مربوط به رفتارهای برونیسازی شده از مجموع نمرات خام مقیاس رفتارهای قانونشکنانه و پرخاشگرانه که برروی هم رفتارهای برونیسازی را تشکیل میدهند، بهدست آمد و سپس نمره استاندارد آن عدد نیز محاسبه شد و چون کتابدرمانی بر هر یک از آن مقیاسها مؤثر بود، در نتیجه بر مقیاس رفتارهای برونیسازی شدهی آنها نیز تأثیر معناداری داشته است.

۵-۵-۱۱. فرضیهی یازدهم
کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر داشت (به ترتیب با۰۱/۰ p-value= و ۰۰۱/۰ p-value=و جمع نظرات هر دو گروه ۰۰۴/۰ p-value= ). نمرات پسآزمون کودکان ناشنوا هم درگزارش والدین و هم معلم نسبت به نمرات پیشآزمون آنها کاهش چشمگیری را نشان داد، و این به معنای کاهش ناهنجاریهای رفتاری کلی کودکان ناشنوای تحت بررسی، یا تغییر کلی طرز رفتار ایشان از سوی رفتارهای ناهنجار و بد به سوی رفتارهای هنجار و مناسب بود. به نظر میرسد یکی از سادهترین و کمزحمتترین شیوه های تغییر طرز رفتار کودکان کتابدرمانی باشد و توصیه میشود برای تمامی کودکان ناشنوا و حتی کودکان سالم از این شیوه استفاده شود هر چند برای سایر کودکان غیر از گروه سنی مورد بررسی در این پژوهش باید پژوهشهای دیگری انجام شود.
۵-۶. نتیجهگیری
افراد ناشنوا بهعنوان اعضایی از جامعهای که در آن حضور داریم، بهطور خاموش در اطراف ما زندگی میکنند. انباشته شدن ذهن ما از عادی بودن و زندگی در میان افراد سالم و عادی مانند خودمان، گاهی باعث میشود که متفاوت بودن این قشر، فقط در توانایی نداشتن برای ایجاد ارتباط با دیگران خلاصه نشود؛ بلکه ممکن است آنها را افرادی بدون توانایی ذهنی و یا کندذهن تصور کنیم و رفتارمان با آنها بهگونهای متفاوت باشد. افزون بر تصور و رفتار دیگران با افراد ناشنوا، تصور آنها نیز از خودشان بسیار پایینتر از سطح استعدادهایی که دارند، شکل میگیرد. گاه نداشتن اعتماد به نفس کافی و ترس از عدم پذیرش توسط جامعه و احساس حقارت به سبب قادر نبودن در هماهنگ ساختن خود از نظر گفتار و رفتار با سایرین در فرد ناشنوا اضطراب ایجاد میکند و این اضطراب منجر به گوشهگیری وی میشود. اطرافیان کودک باید به تدریج به او حس اعتماد به نفس بخشند و با قرار دادن وی در جمع، او را با خویش هماهنگ سازند. این عمل باید از کودکی مورد توجه قرار گیرد تا در بزرگی فرد ناشنوا را دچار مشکلات نسازد. کتابدرمانی یکی از روش های درمانی و یا کاهندهی مشکلات روانشناختی این افراد به شمار میآید.
کتابدرمانی باعث اجتماعیتر شدن این کودکان میشود و همچنین به آنها کمک میکند تا رفتار انسانها را بهتر درک کنند، ارزشهای خویش را بیازمایند و توضیح دهند، به خودآگاهی برسند، مشکلات را تشخیص دهند و حل کنند، و سرانجام به احساس آرامش و شادمانی و نشاط دست یابند. حضور یافتن کودکان استثنایی در جامعه، و دادن فرصت بیان و ابراز وجود به آنها راهی به سوی پر رنگتر شدن این حضور در جامعهی امروز است. اما تا چه حد در جامعهی جهانی و جامعهی ایران شاهد حضور و فعالیت مفید این کودکان هستیم؟ این عدم حضور سبب شده است تا با دیدن آنها چشمها خیره شود و برخوردهای نامناسبی بروز کند. تحیّر، تحقیر، تمسخر، تألّم و ترّحم از طرف دیگران، هرکدام آسیبی به این کودکان میرساند. بیتوجهی به قابلیت‌های این افراد و برجستهسازی نقاط ضعف آنها، دور باطلی است که درک نکردن و بهگوشه راندهشدن این کودکان را شدت میبخشد. کودکی که در شرایط ویژه قرار دارد، نیازمند امکاناتی است تا به او کمک کند که به حداکثر توانایی های خود دست یابد نه آن که روز به روز به ناتوانی وی افزوده شود. در شیوه کتابدرمانی با تأکید بر تواناییها و غلبه بر ترسهای غالبی این کودکان، در آنها حس اعتماد به نفس و آرامش نسبی افزایش مییابد. همچنین از فواید عمدهی کتابدرمانی رفع اضطراب است، هنگامیکه کودک با خواندن کتابها درمییابد که کودکان دیگری نیز در احساسات و تجارب با وی شریک هستند، احساس آرامش میکند. دانستن این موضوع از احساس تنهایی و انزاوای کودک میکاهد و احساس امنیت را در او تقویت میکند.
به طور کلی هدف این پژوهش تأثیر کتابدرمانی بر نشانگانهای درونیسازی و برونیسازی شدهی دانشآموزان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان وصال بیرجند بود، که براساس تست آَشنباخ و مقیاسهای اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنانه و پرخاشگرانه روی این کودکان انجام پذیرفت و نتایج مثبتی مبنی بر تأثیر کتابدرمانی بر کاهش مشکلات کودکان ناشنوا دربرداشت. با اجرای پیشآزمون و پس آزمون در بسیاری از مقیاسها نتایج کاهش چشمگیری هر یک از این مشکلات را نشان داد. از این رو، به نظر میرسد که کتابدرمانی یکی از شیوه های بسیار کمهزینه، بیخطر و بدون عواقب سوء آتی است که باید مورد توجه همگان در مقابله با مشکلات یاد شده در کودکان ناشنوا قرار گیرد.
۵-۷. پیشنهادهای پژوهش
۵-۷-۱. پیشنهادهای کاربردی
با توجه بهنتایج بهدست آمده از این پژوهش، چند پیشنهاد کاربردی ارائه میشود:
با توجه به نتیجهی پژوهش که کتابدرمانی بر کاهش مشکلات روانشناختی تأثیر بسزایی داشت، پیشنهاد میشود پیوندهای بیشتری میان رشته کتابداری و اطلاعرسانی و روانشناسی برقرار شود و دامنهی این پژوهشهای میانرشتهای گستردهتر شود تا از منافع آن همگان بهرهمند شوند، به ویژه در عصر کنونی که پژوهشهای بین رشتهای در سطح بسیار وسیع رایج شده و توصیه میشود.
پیشنهاد میشود هم والدین و هم مسؤولان آموزش و پرورش کودکان استثنایی و نیز معلمان از روش های کتابدرمانی در راستای کاهش مشکلات این کودکان استفاده کنند تا هر چه بیشتر شاهد کاهش این مشکلات و توانمندتر شدن کودکان ناشنوا باشیم.
به مسؤولان آموزش و پرورش کودکان استثنایی توصیه میشود با تهیه کتابهای مناسب کودکان، به ویژه کودکان استثنایی، در مدارس گام بلندی در راستای حل مشکلات رفتاری کودکان بردارند. در این زمینه استفاده از تخصص کتابداران و متخصصان ادبیات کودک و همکاری نزدیک با ایشان بسیار مؤثر است.
۵-۷-۱. پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده
پیشنهاد میشود که پژوهش کتابدرمانی مانند پژوهش حاضر در گروه های سنی مختلف، بر روی دیگر کودکان ناشنوای مدرسهی وصال بیرجند و سایر مدارس استنثنایی اجرا گردد.
پیشنهاد میگردد که پژوهش کتابدرمانی بر روی کودکان استثنایی به غیر از ناشنوایان، در مدرسهی وصال بیرجند و یا سایر مدارس اجرا گردد.
پیشنهاد میشود فرایند کتابدرمانی بر روی کودکان استثنایی بر مبنای دیگر تستهای روانشناسی اجرا شود و نتایج آن با نتایج پژوهش حاضر مقایسه گردد.
پیشنهاد میشود که پژوهش کتابدرمانی برای حل دیگر مشکلات روانشناختی کودکان استثنایی و دیگر کودکان نیز اجرا شود.
فهرست منابع
الف) منابع فارسی:.
آریا، عباس. تبریزی، مصطفی. (۱۳۸۲). کتابدرمانی. تهران: فراروان.
آشنباخ، توماس. رسکورلا، لسی. (۱۳۸۴). کتابچهی راهنمای فرمهای سن مدرسه نظام سنجش مبتنی بر تجربهی آشنباخ (ASEBA). ترجمه اصغر مینایی. تهران: پژوهشکدهی کودکان استثنایی.
اصغری نکاح، محسن. (۱۳۸۲). گزارش اقدام پژوهی کاربرد قصه به مثابهی تکنیک و ابزار مشاوره و رواندرمانی کودک. تعلیم و تربیت استثنایی، ۲۱و۲۰، ۲۳-۱۴.
آل یاسین، میترا. (۱۳۷۹). بخش نخست: مفهوم و ارزش کتاب‌درمانی. تربیت، ۱۶، ۳۶-۳۹.
امین دهقان، نسرین. (۱۳۸۳). کاربرد ادبیات در زندگی کودک نقش کتابدرمانی در رشد روانی کودک. مجموعه مقالات همایش ادبیات کودکان و نوجوانان (۲۳-۲۸). بیرجند: گلرو.
امین دهقان، نسرین. پریرخ، مهری. (۱۳۸۲). تحلیل محتوای کتابهای داستانی مناسب کودکان در گروه سنی ب با رویکرد کتابدرمانی. کتابداری و اطلاعرسانی، ۶ (۲۴)، ۱۹-۵۳.
امیندهقان، نسرین (۱۳۸۲). تحلیل محتوای کتابهای داستانی مناسب کودکان گروه سنی ب با رویکرد کتابدرمانی. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاعرسانی. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علومتربیتی و روانشناسی.
بلاک، آلن. اس هرسن، مایکل. (۱۳۷۸). فرهنگ شیوه های درمانی. ترجمه فرهاد ماهر، سیروس ایزدی. تهران: رشد.
بلوچ زراعتکار، کیمیا. (۱۳۸۳). تأثیر کتابدرمانی بر افسردگی خفیف دانشجویان دختر دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران در نیمسال دوم تحصیلی ۸۳-۱۳۸۲. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاعرسانی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی- درمانی ایران، دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی.
بیابانگرد، اسماعیل. (۱۳۷۳). روش های افزایشی عزت نفس در کودکان و نوجوانان (همراه با سه آزمون در مورد عزت نفس). تهران: انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
پاکزاد، محمود. (۱۳۷۴). هیاهو در دنیای سکوت. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
پاول، رونالد. (۱۳۷۹). روش های اساسی پژوهش برای کتابداران. ترجمه نجلا حریری. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
پریرخ، مهری. (۱۳۸۲). نقش ادبیات کودکان و نوجوانان در پاسخگویی به نیازهای آنان. کتابداری و
اطلاعرسانی. ۶(۳)، ۲۳-۳۶.
پریرخ، مهری. مجدی، زهرا. (۱۳۸۸). داستانها: ابزاری برای کاهش مشکلات روانشناختی کودکان (اعتماد به نفس، اندوه، پرخاشگری، ترس). تهران: کتابدار.
پورافکاری، نصرالله. (۱۳۷۳). فرهنگ جامع روانشناسی، روانپزشکی (انگلیسی-فارسی). تهران: فرهنگ معاصر.
تبریزی‌، مصطفی. ‌(۱۳۷۲). کتابدرمانی. تهران‌: فراروان.
تبریزی، مصطفی. (۱۳۷۴). کتابدرمانی. مجموعه مقالات اولین سمینار راهنمایی و مشاوره. (۸۷-۹۰) تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. از :http://dbase.irandoc.ac.ir/00174/00174722.htm
تبریزی، مصطفی. (۱۳۸۳). بررسی و مقایسه اثربخشی گروهدرمانی تلفیقی زوجها، شناختدرمانی گروهی بک و کتابدرمانی در کاهش نارضایتی زناشویی. پایان نامه دکتری مشاوره. دانشگاه تهران: دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
تیوز، ریچارد (۱۳۵۳). درمان با کتاب. نامه انجمن کتابداران ایران. ترجمه جعفر بهزاد. ۷ (۲)، ۲۱-۲۳.
جانگسما، آرتور. پیترسون، مارک، مکلینز، ویلیام. (۱۳۸۲). رواندرمانگری کودک و نوجوان (طرحهای مدون برای اختلالات). ترجمه علی صاحبی و دیگران. مشهد: به نشر.
دیانی، محمدحسین. (۱۳۸۴). روش های تحقیق در کتابداری. تهران: کتابخانهی رایانه ای.
دیرگروف، اتل. (۱۳۷۶). سوگ کودکان. ترجمه محمد دهگانپور، حسین حاجیمحمدلو. تهران: پوینده.
رحماندوست، مصطفی. (۱۳۸۱). قصهگویی: اهمیت و راه و رسم آن. تهران: رشد.
سرمد، زهره. بازرگان، عباس. و حجازی، الهه. (۱۳۷۹). روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
سلحشور، ماندانا. (۱۳۷۹). پرورش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان. تهران: واژهآرا.
سلمانی ندوشن، ابراهیم. حبیبی، شفیع. و اکبری، علیرضا. (۱۳۸۶). کتابدرمانی: اصول وروشها. فصلنامه کتاب. ۷۲، ۱۹۳-۲۰۰.
شریفیدرآمدی، پرویز. (۱۳۸۲). تأثیر آسیب شنوایی کودک بر واکنشهای عاطفی خانواده. دانش و پژوهش در روانشناسی، ۱۵، ۱۲۷-۱۳۰.
شعارینژاد، علی اکبر. (۱۳۷۸). ادبیات کودکان . تهران: اطلاعات.
شفیعآبادی، عبدالله. (۱۳۷۲). راهنمایی و مشاوره کودک. تهران: انتشارات تهران.
شیبانی، شهناز. یوسفیلوبه، مجید. و دلاوری، علی. (۱۳۸۵). تأثیر قصهدرمانی بر کاهش علایم افسردگی درکودکان افسرده. پژوهش در کودکان استثنایی. ۶ (۴)، ۸۹۳-۹۱۶.
قنبری، سعید. نادعلی، حسین. و موسوی، پریسا. (۱۳۸۸). رابطه سبکهای فرزند پروری با نشانه های
درونیسازیشده در کودکان. علوم رفتاری، ۳ (۲)، ۱۷۲- ۱۶۷.